OSMANLI RUS SAVAŞI
1875’te BosnaHersek, arkasından Bulgar ayaklanmaları patlak verdiOsmanlı Devleti’ne karşı ayaklanan Balkan Hıristiyanları Avrupa’da buyuk sempati topladıRus ve Avrupa gazetelerinin zembereği boşandıOsmanlı yonetimi yerin dibine batırılıyor, ayaklanan Osmanlı Hıristiyanları ise alkışlanıyor, yuceltiliyorduDevlete sadık kalan Osmanlı Ermeniler’i Balkan Hıristiyanlarına ozenmeye başladılar
Tersane Konferansı arefesinde İstanbul Ermeni Patriği Nesre, İngiliz Buyukelcisine cıktıCemaatim pek heyecanlıdır dedi ve “Avrupa Devletlerinin sempatisinin kazanmak icin ayaklanma cıkarmak gerekiyorsa (Ermeniler arasında da) boyle bir hareket yaratmak hic te guc olmayacaktır diye ekledi
187778 TurkRus Savaşı, Turk Milleti icin pek buyuk bir felaket , Osmanlı Ermenileri icin ise bir fırsat olduAnadolu’nun kimi uzak yerlerinde Ermeni ceteleri eli silah tutan Turkler’in cephelere gitmelerini fırsat bildilerGun bu gundur deyip TurkMusluman koylerine saldırdılar
İstanbul Ermenileri’ne gelince , onlar 187778 TurkRus Savaşı başlayınca Osmanlı Devleti’ne bağlı gorundulerAma savaşın gidişatı tersine donunce , ozellikle Plevne’de Osman Paşa teslim olunca İstanbul Ermeni Patrikhanesi yuzseksen derecelik bir donuş yaptıPatrikhane ve Ermeni aydınları Osmanlı Devleti’ne sırt cevirip Ruslar’a yoneldilerOcak 1878’de kılıc artığı onbinlerce Rumeli Turk gocmeni , kar, buz, balcık, camur icinde bata cıka Rus kuvvetleri onunde Trakya’da yol almaya, canlarını İstanbul’a Anadolu’ya atmaya calışıyorlardıBozguna uğramış olan Rumeli boşalıyor, perişan Turk kitleleri Avrupa’dan On Asya’ya , Anadolu’ya donuyorlardıErmeni Patriği Nerses Efendi, Rus Başkomutan Vekili Granduk Nikola’nın huzuruna cıktıErmeni cemaatinin Rus Carı’na bağlılığını arzetti
Patrik Narses Efendi, Granduk tarafından kabul edilirRus geleneklerinin aksine, Patrik , Granduk’un elini “Turkiye’deki Ermeni vatandaşları adına oper ve der ki;
“Size bir harita ve talep listesi sunuyorumTurkiye’de Ermeniler’in coğunlukta olmamalarına rağmen, devlet kuramadıkları, kendi vatanlarının sınırlarını belirleyen bu haritayı inceleyinizHakkımızı verinizBurada derhal bir Ermeni Devleti kurunuzSize İsa ve Ermeni halkı adına teminat veriyorum ki, bu devlet Rusya’nın sadık bir parcası ve kolesi olacaktır
Bizimle birlikte yaşadıkları sure icinde , iki kere sadrazamlığa kadar yukselmiş ve devletin butun mertebelerinde gorev alan Ermeni vatandaşlarımız bu muddet icinde hic kole olmamışlardı da şimdi Ruslar’a kole olmayı teklif ediyorlardıAslında Rusya’nın hedefi icinde Ermeni olmayan bir Ermenistan Devleti kurmaktı
General İgnatieff’in Osmanlı Hariciye Nazırı Saffet Paşa’ya dikte ettiği 3 Mart 1878 tarihli Ayastefanos (Yeşilkoy) Antlaşması’na Ermeniler’le ilgili şu madde eklendi:
“Madde 16Ermenistan’da (Doğu Anadolu’da) Rus işgalinde bulunan ve Turkiye’ye geri verilecek olan toprakların Rus askerince boşaltılması, oralarda , iki devletin (Turkiye ve Rusya’nın) iyi ilişkilerine zararlı karışıklıklara yol acabileceğinden, Babı Ali (Osmanlı Hukumeti), Ermeniler’in yaşadığı vilayetlerde yerel durumun gerektirdiği iyileştirmeleri ve reformları zaman yitirmeden gercekleştirmeyi ve Kurtler ile Cerkesler’e karşı Ermeniler’in guvenliğini sağlamayı uzerine alır
Ayastefanos Antlaşması, İngiltere’yi telaşlandırdıKars, Ardahan ve Batum’un Rusya’ya katılması , Ermeniler uzerinde Rus nufuzunun artması ve Rusya’nın Doğu’da prestij kazanması İngiltere’nin “hayati cıkarlarına ters duştuğu değerlendirildiİngiltere’nin Hindistan İmparatorluğu’na giden birinci yol Suveyş Kanalı’ndan , ikinci yol Doğu Anadolu’dan geciyorduDoğu Anadolu Asya’da İngilizRus rekabetinin bir duğum noktası olarak goruluyorduİngiltere Dışişleri Bakanı Lord Salisbury’a gore Rusya’nın Kars, Ardahan ve Batum’u alması , geri olan halk kitleleri uzerinde oyle derin etkiler yaratacaktı ki , sonunda bu kitleler , ozellikle Osmanlı Ermenileri Rusya’nın kucağına duşeceklerdiBunun sonucunda Osmanlı Devleti’nin Doğu Anadolu toprakları bir defa daha parcalanıp Rusya tarafından yutulabilecekti
İngiltere, Ayastefanos Antlaşması’nı değiştirmek icin hemen harekete gecti4 Haziran 1878 gunu İngiltere ile Osmanlı hukumeti arasında ikili bir antlaşma imzalandıKıbrıs Antlaşması olarak ta bilenen bu antlaşmaya gore ,eğer Rusya , ilerde Osmanlı Devleti’nin Asya topraklarından bir bolumunu ele gecirmeye kalkarsa , İngiltere Osmanlı Devleti’nin yardımına koşacaktıBu olası yardıma karşılık Osmanlı Devleti Kıbrıs adasının yonetimini İngiltere’ye bırakıyordu
18 Temmuz 1878 gunu imzalanan Berlin Antlaşması’nda Osmanlı Ermenileri ile şu ozel madde yer aldı:
“Madde 61:Babı Ali (Osmanlı Devleti) Ermeniler’in yaşadığı eyaletlerde yerel ihtiyacların gerektirdiği reformları geciktirmeden yapmayı ve Cerkes ve Kurtlere karşı Ermeniler’in huzur ve guvenliğini sağlamayı taahhut ederBu hususta alınacak onlemleri buyuk devletlere bildirecektir ve devletler de alınan onlemlerin uygulamasını gozetleyeceklerdir
Doğu Anadolu’da yapılacak reformlar sonunda Ermeniler, İngiliz veya Avrupa protektorası altında serpilecek , guclenecek ve siyasi bakımdan hazırlanacaklardıSonra dışarıdan Doğu Anadolu’ya Ermeni nufusu getirilecektiBoylece bolgede Ermeni nufusu artacaktıAma ne kadar artarlarsa artsınlar Ermeniler yine azınlıkta kalacaklardırOnun icin ikinci adım olarak , Turk nufusu Doğu Anadolu’dan peyderpey uzaklaştırılacaktıGeriye Ermeniler, Kurtler ve Suryaniler kalacaktıSuryaniler’le Ermeniler mezhep ayrılıkları bir kenara bırakılıp kaynaştırılacaktıKurtler ise “silah zoruyla hizaya getirilecekler, Ermeniler’le birlikte yaşamaya zorlanacaklardıButun bunlar “Reformların uygulaması kisvesi altında yapılacaktıZamanı gelip Osmanlı Devleti cokunce de Ermeniler’e bağımsız bir devlet kurdurulacaktıAncak bu devlet kendi ayakları uzerinde duramayacağından , bunun uzerinde “guclu bir İngiliz protektorası kurulacaktıBoylece Rus yayılmasına bir set cekilecekti
Ermeni meselesi gundeme geldiğinde ,Osmanlı tahtında yeni padişah IIAbdulhamit vardıIIAbdulhamit Ermeni meselesi ve Doğu Anadolu ıslahatı konusunda cok kararlı bir tutum sergilemiş ve Berlin Kongresi’nde ongorulen hususları hicbir zaman yururluğe koymamıştırAlman elcisine soylemiş olduğu şu sozler, onun tutumu hakkında yeterli bir fikir vermektedir: Olurum de Ermenilere muhtariyet hakkı tanıyan Berlin Antlaşması’nın 61maddesini uygulatmam
1875’te BosnaHersek, arkasından Bulgar ayaklanmaları patlak verdiOsmanlı Devleti’ne karşı ayaklanan Balkan Hıristiyanları Avrupa’da buyuk sempati topladıRus ve Avrupa gazetelerinin zembereği boşandıOsmanlı yonetimi yerin dibine batırılıyor, ayaklanan Osmanlı Hıristiyanları ise alkışlanıyor, yuceltiliyorduDevlete sadık kalan Osmanlı Ermeniler’i Balkan Hıristiyanlarına ozenmeye başladılar
Tersane Konferansı arefesinde İstanbul Ermeni Patriği Nesre, İngiliz Buyukelcisine cıktıCemaatim pek heyecanlıdır dedi ve “Avrupa Devletlerinin sempatisinin kazanmak icin ayaklanma cıkarmak gerekiyorsa (Ermeniler arasında da) boyle bir hareket yaratmak hic te guc olmayacaktır diye ekledi
187778 TurkRus Savaşı, Turk Milleti icin pek buyuk bir felaket , Osmanlı Ermenileri icin ise bir fırsat olduAnadolu’nun kimi uzak yerlerinde Ermeni ceteleri eli silah tutan Turkler’in cephelere gitmelerini fırsat bildilerGun bu gundur deyip TurkMusluman koylerine saldırdılar
İstanbul Ermenileri’ne gelince , onlar 187778 TurkRus Savaşı başlayınca Osmanlı Devleti’ne bağlı gorundulerAma savaşın gidişatı tersine donunce , ozellikle Plevne’de Osman Paşa teslim olunca İstanbul Ermeni Patrikhanesi yuzseksen derecelik bir donuş yaptıPatrikhane ve Ermeni aydınları Osmanlı Devleti’ne sırt cevirip Ruslar’a yoneldilerOcak 1878’de kılıc artığı onbinlerce Rumeli Turk gocmeni , kar, buz, balcık, camur icinde bata cıka Rus kuvvetleri onunde Trakya’da yol almaya, canlarını İstanbul’a Anadolu’ya atmaya calışıyorlardıBozguna uğramış olan Rumeli boşalıyor, perişan Turk kitleleri Avrupa’dan On Asya’ya , Anadolu’ya donuyorlardıErmeni Patriği Nerses Efendi, Rus Başkomutan Vekili Granduk Nikola’nın huzuruna cıktıErmeni cemaatinin Rus Carı’na bağlılığını arzetti
Patrik Narses Efendi, Granduk tarafından kabul edilirRus geleneklerinin aksine, Patrik , Granduk’un elini “Turkiye’deki Ermeni vatandaşları adına oper ve der ki;
“Size bir harita ve talep listesi sunuyorumTurkiye’de Ermeniler’in coğunlukta olmamalarına rağmen, devlet kuramadıkları, kendi vatanlarının sınırlarını belirleyen bu haritayı inceleyinizHakkımızı verinizBurada derhal bir Ermeni Devleti kurunuzSize İsa ve Ermeni halkı adına teminat veriyorum ki, bu devlet Rusya’nın sadık bir parcası ve kolesi olacaktır
Bizimle birlikte yaşadıkları sure icinde , iki kere sadrazamlığa kadar yukselmiş ve devletin butun mertebelerinde gorev alan Ermeni vatandaşlarımız bu muddet icinde hic kole olmamışlardı da şimdi Ruslar’a kole olmayı teklif ediyorlardıAslında Rusya’nın hedefi icinde Ermeni olmayan bir Ermenistan Devleti kurmaktı
General İgnatieff’in Osmanlı Hariciye Nazırı Saffet Paşa’ya dikte ettiği 3 Mart 1878 tarihli Ayastefanos (Yeşilkoy) Antlaşması’na Ermeniler’le ilgili şu madde eklendi:
“Madde 16Ermenistan’da (Doğu Anadolu’da) Rus işgalinde bulunan ve Turkiye’ye geri verilecek olan toprakların Rus askerince boşaltılması, oralarda , iki devletin (Turkiye ve Rusya’nın) iyi ilişkilerine zararlı karışıklıklara yol acabileceğinden, Babı Ali (Osmanlı Hukumeti), Ermeniler’in yaşadığı vilayetlerde yerel durumun gerektirdiği iyileştirmeleri ve reformları zaman yitirmeden gercekleştirmeyi ve Kurtler ile Cerkesler’e karşı Ermeniler’in guvenliğini sağlamayı uzerine alır
Ayastefanos Antlaşması, İngiltere’yi telaşlandırdıKars, Ardahan ve Batum’un Rusya’ya katılması , Ermeniler uzerinde Rus nufuzunun artması ve Rusya’nın Doğu’da prestij kazanması İngiltere’nin “hayati cıkarlarına ters duştuğu değerlendirildiİngiltere’nin Hindistan İmparatorluğu’na giden birinci yol Suveyş Kanalı’ndan , ikinci yol Doğu Anadolu’dan geciyorduDoğu Anadolu Asya’da İngilizRus rekabetinin bir duğum noktası olarak goruluyorduİngiltere Dışişleri Bakanı Lord Salisbury’a gore Rusya’nın Kars, Ardahan ve Batum’u alması , geri olan halk kitleleri uzerinde oyle derin etkiler yaratacaktı ki , sonunda bu kitleler , ozellikle Osmanlı Ermenileri Rusya’nın kucağına duşeceklerdiBunun sonucunda Osmanlı Devleti’nin Doğu Anadolu toprakları bir defa daha parcalanıp Rusya tarafından yutulabilecekti
İngiltere, Ayastefanos Antlaşması’nı değiştirmek icin hemen harekete gecti4 Haziran 1878 gunu İngiltere ile Osmanlı hukumeti arasında ikili bir antlaşma imzalandıKıbrıs Antlaşması olarak ta bilenen bu antlaşmaya gore ,eğer Rusya , ilerde Osmanlı Devleti’nin Asya topraklarından bir bolumunu ele gecirmeye kalkarsa , İngiltere Osmanlı Devleti’nin yardımına koşacaktıBu olası yardıma karşılık Osmanlı Devleti Kıbrıs adasının yonetimini İngiltere’ye bırakıyordu
18 Temmuz 1878 gunu imzalanan Berlin Antlaşması’nda Osmanlı Ermenileri ile şu ozel madde yer aldı:
“Madde 61:Babı Ali (Osmanlı Devleti) Ermeniler’in yaşadığı eyaletlerde yerel ihtiyacların gerektirdiği reformları geciktirmeden yapmayı ve Cerkes ve Kurtlere karşı Ermeniler’in huzur ve guvenliğini sağlamayı taahhut ederBu hususta alınacak onlemleri buyuk devletlere bildirecektir ve devletler de alınan onlemlerin uygulamasını gozetleyeceklerdir
Doğu Anadolu’da yapılacak reformlar sonunda Ermeniler, İngiliz veya Avrupa protektorası altında serpilecek , guclenecek ve siyasi bakımdan hazırlanacaklardıSonra dışarıdan Doğu Anadolu’ya Ermeni nufusu getirilecektiBoylece bolgede Ermeni nufusu artacaktıAma ne kadar artarlarsa artsınlar Ermeniler yine azınlıkta kalacaklardırOnun icin ikinci adım olarak , Turk nufusu Doğu Anadolu’dan peyderpey uzaklaştırılacaktıGeriye Ermeniler, Kurtler ve Suryaniler kalacaktıSuryaniler’le Ermeniler mezhep ayrılıkları bir kenara bırakılıp kaynaştırılacaktıKurtler ise “silah zoruyla hizaya getirilecekler, Ermeniler’le birlikte yaşamaya zorlanacaklardıButun bunlar “Reformların uygulaması kisvesi altında yapılacaktıZamanı gelip Osmanlı Devleti cokunce de Ermeniler’e bağımsız bir devlet kurdurulacaktıAncak bu devlet kendi ayakları uzerinde duramayacağından , bunun uzerinde “guclu bir İngiliz protektorası kurulacaktıBoylece Rus yayılmasına bir set cekilecekti
Ermeni meselesi gundeme geldiğinde ,Osmanlı tahtında yeni padişah IIAbdulhamit vardıIIAbdulhamit Ermeni meselesi ve Doğu Anadolu ıslahatı konusunda cok kararlı bir tutum sergilemiş ve Berlin Kongresi’nde ongorulen hususları hicbir zaman yururluğe koymamıştırAlman elcisine soylemiş olduğu şu sozler, onun tutumu hakkında yeterli bir fikir vermektedir: Olurum de Ermenilere muhtariyet hakkı tanıyan Berlin Antlaşması’nın 61maddesini uygulatmam
