Otizm spektrum bozukluğu; toplumsal muhabere ve etkileşimde güçlük, yineleyici davranış örüntülerinde zayıflıkla kendini gösteren yaygın gelişimsel bozukluk olarak tanımlanmaktadır. Otizm belirtileri umumiyetle 3 yaştan evvel ortaya çıkmakta ve ömür uzunluğu devam etmektedir. Yapılan epidemiyolojik çalışmalara nazaran 2000 yılında her 150 evlatta bir görülürken günümüzde 68 evlatta bir görülmektedir. Nedeninin tam olarak bilinmemesi ve sıklığının süratle artması otizm üzerine yapılan ilmî çalışmaların sayısını da artırmıştır.
Son yıllarda yapılan araştırmalar otizmin, sindirim sisteminde başlayıp sonuçlarını dimağda gösteren bir hastalık olduğunu göstermektedir. Otizmli bireylerin sıklıkla beslenme meseleleri yaşamaları ve bağırsaklarının haddinden fazla geçirgen olması tedavide gerçek beslenme yaklaşımlarının yarar sağlayabileceğini düşündürmüştür.
Otizmli çocuklarda en sık görülen beslenme meseleleri; çiğneme güçlüğü, besin seçiciliği ve takıntılı yeme davranışıdır. Bu problemlerin tahliline yönelik beslenme arayışları devam etmektedir. Otizmli bireylerde çok sık beslenme dertlerinin yaşanması ve bağırsakların haddinden fazla geçirgen olması sonucu vitamin ve mineral eksiklikleri de sık görülmektedir.
Otistik bireylerin büyük çoğunluğunda mide ve bağırsak sorunları yaşanmaktadır. Karın ağrısı, gaz sorunu, ağız kokusu, kronik ishal yahut kabızlık sık görülen şikayetlerdir. Birçok vakada dışkıda sindirilmemiş yiyecekler net görülür. Son aşama güçlü ve istenilmeyen kokulu bir dışkılama kelam bahsidir. Otistik evlatların tanı öncesi periyodu dikkatle sorgulandığında sık yaşanan gece uyanmaları ve gaz sancısı üzere şikayetler öne çıkmaktadır. Sindirim sistemi ile ilgili meseleler yaşayan otistik çocuklarda “Sızıntılı Bağırsak Sendromu” kelam konusu olabilir.
Otizm Tedavisinde Uygulanabilecek Beslenme Tedavi Yaklaşımları;
Glutensiz – Kazeinsiz Diyet
Ketojenik Diyet
Hususî Karbonhidrat Diyeti
Feingold Diyeti
Candida Vücut Ekoloji Diyet
Elimine Alerji Diyetleri
Besin Öğesi Takviyeleri (Supleman Desteği)
Glutensiz – Kazeinsiz Diyet
Beslenmede büyük bir noktaya sahip olan tahıllar ve süt eserleri birtakım marazların tedavisinde yasaklanabilmektedir. Tahılların içerisinde bulunana glütenin ve süt eserlerinde bulunan kazeinin Otizmli evlatların diyetinden çıkarılmasının tesirli olduğu düşünülmektedir. Otizmli bireylerde bu proteinler gerektiği üzere sindirilemez ve kimyasal yapıları morfin ve eroine benzeyen opiatlara dönüşür. Pek çok otoimmun illette idrarda glutenomorfin ve kazomorfin ismi verilen glüten ve kazein peptitlerine rastlanır.
Sızıntılı Bağırsak Sendromu olarak bilinen artmış bağırsak geçirgenliği, endojen opiat sistemini ve hudut sistemindeki nörotransmisyonu etkileyerek, bu peptitlerin bağırsak zarına, kan dolaşımına, kan dimağ bariyerine geçişine müsaade vermektedir. Opiodinin çok artmasının, otizmde oluşan davranışlara neden olduğu ve bu hususların diyetteki alımının azalması ile birlikte otistik davranışlarda iyileşmelerin olduğu öne sürülmektedir.
2012’de yapılan bir çalışmada 293 otistik evlat ve ailesi çalışmaya dahil edilmiş, 223 evlada külliyen glütensiz ve kazeinsiz diyet verilirken 70 otistik evlada kısmı diyet uygulanmıştır. Glutensiz ve kazeinsiz diyet uygulanan çocuklarda kısmı diyet uygulananlara nazaran sindirim sistemi şikayetlerinde, yiyecek alejilerinde ve besin duyarlılıklarında azalma, ruhsal ve toplumsal davranışlarında da güzelleşme olduğu belirlenmiştir.
Klasik Ketojenik Diyet / MCT Diyeti / Düşük Glisemik İndeks Tedavisi
Klasik ketojenik diyette yağ; kuvvetin büyük kısmını oluşturmakta böylelikle vücut güç kaynağı olarak yağı kullanmaktadır. Proteinler günlük gereksinimin bazalını oluştururken karbonhidratlar önemli manada kısıtlanmaktadır. Otistik davranışın, glikoz metabolizmasındaki bozuklukla alakalı olduğu ve bunun sonucunda NADH / NAD eksikliğine yol açtığı düşünülmektedir. Ketojenik diyetin NAD’dan tasarruf ederek mitokondriyal işlev sağlayacağı görüşü hakimdir.
Ketojenik diyetin otizmde tesirleri ile ilgili yapılan birinci çalışma; 4 – 10 yaş aralığında otistik davranışlar gösteren 30 evlada 6 ay boyunca 4 hafta aralıklarla ketojenik diyetin modifiye edilmiş bir hali ve sonrasında 2 hafta olağan denetim diyeti uygulanmıştır. Ketojenik diyete armoni sağlayıp süreci tamamlayan 18 evladın 10’unda Çocukluk Çağı Otizmi Kıymetlendirme Ölçeğine nazaran kıymetli ölçüde düzgünleşme gözlenmiştir.
Şahsi Karbonhidrat Diyeti
Hem kolay hem de kompleks karbonhidratların emilimi göz önünde bulundurularak diyetteki kompleks karbonhidratlar kısıtlanırken kolay karbonhidratlar büsbütün çıkarılmaktadır. Hedef; hasar görmüş bağırsak duvarlarını ve bakteri üremesini denetim altına almak, bağırsak için zararlı bakterilerin beslendiği karbonhidrat çeşitlerini kısıtlayarak bağırsak florasını güzelleştirmektir. Fermente besinlerin bilhassa hane imalatı yoğurdun ve probiyotiklerin tasarrufunu desteklemektedir.
Nişastalı tüm besinleri yasaklamakta, esas olarak et, tavuk, balık, yumurta, zerzevat, taze meyve ve yağlı tohumlardan oluşmaktadır. Diyet, sonlu ölçüde besin alımı ile başlamakta ve bağırsak yolları güzelleştikçe kademeli olarak alınan besin ölçüsü artırılmaktadır.
Feingold Diyeti
Fenol; aromatik / benzen halkasıyla organik bir bileşik olan ve salisilatlarda doğal olarak bulunan ve yapay besin ek hususlarında olduğu üzere kimyasal olarak üretilen bir bileşiktir. Fenoller yapay olarak bir petrol türevinden yapılabilmekte, renklendirici ve gözetici azık ek unsuru olarak kullanılmaktadır. Renklendiricilerin ve koruyucuların ise çocuklarda hiperaktiviteye neden olabildiği bilinmektedir.
Mahsusen renklendirici, kollayıcı, aroma verici ve tatlandırıcı içeren besinlerin diyetten çıkarılması, badem, elma, kayısı, çilek, üzüm, kuru üzüm, şeftali, portakal, salatalık, domates, biber, bal ve köri gibisi baharatlar üzere yaygın reaktif salisilat içeren besinlerin de kısıtlanması önerilmektedir.
Candida Vücut Ekoloji Diyeti
Candida albicans, maya gibisi bir mantar olup münhasıran bağışıklığı ağırlıklanmış bireylerde enfeksiyonlara neden olmaktadır. Candidanın şiddetli artışı, otizmli çocuklarda görülen konsantrasyon bozukluğu, saldırganlık ve hiperaktivite üzere problemlerle ilişkilendirilmiş olup, baş ağrısı, mide bulantısı, gaz sancısı, yorgunluk ve depresyon ile de ortaya çıkabilmektedir.
Anti-fungal ilaç ve probiyotik tasarrufunun yanı sıra şeker içermeyen bir diyet programı esirgeyici olarak uygulanmaktadır. Ham lahana turşusu, doğal fermente sirke, bitkisel sütle yapılmış yoğurt, kinoa, darı, buğday kepeği, amarant tüketiminin iyi olduğu bu diyet programında glüten içeren tahıllar, pirinç, mısır ve soya tüketilmemesi gerekmektedir.
Elimine Alerji Diyetleri
Otizmli evlatların birçok, sindirim ve bağışıklık sistemindeki sıkıntılar nedeniyle besin hassasiyetine sahiptir. Şayet evlatta rastgele bir besin alerjisi yahut intoleransı olduğu düşünülüyorsa gerekli testler yapılmalıdır. Tespit edilen besin ortalama 3 hafta diyetten çıkartılmalı ve sonrasında tekrar denenmeli, tekrar birebir şikayetlere neden olup olmadığı izlenmelidir.
Otistik çocuklarda alerjik besinlerin diyetten çıkartılması, sindirim sisteminde güzelleşmenin yanı sıra evladın davranış ve dikkat becerisinde de düzgünleşme sağlayabilmektedir.
Besin Öğesi Takviyeleri
Otizmli evlatların kronik ishal yahut kabızlık durumları, sindirim sistemi enflamasyonları ve sonlu besin tercihleri nedeniyle ehliyetli ve istikrarlı beslenemeyecekleri tasavvuru hakimdir. Zayıflığı belirlenen besin öğesinin supleman halinde alımı önerilmektedir.
Otizmde tesirli olduğu düşünülen besin öğesi takviyeleri;
Yağ asidi takviyesi (omega-3)
Mutivitamin takviyesi
Mineral takviyesi
Probiyotik takviyesi
Yapılan çalışmalarda Otizmi tedavi edecek tek bir diyet protokolü olmadığı lakin kimi kişisel diyet pratiklerinin ve takviyelerin bireylerde olumlu davranış değişikliği sağladığı bulunmuştur. Uygulanan beslenme tedavilerinin otizm semptomlarını azalttığını, şeker ve nişasta içeren besinlerin ve alerjen ve ek hususu içeren yiyeceklerin semptomları ağırlaştırdığı görülmüştür. Uygulanan diyetlerde her vakit ferdi ayrıcalıklar kelam mevzusudur. Otizmin nedeni kesin olarak bilinmese de tedavide semptomların azaltılması için elverişli beslenme çok değerlidir.
Son yıllarda yapılan araştırmalar otizmin, sindirim sisteminde başlayıp sonuçlarını dimağda gösteren bir hastalık olduğunu göstermektedir. Otizmli bireylerin sıklıkla beslenme meseleleri yaşamaları ve bağırsaklarının haddinden fazla geçirgen olması tedavide gerçek beslenme yaklaşımlarının yarar sağlayabileceğini düşündürmüştür.
Otizmli çocuklarda en sık görülen beslenme meseleleri; çiğneme güçlüğü, besin seçiciliği ve takıntılı yeme davranışıdır. Bu problemlerin tahliline yönelik beslenme arayışları devam etmektedir. Otizmli bireylerde çok sık beslenme dertlerinin yaşanması ve bağırsakların haddinden fazla geçirgen olması sonucu vitamin ve mineral eksiklikleri de sık görülmektedir.
Otistik bireylerin büyük çoğunluğunda mide ve bağırsak sorunları yaşanmaktadır. Karın ağrısı, gaz sorunu, ağız kokusu, kronik ishal yahut kabızlık sık görülen şikayetlerdir. Birçok vakada dışkıda sindirilmemiş yiyecekler net görülür. Son aşama güçlü ve istenilmeyen kokulu bir dışkılama kelam bahsidir. Otistik evlatların tanı öncesi periyodu dikkatle sorgulandığında sık yaşanan gece uyanmaları ve gaz sancısı üzere şikayetler öne çıkmaktadır. Sindirim sistemi ile ilgili meseleler yaşayan otistik çocuklarda “Sızıntılı Bağırsak Sendromu” kelam konusu olabilir.
Otizm Tedavisinde Uygulanabilecek Beslenme Tedavi Yaklaşımları;
Glutensiz – Kazeinsiz Diyet
Ketojenik Diyet
Hususî Karbonhidrat Diyeti
Feingold Diyeti
Candida Vücut Ekoloji Diyet
Elimine Alerji Diyetleri
Besin Öğesi Takviyeleri (Supleman Desteği)
Glutensiz – Kazeinsiz Diyet
Beslenmede büyük bir noktaya sahip olan tahıllar ve süt eserleri birtakım marazların tedavisinde yasaklanabilmektedir. Tahılların içerisinde bulunana glütenin ve süt eserlerinde bulunan kazeinin Otizmli evlatların diyetinden çıkarılmasının tesirli olduğu düşünülmektedir. Otizmli bireylerde bu proteinler gerektiği üzere sindirilemez ve kimyasal yapıları morfin ve eroine benzeyen opiatlara dönüşür. Pek çok otoimmun illette idrarda glutenomorfin ve kazomorfin ismi verilen glüten ve kazein peptitlerine rastlanır.
Sızıntılı Bağırsak Sendromu olarak bilinen artmış bağırsak geçirgenliği, endojen opiat sistemini ve hudut sistemindeki nörotransmisyonu etkileyerek, bu peptitlerin bağırsak zarına, kan dolaşımına, kan dimağ bariyerine geçişine müsaade vermektedir. Opiodinin çok artmasının, otizmde oluşan davranışlara neden olduğu ve bu hususların diyetteki alımının azalması ile birlikte otistik davranışlarda iyileşmelerin olduğu öne sürülmektedir.
2012’de yapılan bir çalışmada 293 otistik evlat ve ailesi çalışmaya dahil edilmiş, 223 evlada külliyen glütensiz ve kazeinsiz diyet verilirken 70 otistik evlada kısmı diyet uygulanmıştır. Glutensiz ve kazeinsiz diyet uygulanan çocuklarda kısmı diyet uygulananlara nazaran sindirim sistemi şikayetlerinde, yiyecek alejilerinde ve besin duyarlılıklarında azalma, ruhsal ve toplumsal davranışlarında da güzelleşme olduğu belirlenmiştir.
Klasik Ketojenik Diyet / MCT Diyeti / Düşük Glisemik İndeks Tedavisi
Klasik ketojenik diyette yağ; kuvvetin büyük kısmını oluşturmakta böylelikle vücut güç kaynağı olarak yağı kullanmaktadır. Proteinler günlük gereksinimin bazalını oluştururken karbonhidratlar önemli manada kısıtlanmaktadır. Otistik davranışın, glikoz metabolizmasındaki bozuklukla alakalı olduğu ve bunun sonucunda NADH / NAD eksikliğine yol açtığı düşünülmektedir. Ketojenik diyetin NAD’dan tasarruf ederek mitokondriyal işlev sağlayacağı görüşü hakimdir.
Ketojenik diyetin otizmde tesirleri ile ilgili yapılan birinci çalışma; 4 – 10 yaş aralığında otistik davranışlar gösteren 30 evlada 6 ay boyunca 4 hafta aralıklarla ketojenik diyetin modifiye edilmiş bir hali ve sonrasında 2 hafta olağan denetim diyeti uygulanmıştır. Ketojenik diyete armoni sağlayıp süreci tamamlayan 18 evladın 10’unda Çocukluk Çağı Otizmi Kıymetlendirme Ölçeğine nazaran kıymetli ölçüde düzgünleşme gözlenmiştir.
Şahsi Karbonhidrat Diyeti
Hem kolay hem de kompleks karbonhidratların emilimi göz önünde bulundurularak diyetteki kompleks karbonhidratlar kısıtlanırken kolay karbonhidratlar büsbütün çıkarılmaktadır. Hedef; hasar görmüş bağırsak duvarlarını ve bakteri üremesini denetim altına almak, bağırsak için zararlı bakterilerin beslendiği karbonhidrat çeşitlerini kısıtlayarak bağırsak florasını güzelleştirmektir. Fermente besinlerin bilhassa hane imalatı yoğurdun ve probiyotiklerin tasarrufunu desteklemektedir.
Nişastalı tüm besinleri yasaklamakta, esas olarak et, tavuk, balık, yumurta, zerzevat, taze meyve ve yağlı tohumlardan oluşmaktadır. Diyet, sonlu ölçüde besin alımı ile başlamakta ve bağırsak yolları güzelleştikçe kademeli olarak alınan besin ölçüsü artırılmaktadır.
Feingold Diyeti
Fenol; aromatik / benzen halkasıyla organik bir bileşik olan ve salisilatlarda doğal olarak bulunan ve yapay besin ek hususlarında olduğu üzere kimyasal olarak üretilen bir bileşiktir. Fenoller yapay olarak bir petrol türevinden yapılabilmekte, renklendirici ve gözetici azık ek unsuru olarak kullanılmaktadır. Renklendiricilerin ve koruyucuların ise çocuklarda hiperaktiviteye neden olabildiği bilinmektedir.
Mahsusen renklendirici, kollayıcı, aroma verici ve tatlandırıcı içeren besinlerin diyetten çıkarılması, badem, elma, kayısı, çilek, üzüm, kuru üzüm, şeftali, portakal, salatalık, domates, biber, bal ve köri gibisi baharatlar üzere yaygın reaktif salisilat içeren besinlerin de kısıtlanması önerilmektedir.
Candida Vücut Ekoloji Diyeti
Candida albicans, maya gibisi bir mantar olup münhasıran bağışıklığı ağırlıklanmış bireylerde enfeksiyonlara neden olmaktadır. Candidanın şiddetli artışı, otizmli çocuklarda görülen konsantrasyon bozukluğu, saldırganlık ve hiperaktivite üzere problemlerle ilişkilendirilmiş olup, baş ağrısı, mide bulantısı, gaz sancısı, yorgunluk ve depresyon ile de ortaya çıkabilmektedir.
Anti-fungal ilaç ve probiyotik tasarrufunun yanı sıra şeker içermeyen bir diyet programı esirgeyici olarak uygulanmaktadır. Ham lahana turşusu, doğal fermente sirke, bitkisel sütle yapılmış yoğurt, kinoa, darı, buğday kepeği, amarant tüketiminin iyi olduğu bu diyet programında glüten içeren tahıllar, pirinç, mısır ve soya tüketilmemesi gerekmektedir.
Elimine Alerji Diyetleri
Otizmli evlatların birçok, sindirim ve bağışıklık sistemindeki sıkıntılar nedeniyle besin hassasiyetine sahiptir. Şayet evlatta rastgele bir besin alerjisi yahut intoleransı olduğu düşünülüyorsa gerekli testler yapılmalıdır. Tespit edilen besin ortalama 3 hafta diyetten çıkartılmalı ve sonrasında tekrar denenmeli, tekrar birebir şikayetlere neden olup olmadığı izlenmelidir.
Otistik çocuklarda alerjik besinlerin diyetten çıkartılması, sindirim sisteminde güzelleşmenin yanı sıra evladın davranış ve dikkat becerisinde de düzgünleşme sağlayabilmektedir.
Besin Öğesi Takviyeleri
Otizmli evlatların kronik ishal yahut kabızlık durumları, sindirim sistemi enflamasyonları ve sonlu besin tercihleri nedeniyle ehliyetli ve istikrarlı beslenemeyecekleri tasavvuru hakimdir. Zayıflığı belirlenen besin öğesinin supleman halinde alımı önerilmektedir.
Otizmde tesirli olduğu düşünülen besin öğesi takviyeleri;
Yağ asidi takviyesi (omega-3)
Mutivitamin takviyesi
Mineral takviyesi
Probiyotik takviyesi
Yapılan çalışmalarda Otizmi tedavi edecek tek bir diyet protokolü olmadığı lakin kimi kişisel diyet pratiklerinin ve takviyelerin bireylerde olumlu davranış değişikliği sağladığı bulunmuştur. Uygulanan beslenme tedavilerinin otizm semptomlarını azalttığını, şeker ve nişasta içeren besinlerin ve alerjen ve ek hususu içeren yiyeceklerin semptomları ağırlaştırdığı görülmüştür. Uygulanan diyetlerde her vakit ferdi ayrıcalıklar kelam mevzusudur. Otizmin nedeni kesin olarak bilinmese de tedavide semptomların azaltılması için elverişli beslenme çok değerlidir.
