Rizenin Tarihi Eserleri
Rize Kalesi
Kale şehir merkezinin guney batısında yer alır İc kale ve aşağı kalelerden meydana gelmektedir Yoğun yerleşme sebebiyle aşağı kale tamamen yok olmuş batı tarafında ki bazı sur parcaları gunumuze kadar gelebilmiştir
İc Kale: 150 m yukseklikte doğal bir yukselti uzerinde kurulmuştur Planı duzgun olmayan bir yamuk şeklindedir Giriş kapısı doğudadır Dış kapıdan kucuk avluya girilmekte ve buradan ikinci bir kapı ile kalenin asıl alanına girilmektedir İc kaleyi cevreleyen duvarlar kısmen duzgun kesme taş ve moloz taşlardan inşa edilmiştir Duvarların kalınlığı 1,5 m dir İc kale, yarım daire planlı beş kuleye sahiptir Yakın zamana kadar cok harap durumda olan kale surları, Kultur ve Turizm Bakanlığı ’nca onarılmıştır
Aşağı Kale
Zamanında ic kaleden kuzeydoğu ve kuzeybatı yonlerine doğru acılarak uzayan ve denize ulaşan surlarla cevriliydi Bugun sadece batı surlarının bir bolumu ile bazı kule kalıntıları kalmıştır A Bryer ve D Winfield tarafından batı surları uzerinde 9 kule ve 2 kapı yeri tespit edilmiştir Aşağı kale surları duzgun yontu taşlı, bazı kısımlarda icten takviye kemerleri yer almakta olup, bu kemerler tuğla orguludur Kuleler dikdortgen veya yuvarlak planlı olup iki katlıydı Gunumuze ulaşan kalıntılardan ust ortulerinin tuğla tonozlara sahip olduğu anlaşılmaktadır Doğu surlarından hic bir iz kalmamıştır A BryerD Winfield planlarında surları tahmini gostermişlerdir Buyuk ihtimalle surlar vadinin doğu yamaclarından gecerek kale camisini icine alıyordu Tuzcuoğlu Konağı ’nın batı yanında yapılan bir kazıda sur izlerine rastlanmıştır Rize Kalesi ’nin tarihlendirilmesi icin kesin verilere sahip değiliz Aşağı Kale surlarının bazı bolumleri Alexios II (12971330 ) zamanında yapılan Trabzon Kalesi ’nin batı surları ile benzerlik gosterirler İc Kale ’den daha sonra şehrin onemli bir kısmının korunması icin aşağı kale yapılmış olmalıdır İc Kale, Justinyen zamanında (527565) yeniden inşa edilmiştir Daha sonra Trabzon Kommenosları zamanında da aşağı surlar inşa edilmiştir Kale Osmanlı doneminde de onarımlar gormuş ve kullanılmıştır
Zil Kalesi
Rize İli, Camlıhemşin ilcesinde bulunan bolgenin en dikkate değer eserlerinden biridir İlce merkezinin 15 km guneyinde Fırtına Deresinin batı yamacları uzerinde kurulmuştur Kalenin, uzerinde inşa edildiği sarp kaya kutlesi, denizden 750, dere yatağından ise yaklaşık 100 m yuksektedir Kale, dış surlar, orta surlar ve ic kaleden meydana gelmektedir Dış kalenin kapısına kuzey batı yonundeki patika bir yolla ulaşılır Kuzeydeki kapının sove taşları sokulmuştur Bir teras yardımıyla orta surlar seviyesine cıkılır ve ikinci bir kapı ile kale icerisine girilir Orta kale icerisinde uc onemli yapı bulunmaktadır Bunlar; muhafız binası, şapel ve baş kuledir Kulenin dort katlı olduğu, duvarlardaki hatıl izleri ve kiriş deliklerinden anlaşılmaktadır İcerisinde ince bir boluntu duvarı ve dolgu toprak vardır Duvarlar uzerinde doğu yonunde kemerli pencereler, diğer taraflarda mazgal delikleri bulunmaktadır
Kulenin ustunun dendanlı bir teras şeklinde olduğu belirlenmiştir Duvarlar icerisinde dikey uzanan boru yuvaları, belki de kapanmış sarnıclara su akıtıyordu Kalenin yapılış tarihini belirtecek kesin veriler olmamakla birlikte 14 ve 15 yuzyıllara tarihlendirilmektedir
Kız Kalesi
Pazar İlce merkezinin batısında kucuk bir yarımada uzerinde kurulmuştur Kayalık bir zemin uzerinde bulunan kalenin kara ile bağlantısı kesilmiştir Yaklaşık 7 m eninde 7 m boyunda olup kare plana sahiptir Kalenin duvarlarında muntazam taş işciliği gorulur Giriş kapısı batıdadır Guney surları yıkılmıştır Sağlam kalan duvarlarda mazgal pencereleri ve yuvarlak kemerli ust kat pencereleri yer alır
Kız kalesinin kesin olarak kimler tarafından yaptırıldığı bilinmemektedir 13 ve 14 yuzyıllarda Trabzon Devleti zamanında yapıldığı sanılmaktadır Kale, Osmanlılar zamanında da onarılarak kullanılmıştır
Kalei Bala
Camlıhemşin İlce merkezine 40 km uzaklıkta, Hisarcık Koyu sınırları icinde, Fırtına Deresi ’nin kaynaklarına hakim bir noktada kurulmuştur Yazılı kaynaklarda gecen bir diğer adı da Varoş Kale ’dir Kale, Kackarlar ’ın ic kısma gecit verdiği Baş Hemşin ve Tatos gecidine yakındır Kale cevresinde bazı yayla yerleşimleri vardır Kalenin surları oldukca harap olmuştur Duvar işciliği bakımından Zil Kale ile benzerlikler gostermektedir Duvar kalınlıkları 50 cm ile 1 m arasında değişmektedir Kalenin ana planı dikdortgen olarak tanımlanabilir Doğusu, guneyi ve kısmen kuzeyi de sarp kayalıktır Batı taraf eğimli bir arazi uzerindedir Giriş kapısı kuzey batıdadır Aynı cephenin doğusunda bir kapı izi daha vardır Mevcut kapı 1,10 m genişliğinde, 2,5 m yuksekliğindedir Kalenin ortalama uzunluğu 70 m genişliği ise 25 mdir Duvar izlerinden batı kulelerinin varlığı anlaşılmaktadır İc kısımda doğu duvarına bitişik tonozlu bir mekan kalıntısı vardır
Burası yuksek ihtimalle sarnıctı Kalenin kurulduğu yer ve duvar işciliği bakımından Zil Kale ile benzerlikler gostermektedir Zil Kale ile aynı tarihlerde (1415 yuzyıl) yapıldığı duşunulmektedir
Camiiler
Rize yoresinin camileri bolgenin zengin halk mimarisinin etkisi altında kalmışlar ve mahalli ozellikleri bunyesinde barındırırlar Rize ’nin il merkezinde bulunan İskender Cafer Paşa Camisi Osmanlı klasik devrinden kalmıştır Diğer camiler ise yakın zamanlarda onarım gormuşlerdir İskender Cafer Paşa Camisi ’nin de son cemaat yeri yenilenmiştir
Eski fotoğraflardan anlaşıldığı uzere orijinalinde bu camiler, bir son cemaat yeri ve bir ibadet kısmından oluşan, kırma catılı kucuk camilerdi Bu camilerin 1910–1920 ’li yıllarda son cemaat yerlerinin uzerine bağdadi tarzda birer kat yapıldığı ve 19401950 ’li yıllarda ise bazı camilerin yuvarlak kemerli taşkın silmeli, barok ozelliğinde yenilendiğini gormekteyiz Bu mahalli barok etkiler, kale camisi ve orta camide kendini iyiden iyiye hissettirir 1960 ’lı yıllarda kırma catılı camilerin yıkılarak yerine taş ve beton malzemeyle, kubbeli camilerin yapıldığını gormekteyiz Boylece birkac cami dışında şehir merkezinde orijinal cami kalmamıştır Eski camiler orijinal ve tarihi değere sahiptiler
Gunumuzde eski ozelliğini yansıtan sadece İskender Paşa Camisi kalmıştır Orta Cami ve Gulbahar Hatun Camisi başta olmak uzere, diğer camiler orijinaline uygun olarak yeniden yapılmışlardır Şehir merkezinde yapılan eski camilerden gunumuze kadar gelebilen camilerin dış cepheleri taş malzemeyle, ic mekanları ise ahşap malzemeyle yapılmıştır Oldukca kucuk olcekte yapılan bu camilerde susleme ozellikleri ve guzellik kaygısından cok ihtiyaca binaen yapılmış yapılardır
İlce ve koylerdeki camiler de Rize yoresinin dağınık yerleşme karakterine gore şekillenmişlerdir Bu camiler bir ya da iki mahallenin ihtiyacı icin yapılmış, oldukca kucuk camilerdir Camiler yapılırken konut mimarisinin genel ozellikleri alınarak kullanılmıştır Yapı malzemesi olarak ahşap ve taş malzeme kullanılmıştır Ahşabın bulunma kolaylığından dolayı bazı camiler ahşap yığma tarzda yapılmışlardır Bu camiler iklim ozellikleri ve malzemenin dayanıksızlığına bağlı olarak uzun yıllar ayakta kalamamıştır En onemli ornekler Hemşin ’deki Bilen Koyu Camisi, İkizdere İlcesindeki Hacı Şeyh Camisi ve Fındıklı ’daki Meyveli Koyu camisidir Her uc cami de ahşap ustalığın onemli ozelliklerini yansıtmaktadır
Bu camiler eğimli araziye kuruldukları icin hemen hemen hepsinde, yuksek su basmanları yer alır Camlıhemşin İlcesi ’nde bulunan Aşağı Camlıca Camisi ’nde olduğu gibi bazılarında zemin kata medrese bolumu yerleştirilmiştir Camilerin on kısımlarında son cemaat yeri olmamakla beraber, namaz vakitlerinin beklenilmesi amacıyla sedirli bolumler vardır Susleme bakımından ahşap oğelerin ağır bastığı camilerin kapıları, mihrapları, minberleri, korkulukları ve tavanları ahşap oyma olarak suslenmişlerdir Bilen Koy Camisi ’nin kapı ve minberi uzerinde klasik geometrik suslemeler yuzeyleri kaplar Minberin panolara ayrılarak, iclerine stilize vazoda cicekler koyulan ornekleri Şimşirli, Kurtuluş Mahallesi, Zivane Koprusu, Tunca, Işıklı ve Aşağı Camlıca Camileridir
Rize Kalesi
Kale şehir merkezinin guney batısında yer alır İc kale ve aşağı kalelerden meydana gelmektedir Yoğun yerleşme sebebiyle aşağı kale tamamen yok olmuş batı tarafında ki bazı sur parcaları gunumuze kadar gelebilmiştir
İc Kale: 150 m yukseklikte doğal bir yukselti uzerinde kurulmuştur Planı duzgun olmayan bir yamuk şeklindedir Giriş kapısı doğudadır Dış kapıdan kucuk avluya girilmekte ve buradan ikinci bir kapı ile kalenin asıl alanına girilmektedir İc kaleyi cevreleyen duvarlar kısmen duzgun kesme taş ve moloz taşlardan inşa edilmiştir Duvarların kalınlığı 1,5 m dir İc kale, yarım daire planlı beş kuleye sahiptir Yakın zamana kadar cok harap durumda olan kale surları, Kultur ve Turizm Bakanlığı ’nca onarılmıştır
Aşağı Kale
Zamanında ic kaleden kuzeydoğu ve kuzeybatı yonlerine doğru acılarak uzayan ve denize ulaşan surlarla cevriliydi Bugun sadece batı surlarının bir bolumu ile bazı kule kalıntıları kalmıştır A Bryer ve D Winfield tarafından batı surları uzerinde 9 kule ve 2 kapı yeri tespit edilmiştir Aşağı kale surları duzgun yontu taşlı, bazı kısımlarda icten takviye kemerleri yer almakta olup, bu kemerler tuğla orguludur Kuleler dikdortgen veya yuvarlak planlı olup iki katlıydı Gunumuze ulaşan kalıntılardan ust ortulerinin tuğla tonozlara sahip olduğu anlaşılmaktadır Doğu surlarından hic bir iz kalmamıştır A BryerD Winfield planlarında surları tahmini gostermişlerdir Buyuk ihtimalle surlar vadinin doğu yamaclarından gecerek kale camisini icine alıyordu Tuzcuoğlu Konağı ’nın batı yanında yapılan bir kazıda sur izlerine rastlanmıştır Rize Kalesi ’nin tarihlendirilmesi icin kesin verilere sahip değiliz Aşağı Kale surlarının bazı bolumleri Alexios II (12971330 ) zamanında yapılan Trabzon Kalesi ’nin batı surları ile benzerlik gosterirler İc Kale ’den daha sonra şehrin onemli bir kısmının korunması icin aşağı kale yapılmış olmalıdır İc Kale, Justinyen zamanında (527565) yeniden inşa edilmiştir Daha sonra Trabzon Kommenosları zamanında da aşağı surlar inşa edilmiştir Kale Osmanlı doneminde de onarımlar gormuş ve kullanılmıştır
Zil Kalesi
Rize İli, Camlıhemşin ilcesinde bulunan bolgenin en dikkate değer eserlerinden biridir İlce merkezinin 15 km guneyinde Fırtına Deresinin batı yamacları uzerinde kurulmuştur Kalenin, uzerinde inşa edildiği sarp kaya kutlesi, denizden 750, dere yatağından ise yaklaşık 100 m yuksektedir Kale, dış surlar, orta surlar ve ic kaleden meydana gelmektedir Dış kalenin kapısına kuzey batı yonundeki patika bir yolla ulaşılır Kuzeydeki kapının sove taşları sokulmuştur Bir teras yardımıyla orta surlar seviyesine cıkılır ve ikinci bir kapı ile kale icerisine girilir Orta kale icerisinde uc onemli yapı bulunmaktadır Bunlar; muhafız binası, şapel ve baş kuledir Kulenin dort katlı olduğu, duvarlardaki hatıl izleri ve kiriş deliklerinden anlaşılmaktadır İcerisinde ince bir boluntu duvarı ve dolgu toprak vardır Duvarlar uzerinde doğu yonunde kemerli pencereler, diğer taraflarda mazgal delikleri bulunmaktadır
Kulenin ustunun dendanlı bir teras şeklinde olduğu belirlenmiştir Duvarlar icerisinde dikey uzanan boru yuvaları, belki de kapanmış sarnıclara su akıtıyordu Kalenin yapılış tarihini belirtecek kesin veriler olmamakla birlikte 14 ve 15 yuzyıllara tarihlendirilmektedir
Kız Kalesi
Pazar İlce merkezinin batısında kucuk bir yarımada uzerinde kurulmuştur Kayalık bir zemin uzerinde bulunan kalenin kara ile bağlantısı kesilmiştir Yaklaşık 7 m eninde 7 m boyunda olup kare plana sahiptir Kalenin duvarlarında muntazam taş işciliği gorulur Giriş kapısı batıdadır Guney surları yıkılmıştır Sağlam kalan duvarlarda mazgal pencereleri ve yuvarlak kemerli ust kat pencereleri yer alır
Kız kalesinin kesin olarak kimler tarafından yaptırıldığı bilinmemektedir 13 ve 14 yuzyıllarda Trabzon Devleti zamanında yapıldığı sanılmaktadır Kale, Osmanlılar zamanında da onarılarak kullanılmıştır
Kalei Bala
Camlıhemşin İlce merkezine 40 km uzaklıkta, Hisarcık Koyu sınırları icinde, Fırtına Deresi ’nin kaynaklarına hakim bir noktada kurulmuştur Yazılı kaynaklarda gecen bir diğer adı da Varoş Kale ’dir Kale, Kackarlar ’ın ic kısma gecit verdiği Baş Hemşin ve Tatos gecidine yakındır Kale cevresinde bazı yayla yerleşimleri vardır Kalenin surları oldukca harap olmuştur Duvar işciliği bakımından Zil Kale ile benzerlikler gostermektedir Duvar kalınlıkları 50 cm ile 1 m arasında değişmektedir Kalenin ana planı dikdortgen olarak tanımlanabilir Doğusu, guneyi ve kısmen kuzeyi de sarp kayalıktır Batı taraf eğimli bir arazi uzerindedir Giriş kapısı kuzey batıdadır Aynı cephenin doğusunda bir kapı izi daha vardır Mevcut kapı 1,10 m genişliğinde, 2,5 m yuksekliğindedir Kalenin ortalama uzunluğu 70 m genişliği ise 25 mdir Duvar izlerinden batı kulelerinin varlığı anlaşılmaktadır İc kısımda doğu duvarına bitişik tonozlu bir mekan kalıntısı vardır
Burası yuksek ihtimalle sarnıctı Kalenin kurulduğu yer ve duvar işciliği bakımından Zil Kale ile benzerlikler gostermektedir Zil Kale ile aynı tarihlerde (1415 yuzyıl) yapıldığı duşunulmektedir
Camiiler
Rize yoresinin camileri bolgenin zengin halk mimarisinin etkisi altında kalmışlar ve mahalli ozellikleri bunyesinde barındırırlar Rize ’nin il merkezinde bulunan İskender Cafer Paşa Camisi Osmanlı klasik devrinden kalmıştır Diğer camiler ise yakın zamanlarda onarım gormuşlerdir İskender Cafer Paşa Camisi ’nin de son cemaat yeri yenilenmiştir
Eski fotoğraflardan anlaşıldığı uzere orijinalinde bu camiler, bir son cemaat yeri ve bir ibadet kısmından oluşan, kırma catılı kucuk camilerdi Bu camilerin 1910–1920 ’li yıllarda son cemaat yerlerinin uzerine bağdadi tarzda birer kat yapıldığı ve 19401950 ’li yıllarda ise bazı camilerin yuvarlak kemerli taşkın silmeli, barok ozelliğinde yenilendiğini gormekteyiz Bu mahalli barok etkiler, kale camisi ve orta camide kendini iyiden iyiye hissettirir 1960 ’lı yıllarda kırma catılı camilerin yıkılarak yerine taş ve beton malzemeyle, kubbeli camilerin yapıldığını gormekteyiz Boylece birkac cami dışında şehir merkezinde orijinal cami kalmamıştır Eski camiler orijinal ve tarihi değere sahiptiler
Gunumuzde eski ozelliğini yansıtan sadece İskender Paşa Camisi kalmıştır Orta Cami ve Gulbahar Hatun Camisi başta olmak uzere, diğer camiler orijinaline uygun olarak yeniden yapılmışlardır Şehir merkezinde yapılan eski camilerden gunumuze kadar gelebilen camilerin dış cepheleri taş malzemeyle, ic mekanları ise ahşap malzemeyle yapılmıştır Oldukca kucuk olcekte yapılan bu camilerde susleme ozellikleri ve guzellik kaygısından cok ihtiyaca binaen yapılmış yapılardır
İlce ve koylerdeki camiler de Rize yoresinin dağınık yerleşme karakterine gore şekillenmişlerdir Bu camiler bir ya da iki mahallenin ihtiyacı icin yapılmış, oldukca kucuk camilerdir Camiler yapılırken konut mimarisinin genel ozellikleri alınarak kullanılmıştır Yapı malzemesi olarak ahşap ve taş malzeme kullanılmıştır Ahşabın bulunma kolaylığından dolayı bazı camiler ahşap yığma tarzda yapılmışlardır Bu camiler iklim ozellikleri ve malzemenin dayanıksızlığına bağlı olarak uzun yıllar ayakta kalamamıştır En onemli ornekler Hemşin ’deki Bilen Koyu Camisi, İkizdere İlcesindeki Hacı Şeyh Camisi ve Fındıklı ’daki Meyveli Koyu camisidir Her uc cami de ahşap ustalığın onemli ozelliklerini yansıtmaktadır
Bu camiler eğimli araziye kuruldukları icin hemen hemen hepsinde, yuksek su basmanları yer alır Camlıhemşin İlcesi ’nde bulunan Aşağı Camlıca Camisi ’nde olduğu gibi bazılarında zemin kata medrese bolumu yerleştirilmiştir Camilerin on kısımlarında son cemaat yeri olmamakla beraber, namaz vakitlerinin beklenilmesi amacıyla sedirli bolumler vardır Susleme bakımından ahşap oğelerin ağır bastığı camilerin kapıları, mihrapları, minberleri, korkulukları ve tavanları ahşap oyma olarak suslenmişlerdir Bilen Koy Camisi ’nin kapı ve minberi uzerinde klasik geometrik suslemeler yuzeyleri kaplar Minberin panolara ayrılarak, iclerine stilize vazoda cicekler koyulan ornekleri Şimşirli, Kurtuluş Mahallesi, Zivane Koprusu, Tunca, Işıklı ve Aşağı Camlıca Camileridir
