Akciğerlerden cıkan hava gırtlaktan gecerken ses tellerinde titreşimler oluşturur, bu titreşimlerle gırtlak yapısına gore değişik şekillerde cok zayıf sesler oluşur Bu sesler diğer ses organlarıyla yoğrulur, titreşimlerle rahatlıkla işitilebilecek kadar buyur ve kimlik kazanır Herkesin ses organlarının yapısının farklılığı olcusunde farklı sesleri veya ses kimlikleri vardır Burada once ses organlarımızın istediğimiz sesi cıkarabilecek yeteneğe ulaşmasını sağlamalıyız
Ses organlarının eğitimi diksiyonun altyapısını oluşturur Ses organları eğitimsiz olduğunda diksiyon calışmalarının her aşamasında tıkanıklıklar oluşacaktır diksiyon calışmalarının kendisi de dolaylı şekilde ses organlarının gelişimine yol acar Ana ses organlarını tek tek ele alalım ve geliştirilmeleri icin alıştırmalar yapalım
Dil
Dilimiz unluleri haric tutarsak diğer tum seslerin cıkarılmasında mutlaka kullandığımız cok onemli bir ses organımızdır “a,e,ı,i,o,o,u,u den oluşan unlulerin dilimiz sabit dururken seslendirilmeleri mumkundur Sadece farklı unlulerde cene ve ağız icinin aldığı pozisyonun değişimine paralel olarak değişik pozisyonlar alabilir Ancak dil ozellikle bazı seslerin cıkarılmasında en onemli fonksiyonları icra eder
Dil ağız icinde cok rahat hareket edebilmelidir Dilin on alt dişlerin kokune, on alt dişlerin ust bolumune, on ust dişlerin kokune, kıvrılarak ust dudağa dokunabilmesi gerekir Dilin ucu rahatlıkla kasılabilmeli ve kıvrılabilmelidir Dilin ağız icinde sağ on ve arka yonde, sağ ve sol yonde veya ucundan kıvrılarak geriye doğru hareketi rahat olabilmelidir
Eğer dilimizin kaslarının dilimize rahat bir şekilde hakim olmasını sağlayamazsak ozellikle dilimizi kullanarak cıkardığımız seslerin bozuk cıktığını goruruz Değişik milletlerin dillerindeki fonetik ozellikler farklı dil yeteneklerini gerektirebilir Orneğin Japonca “tsu sesi, İngilizce “the sesi, Arapca’daki “peltek z Turkce fonetiğinde bulunmaz Bu sesleri cıkarabilmek icin de o milletlerin fonetikleri cercevesinde dilimizi geliştirmemiz gerekir Eğer dilimizin kullanımının genel anlamda geliştirilmesini sağlamayı başarırsak, bu yeteneğimiz yabancı dil oğrenirken “telaffuz pronounciation sorununu cok kolay aşmamızı sağlayacaktır
Turkce’de dil tembelliğinin en fazla olumsuz etkilediği sesler şunlardır: “c, c, d, j, l, n, r, s, ş, t, z Eğer bu seslerden herhangi birini cıkarmakta gucluk cekiyorsanız veya seste boğukluk, oluşuyorsa dil egzersizleri uzerinde yoğunlaşmanız gerekecektir
ALIŞTIRMA: DİLİ GELİŞTİRME CALIŞMASI
Aşağıdaki alıştırmaları dilinizi yoneten ağız ici kaslarınızı iyice yoracak kadar uzun sure ve abartılı olarak tekrar ediniz
Dilinizi ağzınızda sakız ciğner gibi hızla ciğneyiniz
Dilinizi ağzınızın icinde, cenelerinizin dışından, dudaklarınızın altından dairesel hareketlerle hızla dolaştırınız
Dil ucunu on alt dişlere dayandırarak ağız icinde koklerden ileri geri hareket ettiriniz
Dilinizi iyice dışarı cıkarınız İterek uzun sure dayanınız
Dilinizi yuvarlatıp daralttığınız dudaklarınız ve ceneleriniz arasından iceridışarı hareket ettiriniz
Dilinizin ucunu on alt dişlerinize dayandırınız ve dilinizi kokunden iceri dışarı hızla hareket ettiriniz
Cene
Guzel konuşmada cenenin rolu cok onemlidir Tum dillerdeki tum harfler cenenin kullanımıyla seslendirilirler Konuşma esnasında cene hızla birbirinden farklı hareketleri ard arda gercekleştirmek zorundadır Cene acılır, kapanır, daralır, genişler Alt cene ileri ve geri hareket eder Ağzımızın ust bolgesinde bulunan dişlerin bağlı olduğu kemik yapısı sabittir dolaysıyla tum bu hareketler alt ceneyi yoneten kaslar tarafından gercekleştirilirler Dikkat edelim: “ııı sesini cıkardığımızda cene geriye doğru cıkmaya zorlanır “aaa sesini cıkardığımızda hizasından aşağıya doğru acılır “Uuu sesini cıkardığımızda ileriye doğru gecmeye zorlanır ^ne dediğinizde daralıp birden acılır “Sen dediğimizde once kapanır, sonra acılır ve sonra yine kapanır Tum bu son derece karmaşık ama gercekten karmaşık hareketleri inanılmaz bir hızla gercekleştirir
Cenemizin kullanımında sorunlarla karşılaşabiliriz Cene kasları geliştirilmemiş ve kondisyonsuz olduğunda değişik hareketleri duzenli olarak ve sorunsuz şekilde yapamayız Bu durumda bazı cene hareketleri kaybolur ve bu kayboluş seste de kayıp oluşturur Diğer onemli sorun “cene darlığıdır Turkiye toplumunda yaygın bir cene darlığı olduğu soylenmektedir Dar cene acık ve yuvarlak sesleri bozuk seslendirir Orneğin “aa, “ıı gibi anlaşılabilir “Ooo, “uuu gibi anlaşılabilir Eğer cenemizi yeterince sağlıklı kullanamıyorsak tum seslerin cıkarılmasında sorunlar yaşayabiliriz
ALIŞTIRMA: CENE CALIŞMASI
Aşağıdaki alıştırmalarla cene acıklığını sağlama ve cenemizin her hareketi rahatlıkla yapmasını temin etme amaclanmıştır Tum egzersizleri aşırı abartı ile gercekleştirmelisiniz
a) Elinizi alt cenenize dayayarak “cak cak diye bağırın Aşağıya itilen cenenizin yukarıya itilmesini sağlayın Boylece cenenizi aşağıya iten kaslarınızın guclenmesini sağlayın
b) İki elinizin iciyle yanak kemiklerinize masaj yapın Avuclarınızı alt cenenize doğru cekip cenenizi acın
c) Yumruk yapılmış iki ellerinizle cenenizin altından bastırın Alt cenenizi acın, başınızı geri itin ve alt cenenizi kapatın Tekrar cenenizi acın ve başınızı daha geriye itin Tekrar yapın
d) Cenenizi hızla iyice acıp kapatın Hızlanın
e) Cenenizi hızla ileri, geri hareket ettirin
f) Cenenizi dairesel hareketlerle hızla dondurun
Dudak
Dudakların kullanılmaması durumunda bazı seslerin cıkarılması kesinlikle mumkun değildir Dudak tembelliği olan kişiler ozellikle dudakların kullanımıyla seslendirilen seslerde sorun yaşarlar Turkce’de ağırlıklı olarak dudağın kullanımına dayandırılan sesler şunlardır: “b, f, m, o, o, p, u, u, v, Bu seslerde bulanıklık veya anlaşılma guclu oluşturan bir konuşma bicimine sahipseniz bunun mutlaka dudak tembelliğinden kaynaklandığını duşunebilirsiniz Bununla birlikte dudaklar diğer seslerde de belli pozisyonlar alırlar Bu yonuyle orneğin “ı, i, gibi sesleri cıkarırken dudağın katkısı dikkate alınmalıdır Bu sesler dudak olmaksızın da seslendirilebilirler ama istenen kalitede seslendirilmeleri mumkun olmaz dudak egzersizleriyle dudak kaslarımızın istenen her hareketi dudaklarımıza rahatlıkla yaptırmasını sağlamamız gerekiyor
ALIŞTIRMA: DUDAK CALIŞMASI
a) Nefesinizi ağzınızdan kuvvetle verirken “poffff deyin Hava dudaklarınızı basıncla itsin Basıncın dudak kaslarınızı şiddetli zorlaması sağlayın
b) Sıkı sıkı kapalı ve dişlerinize yakın ceneniz kapalıya yakın tuttuğunuz dudaklarınızdan uflediğiniz havanın dudaklarınızı kuvvetle ufurerek cıkmasını sağlayın
c) Dudaklarınızı kapatıp ileri uzatın ve dairesel hareketlerle hızla dondurun Aşağı yukarı, sağa sola hareket ettirin
d) Cenenizi kapatın ve hızla “mı, mu, mı, mu deyin Ardından aynı şekilde şu sesleri tekrar edin: “fe, ve, “pe, be, “u, u, “o, o Abartı yapmanız ve dudak kaslarınızı yoruncaya kadar calışmayı surdurmeniz onemlidir
e) Bir kalemi yatay olarak dudaklarınızda tutup “Benim memleketim Bir ben vardır bende benden iceri deyin Dudaklarınız iyice yorulduğunda dudaklarınızı gevşetin ve kapalı tutarak havayı dışarı itin Hava pufurdeyerek, dudaklarınızı titreştirerek dışarı cıksın
Ses organlarının eğitimi diksiyonun altyapısını oluşturur Ses organları eğitimsiz olduğunda diksiyon calışmalarının her aşamasında tıkanıklıklar oluşacaktır diksiyon calışmalarının kendisi de dolaylı şekilde ses organlarının gelişimine yol acar Ana ses organlarını tek tek ele alalım ve geliştirilmeleri icin alıştırmalar yapalım
Dil
Dilimiz unluleri haric tutarsak diğer tum seslerin cıkarılmasında mutlaka kullandığımız cok onemli bir ses organımızdır “a,e,ı,i,o,o,u,u den oluşan unlulerin dilimiz sabit dururken seslendirilmeleri mumkundur Sadece farklı unlulerde cene ve ağız icinin aldığı pozisyonun değişimine paralel olarak değişik pozisyonlar alabilir Ancak dil ozellikle bazı seslerin cıkarılmasında en onemli fonksiyonları icra eder
Dil ağız icinde cok rahat hareket edebilmelidir Dilin on alt dişlerin kokune, on alt dişlerin ust bolumune, on ust dişlerin kokune, kıvrılarak ust dudağa dokunabilmesi gerekir Dilin ucu rahatlıkla kasılabilmeli ve kıvrılabilmelidir Dilin ağız icinde sağ on ve arka yonde, sağ ve sol yonde veya ucundan kıvrılarak geriye doğru hareketi rahat olabilmelidir
Eğer dilimizin kaslarının dilimize rahat bir şekilde hakim olmasını sağlayamazsak ozellikle dilimizi kullanarak cıkardığımız seslerin bozuk cıktığını goruruz Değişik milletlerin dillerindeki fonetik ozellikler farklı dil yeteneklerini gerektirebilir Orneğin Japonca “tsu sesi, İngilizce “the sesi, Arapca’daki “peltek z Turkce fonetiğinde bulunmaz Bu sesleri cıkarabilmek icin de o milletlerin fonetikleri cercevesinde dilimizi geliştirmemiz gerekir Eğer dilimizin kullanımının genel anlamda geliştirilmesini sağlamayı başarırsak, bu yeteneğimiz yabancı dil oğrenirken “telaffuz pronounciation sorununu cok kolay aşmamızı sağlayacaktır
Turkce’de dil tembelliğinin en fazla olumsuz etkilediği sesler şunlardır: “c, c, d, j, l, n, r, s, ş, t, z Eğer bu seslerden herhangi birini cıkarmakta gucluk cekiyorsanız veya seste boğukluk, oluşuyorsa dil egzersizleri uzerinde yoğunlaşmanız gerekecektir
ALIŞTIRMA: DİLİ GELİŞTİRME CALIŞMASI
Aşağıdaki alıştırmaları dilinizi yoneten ağız ici kaslarınızı iyice yoracak kadar uzun sure ve abartılı olarak tekrar ediniz
Dilinizi ağzınızda sakız ciğner gibi hızla ciğneyiniz
Dilinizi ağzınızın icinde, cenelerinizin dışından, dudaklarınızın altından dairesel hareketlerle hızla dolaştırınız
Dil ucunu on alt dişlere dayandırarak ağız icinde koklerden ileri geri hareket ettiriniz
Dilinizi iyice dışarı cıkarınız İterek uzun sure dayanınız
Dilinizi yuvarlatıp daralttığınız dudaklarınız ve ceneleriniz arasından iceridışarı hareket ettiriniz
Dilinizin ucunu on alt dişlerinize dayandırınız ve dilinizi kokunden iceri dışarı hızla hareket ettiriniz
Cene
Guzel konuşmada cenenin rolu cok onemlidir Tum dillerdeki tum harfler cenenin kullanımıyla seslendirilirler Konuşma esnasında cene hızla birbirinden farklı hareketleri ard arda gercekleştirmek zorundadır Cene acılır, kapanır, daralır, genişler Alt cene ileri ve geri hareket eder Ağzımızın ust bolgesinde bulunan dişlerin bağlı olduğu kemik yapısı sabittir dolaysıyla tum bu hareketler alt ceneyi yoneten kaslar tarafından gercekleştirilirler Dikkat edelim: “ııı sesini cıkardığımızda cene geriye doğru cıkmaya zorlanır “aaa sesini cıkardığımızda hizasından aşağıya doğru acılır “Uuu sesini cıkardığımızda ileriye doğru gecmeye zorlanır ^ne dediğinizde daralıp birden acılır “Sen dediğimizde once kapanır, sonra acılır ve sonra yine kapanır Tum bu son derece karmaşık ama gercekten karmaşık hareketleri inanılmaz bir hızla gercekleştirir
Cenemizin kullanımında sorunlarla karşılaşabiliriz Cene kasları geliştirilmemiş ve kondisyonsuz olduğunda değişik hareketleri duzenli olarak ve sorunsuz şekilde yapamayız Bu durumda bazı cene hareketleri kaybolur ve bu kayboluş seste de kayıp oluşturur Diğer onemli sorun “cene darlığıdır Turkiye toplumunda yaygın bir cene darlığı olduğu soylenmektedir Dar cene acık ve yuvarlak sesleri bozuk seslendirir Orneğin “aa, “ıı gibi anlaşılabilir “Ooo, “uuu gibi anlaşılabilir Eğer cenemizi yeterince sağlıklı kullanamıyorsak tum seslerin cıkarılmasında sorunlar yaşayabiliriz
ALIŞTIRMA: CENE CALIŞMASI
Aşağıdaki alıştırmalarla cene acıklığını sağlama ve cenemizin her hareketi rahatlıkla yapmasını temin etme amaclanmıştır Tum egzersizleri aşırı abartı ile gercekleştirmelisiniz
a) Elinizi alt cenenize dayayarak “cak cak diye bağırın Aşağıya itilen cenenizin yukarıya itilmesini sağlayın Boylece cenenizi aşağıya iten kaslarınızın guclenmesini sağlayın
b) İki elinizin iciyle yanak kemiklerinize masaj yapın Avuclarınızı alt cenenize doğru cekip cenenizi acın
c) Yumruk yapılmış iki ellerinizle cenenizin altından bastırın Alt cenenizi acın, başınızı geri itin ve alt cenenizi kapatın Tekrar cenenizi acın ve başınızı daha geriye itin Tekrar yapın
d) Cenenizi hızla iyice acıp kapatın Hızlanın
e) Cenenizi hızla ileri, geri hareket ettirin
f) Cenenizi dairesel hareketlerle hızla dondurun
Dudak
Dudakların kullanılmaması durumunda bazı seslerin cıkarılması kesinlikle mumkun değildir Dudak tembelliği olan kişiler ozellikle dudakların kullanımıyla seslendirilen seslerde sorun yaşarlar Turkce’de ağırlıklı olarak dudağın kullanımına dayandırılan sesler şunlardır: “b, f, m, o, o, p, u, u, v, Bu seslerde bulanıklık veya anlaşılma guclu oluşturan bir konuşma bicimine sahipseniz bunun mutlaka dudak tembelliğinden kaynaklandığını duşunebilirsiniz Bununla birlikte dudaklar diğer seslerde de belli pozisyonlar alırlar Bu yonuyle orneğin “ı, i, gibi sesleri cıkarırken dudağın katkısı dikkate alınmalıdır Bu sesler dudak olmaksızın da seslendirilebilirler ama istenen kalitede seslendirilmeleri mumkun olmaz dudak egzersizleriyle dudak kaslarımızın istenen her hareketi dudaklarımıza rahatlıkla yaptırmasını sağlamamız gerekiyor
ALIŞTIRMA: DUDAK CALIŞMASI
a) Nefesinizi ağzınızdan kuvvetle verirken “poffff deyin Hava dudaklarınızı basıncla itsin Basıncın dudak kaslarınızı şiddetli zorlaması sağlayın
b) Sıkı sıkı kapalı ve dişlerinize yakın ceneniz kapalıya yakın tuttuğunuz dudaklarınızdan uflediğiniz havanın dudaklarınızı kuvvetle ufurerek cıkmasını sağlayın
c) Dudaklarınızı kapatıp ileri uzatın ve dairesel hareketlerle hızla dondurun Aşağı yukarı, sağa sola hareket ettirin
d) Cenenizi kapatın ve hızla “mı, mu, mı, mu deyin Ardından aynı şekilde şu sesleri tekrar edin: “fe, ve, “pe, be, “u, u, “o, o Abartı yapmanız ve dudak kaslarınızı yoruncaya kadar calışmayı surdurmeniz onemlidir
e) Bir kalemi yatay olarak dudaklarınızda tutup “Benim memleketim Bir ben vardır bende benden iceri deyin Dudaklarınız iyice yorulduğunda dudaklarınızı gevşetin ve kapalı tutarak havayı dışarı itin Hava pufurdeyerek, dudaklarınızı titreştirerek dışarı cıksın