Şeyh Bedrettin İsyanı nedir
Şeyh Bedrettin İsyanı sonucları
osmanlıda Şeyh Bedrettin İsyanı
Şeyh Bedrettin İsyanı hangi osmanlı sultanı zamanında cıkmıştır
IC ISYANLAR ve SIMAVNA KADISI OGLU SEYH BEDREDDIN MAHMUD'UN ISYANI
Celebi Sultan Mehmed devrinin en onemli hadiselerinden birisi, Seyh Bedreddin Mahmud ve taraftarlarinin cikardiklari isyandir Seyh Bedreddin, gerek memleket icinde, gerekse Kahire, Sam, Haleb gibi Islam aleminin en namli kultur merkezlerinde uzun zaman dolasip; ciddi ve parlak bir tahsilden sonra Huseyin b Ahlati isminde bir zata intisab ederek seyhlik sifati almis olmasina ragmen, memleketin siyasi ve sosyal bunyesine vurmayi tasarladigi darbeyi vurabilecek yikici bir zekaya sahipti O, ilim ve irfan ustadlarinin egitim ve terbiye nimazlarini kirarak, yerlesmis ve saglam sistemleri ezip gececek kadar sakat bir yol secmisti Bilgi bakimindan zamaninin ileri gelenlerindendi Onun bu ozelligi daha once temas edildigi gibi hayatini kurtarmis ve kendisine surgun yerinde bile maas baglanmasina sebep olmustu Gercekten Seyh Bedreddin Mahmud, hem zahiri, hem de batini ilimlerdeki vukuf ve ihatasiyla mumtaz ve mustesna bir mevki isgal etmisti Islam hukukunda zamaninin imami durumunda idi Bu hususta Camiu'lFusUleynadli eseri, onun degerini ortaya koyma bakimindan yeterlidir Bu eserinden once fikha dair Letaifu'lisaratisimli eserini yazmisti Seyh Bedreddin'in, Kitabu'tTeshiladi ile kaleme aldigi eseri, Letaifu'lisaratin serhidir Seyh Bedreddin bu eserini Edirne'de kadiasker iken yazmaya baslamis, 818 Cemaziyelahir'in yirmi yedinci sali gunu (3 Eylul 1415) Iznik'te ikamet ederken bitirmisti Bedreddin'in bu eserleri ulemaca muteber kabul edilmislerdir Seyh Bedreddin'in tasavvuf sahasindaki goruslerini ortaya koyan eseri, Varidat adini tasimaktadir Seyh Bedreddin'in bunlardan baska eserleri de vardir
Ulkeye tek basina hakim oldugu gunden beri Seyh Bedreddin'in hareketlerini dikkatle takib eden Celebi Sultan Mehmed, seyhin baslattigi dini, siyasi ve ictimai mahiyetteki ayaklanmayi bastirmaya muvaffak oldu
Seyh Bedreddin, Misir donusu Haleb, Konya ve Tire'de dolasmaya basladi Daha sonra Edirne'ye gidip ana ve babasina kavustu Burada, iki seneden daha fazla bir sure, Osmanli tahtini kardesleri ile paylasarak saltanat surmekte olan Musa Celebi'nin takdirlerini kazanarak kadiaskerlige tayin edildi Fakat Celebi Sultan Mehmed'in kardeslerine galip gelmesi uzerine mevkiini kayb ederek Iznik'e gonderildi Goz hapsinde bulunmasina ragmen Seyh Bedreddin burada rahat durmuyor, gizlice adamlarini yetistiriyordu Bu donemde Bedreddin'e, hareketlerinin sorumlulugunu yuklenecek ve kendisine yol acacak bir alet lazimdi Bu gaye ile Bedreddin, Izmir korfezinin guney ucunda ve Sakiz adasinin karsisinda Karaburun'da (Cesme) (o zamanki adi ile Stylaryus dagi) uzerinde dogmus, asagi tabakadan birini secti Bedreddin bu adamda, kendi goruslerini aciklayabilecek enerji ve heyecani buldugundan onu kendine kethuda, vekil ve dini temsilci olarak secti Borkluce Mustafa denilen bu hizli fanatik, derhal kendini baba ve ruhani reis ilan etti Bundan dolayi da taraftarlari ona Dede Sultan adini verdiler Bedreddin'e Torlak Kemal denilen bir yahudi de yardim etti Bu yahudi, o zamanlarda Bedreddin'in goruslerini yaymaya calisan dervislerin basina gecti Onun goruslerinin temeli, esitlik ve fakr gibi insana cazip gelen sloganlara dayaniyordu Buna gore kadinlar haric olmak uzere her seyde ortaklik vardi Bu meczuplar soyle diyorlardi:
Ben, senin evinde kendi evim gibi otururum Sen de benim elbiselerimi giyer, silahlarimi, arabalarini kullanirsin Sadece kadinlar mustesnadir
Bu safhada Borkluce Mustafa, Aydin, Yahudi Torlak Kemal de Manisa taraflarinda Rafizi Batini bir Sia'nin tehlikeli huriyeti ile faaliyetlerine basladilar Bunlar, Seriat cercevesi icine alinmis ahlak degerlerini hice sayarak beser zaaflarina genis musaadeler tanimak, bir taraftan da ferdi mulkiyeti, din farkini ve evlilik muessesesi gibi kanunun teminati altina alinmis sosyal barajlari da asip cemiyete yeni bir nizam tanimak yoluna koyuldular
Aydin ve Karaburun'da etrafina binlerce insan toplayan Borkluce Mustafa'nin muvaffakiyetleri, seyhin Iznik'te kalmasini tehlikeli bir duruma sokmustu Bunun icin ailesini Iznik'te birakarak Sinop'taki Isfendiyar Beyi'nin yanina kacti Gayesi, oradan Tatar iline gecmekti Isfendiyar Bey, Celebi Mehmed'den cekindigi icin seyhe musaade etmedi Bunun uzerine Seyh Bedreddin, gizlice bir gemiye binerek Rumeli yakasina gecip Zagra'ya gider Seyhin, nufuz dairesi burada gittikce genislemeye baslar Seyh, bir muddet sonra Zagra'dan Silistre'ye, oradan da Dobruca'ya gecer Sonra da halkinin cogunlugu Sii olan Deliorman'a yerlesir Deliorman'dan her tarafa mektup ve adamlar gondererek buyuk bir propaganda faaliyetine girisir Asikpasazade'nin ifadesine gore o soyle diyordu: Bundan sonra padisahlik benimdir Sancak isteyen gelsin, subasilik isteyen gelsin velhasil her arzusu olan gelsin Ben, halifeyim Mustafa (Borkluce) da benim hizmetkarimdir
Bedreddin ile sirdaslarinin gizli amaclari, Avrupa ve Asya'da bir hukumet kurmak oldugundan Hiristiyanlari ve ozellikle Rumlari elde etmek istiyorlardi Bu gayelerine erismek icin de dervislerin gorusune gore Hiristiyanlarin, Allah'a ibadet ettiklerini inkar edenlerin kafir olduklarini ilan ve kendilerine katilmak icin gelen Hiristiyanlari gokten inen melekler gibi bereketli kabul ediyorlardi Gercekten de Borkluce, Dukas'in da dedigi gibi gayri muslimi bol olan Karaburun (Cesme) havalisinde Turklerden ziyade Hiristiyan ve Yahudilere taviz vererek o suretle bu cemaatleri basina toplayabilmisti
Islam tarihindeki, Batini Hasan Sabbah hareketinin bir benzeri olarak karsimiza cikan bu hadise, devletin temelini kokten sarsmaya yonelik bir hadise idi Karaburun, Aydin ve Manisa cevresinde baslayan bu fesad hareketinden haberdar olan Celebi Sultan Mehmed, gerekli tedbirleri almakta gecikmedi Fakat, baslangicta butun boyutlari ile buyuklugunun farkina varilamayan bu olay, Musluman Turk kanina hayli pahaliya mal oldu
Sii karekterli olan bu isyani bastirmak uzere harekete gecen Osmanli hukumdari, once bolge beylerini bunlarin uzerine gonderecektir Fakat bunlarin fazla bir varlik gosterememesi ve hatta maktul dusmeleri uzerine daha ciddi tedbirlerin alinmasi gerektigine kanaat getirip Borkluce Mustafa ve Torlak Kemal ile taraftarlarini ortadan kaldiracaktir
Anadolu'nun bu bolgesinde buyuk bir tehlike olarak ortaya cikan bu isyani bastirmak uzere harekete gecen yeni Aydin Beyi Suleyman (Aleksandr) Bey'in maglub ve maktul dusmesi uzerine, Manisa Sancak Beyi Kara Timurtas Ali Bey, asilerin uzerine yurumus ise de muvaffak olamamisti Bunun uzerine Amasya sancak beyi ve henuz on iki yasinda bulunan Sehzade Murad ile lalasi Bayezid Pasa, asileri buyuk bir bozguna ugratip Yahudi Torlak Kemal ile Borkluce Mustafa'yi oldurmuslerdi Obur taraftan etrafina pek cok Hiristiyan ve Yahudiyi toplayan Seyh Bedreddin, uzerine gonderilen kuvvetlere mukavemet edemeyerek teslim olmus ve Serez'de bulunan Celebi Sultan Mehmed'in yanina goturulmustu Mehmed Celebi'nin emri ile kurulan bir ulema aninda durumu tesbit edilip toplum nizamini bozmakla suclanan Seyh Bedreddin Mahmud, gayet adilane cereyan eden bu muhakemede, Turk Islam birligine karsi giristigi bozguncu hareketin zararini kabul etti Devrin en seckin alimlerinden mutesekkil bir mahkemenin karsisinda sucunu kabul eden Seyh Bedreddin icin, Saadeddin Teftazani'nin talebelerinden olan Heratli Mevlana Haydar Acemi'nin verdigi Mali haram, kani helalfetvasi uzerine 1420 yilinda Serez pazarinda idam edilmisti
Dini vecibelerin kalkmasi, kanunlarin bozulmasi, haramlarin helal kilinmasi, bazi kimseler icin goz boyayan hos musaadelerdi Fakat bunlarin hepsinden cazip olani suphesiz ki memleketin muayyen bir zumre arasinda taksim edildi
Gercekten, sayilari binleri bulan, murid ve dervisler uzerinde seyhin nufuzu o derece kuvvetli idi ki, bu adamlar, Allah birdir dedikten sonra peygamberligi sadece seyhlerine layik goruyorlardi Seyhe ve halifelerine uyanlar arasinda Turklerden cok Yahudi ve Hiristiyanlar goruluyordu ki, bu da onlarin bol huzur ve kolayca servet temini gibi vaadleri cok cazib bulmalarindan ileri geliyordu Borkluce Mustafa ve Torlak Kemal gibi propagandacilar, seyhten aldiklari ilham ve hizla, kisa bir zamanda binlerce kisiyi ayaklandirmaya muvaffak olmuslardi Tarihi seyri ve neticesi ne olursa olsun, her kaynasma ve ayaklanmada muhim olan birer figuran rolundeki yiginlarin cikardigi gurultu degil, bu yiginlarin gizli veya asikar istek, izdirap ve zaaflarini sezip bunlari sahis ve zumre menfaatleri adina kullanmasini bilen anarsi merkezlerinin gayesidir Bu belirli ihtiraslar etrafinda merkezlesen gayeler ise, sosyal sartlarin ve siyasi buhranlarin halk icin sikintilar ortaya cikardigi devirlerde meydana gelen hosnudsuz ruh haletinden faydalanirlar Nasil ki, Babai isyanlari Selcuklu inkirazinin ortaya cikardigi sosyal bir calkantinin sonucu ise, Bedreddin Mahmud da sahne olarak ayni cografya parcasini secip on yildan fazla suren sehzadeler mucadelesinin dogurdugu siyasi ve ictimai huzursuzluktan faydalanmasini bilmistir
Buyuk bir mucadele ve gayret sonucu, ic yaralari sarip memleket bunyesinin sagligini iade eden Celebi Sultan Mehmed'in bu vatana en buyuk hediyesi, Ikinci Sultan Murad gibi hukumdar namzedi bir sehzade yetistirip birakmasidir
alıntı net
Şeyh Bedrettin İsyanı sonucları
osmanlıda Şeyh Bedrettin İsyanı
Şeyh Bedrettin İsyanı hangi osmanlı sultanı zamanında cıkmıştır
IC ISYANLAR ve SIMAVNA KADISI OGLU SEYH BEDREDDIN MAHMUD'UN ISYANI
Celebi Sultan Mehmed devrinin en onemli hadiselerinden birisi, Seyh Bedreddin Mahmud ve taraftarlarinin cikardiklari isyandir Seyh Bedreddin, gerek memleket icinde, gerekse Kahire, Sam, Haleb gibi Islam aleminin en namli kultur merkezlerinde uzun zaman dolasip; ciddi ve parlak bir tahsilden sonra Huseyin b Ahlati isminde bir zata intisab ederek seyhlik sifati almis olmasina ragmen, memleketin siyasi ve sosyal bunyesine vurmayi tasarladigi darbeyi vurabilecek yikici bir zekaya sahipti O, ilim ve irfan ustadlarinin egitim ve terbiye nimazlarini kirarak, yerlesmis ve saglam sistemleri ezip gececek kadar sakat bir yol secmisti Bilgi bakimindan zamaninin ileri gelenlerindendi Onun bu ozelligi daha once temas edildigi gibi hayatini kurtarmis ve kendisine surgun yerinde bile maas baglanmasina sebep olmustu Gercekten Seyh Bedreddin Mahmud, hem zahiri, hem de batini ilimlerdeki vukuf ve ihatasiyla mumtaz ve mustesna bir mevki isgal etmisti Islam hukukunda zamaninin imami durumunda idi Bu hususta Camiu'lFusUleynadli eseri, onun degerini ortaya koyma bakimindan yeterlidir Bu eserinden once fikha dair Letaifu'lisaratisimli eserini yazmisti Seyh Bedreddin'in, Kitabu'tTeshiladi ile kaleme aldigi eseri, Letaifu'lisaratin serhidir Seyh Bedreddin bu eserini Edirne'de kadiasker iken yazmaya baslamis, 818 Cemaziyelahir'in yirmi yedinci sali gunu (3 Eylul 1415) Iznik'te ikamet ederken bitirmisti Bedreddin'in bu eserleri ulemaca muteber kabul edilmislerdir Seyh Bedreddin'in tasavvuf sahasindaki goruslerini ortaya koyan eseri, Varidat adini tasimaktadir Seyh Bedreddin'in bunlardan baska eserleri de vardir
Ulkeye tek basina hakim oldugu gunden beri Seyh Bedreddin'in hareketlerini dikkatle takib eden Celebi Sultan Mehmed, seyhin baslattigi dini, siyasi ve ictimai mahiyetteki ayaklanmayi bastirmaya muvaffak oldu
Seyh Bedreddin, Misir donusu Haleb, Konya ve Tire'de dolasmaya basladi Daha sonra Edirne'ye gidip ana ve babasina kavustu Burada, iki seneden daha fazla bir sure, Osmanli tahtini kardesleri ile paylasarak saltanat surmekte olan Musa Celebi'nin takdirlerini kazanarak kadiaskerlige tayin edildi Fakat Celebi Sultan Mehmed'in kardeslerine galip gelmesi uzerine mevkiini kayb ederek Iznik'e gonderildi Goz hapsinde bulunmasina ragmen Seyh Bedreddin burada rahat durmuyor, gizlice adamlarini yetistiriyordu Bu donemde Bedreddin'e, hareketlerinin sorumlulugunu yuklenecek ve kendisine yol acacak bir alet lazimdi Bu gaye ile Bedreddin, Izmir korfezinin guney ucunda ve Sakiz adasinin karsisinda Karaburun'da (Cesme) (o zamanki adi ile Stylaryus dagi) uzerinde dogmus, asagi tabakadan birini secti Bedreddin bu adamda, kendi goruslerini aciklayabilecek enerji ve heyecani buldugundan onu kendine kethuda, vekil ve dini temsilci olarak secti Borkluce Mustafa denilen bu hizli fanatik, derhal kendini baba ve ruhani reis ilan etti Bundan dolayi da taraftarlari ona Dede Sultan adini verdiler Bedreddin'e Torlak Kemal denilen bir yahudi de yardim etti Bu yahudi, o zamanlarda Bedreddin'in goruslerini yaymaya calisan dervislerin basina gecti Onun goruslerinin temeli, esitlik ve fakr gibi insana cazip gelen sloganlara dayaniyordu Buna gore kadinlar haric olmak uzere her seyde ortaklik vardi Bu meczuplar soyle diyorlardi:
Ben, senin evinde kendi evim gibi otururum Sen de benim elbiselerimi giyer, silahlarimi, arabalarini kullanirsin Sadece kadinlar mustesnadir
Bu safhada Borkluce Mustafa, Aydin, Yahudi Torlak Kemal de Manisa taraflarinda Rafizi Batini bir Sia'nin tehlikeli huriyeti ile faaliyetlerine basladilar Bunlar, Seriat cercevesi icine alinmis ahlak degerlerini hice sayarak beser zaaflarina genis musaadeler tanimak, bir taraftan da ferdi mulkiyeti, din farkini ve evlilik muessesesi gibi kanunun teminati altina alinmis sosyal barajlari da asip cemiyete yeni bir nizam tanimak yoluna koyuldular
Aydin ve Karaburun'da etrafina binlerce insan toplayan Borkluce Mustafa'nin muvaffakiyetleri, seyhin Iznik'te kalmasini tehlikeli bir duruma sokmustu Bunun icin ailesini Iznik'te birakarak Sinop'taki Isfendiyar Beyi'nin yanina kacti Gayesi, oradan Tatar iline gecmekti Isfendiyar Bey, Celebi Mehmed'den cekindigi icin seyhe musaade etmedi Bunun uzerine Seyh Bedreddin, gizlice bir gemiye binerek Rumeli yakasina gecip Zagra'ya gider Seyhin, nufuz dairesi burada gittikce genislemeye baslar Seyh, bir muddet sonra Zagra'dan Silistre'ye, oradan da Dobruca'ya gecer Sonra da halkinin cogunlugu Sii olan Deliorman'a yerlesir Deliorman'dan her tarafa mektup ve adamlar gondererek buyuk bir propaganda faaliyetine girisir Asikpasazade'nin ifadesine gore o soyle diyordu: Bundan sonra padisahlik benimdir Sancak isteyen gelsin, subasilik isteyen gelsin velhasil her arzusu olan gelsin Ben, halifeyim Mustafa (Borkluce) da benim hizmetkarimdir
Bedreddin ile sirdaslarinin gizli amaclari, Avrupa ve Asya'da bir hukumet kurmak oldugundan Hiristiyanlari ve ozellikle Rumlari elde etmek istiyorlardi Bu gayelerine erismek icin de dervislerin gorusune gore Hiristiyanlarin, Allah'a ibadet ettiklerini inkar edenlerin kafir olduklarini ilan ve kendilerine katilmak icin gelen Hiristiyanlari gokten inen melekler gibi bereketli kabul ediyorlardi Gercekten de Borkluce, Dukas'in da dedigi gibi gayri muslimi bol olan Karaburun (Cesme) havalisinde Turklerden ziyade Hiristiyan ve Yahudilere taviz vererek o suretle bu cemaatleri basina toplayabilmisti
Islam tarihindeki, Batini Hasan Sabbah hareketinin bir benzeri olarak karsimiza cikan bu hadise, devletin temelini kokten sarsmaya yonelik bir hadise idi Karaburun, Aydin ve Manisa cevresinde baslayan bu fesad hareketinden haberdar olan Celebi Sultan Mehmed, gerekli tedbirleri almakta gecikmedi Fakat, baslangicta butun boyutlari ile buyuklugunun farkina varilamayan bu olay, Musluman Turk kanina hayli pahaliya mal oldu
Sii karekterli olan bu isyani bastirmak uzere harekete gecen Osmanli hukumdari, once bolge beylerini bunlarin uzerine gonderecektir Fakat bunlarin fazla bir varlik gosterememesi ve hatta maktul dusmeleri uzerine daha ciddi tedbirlerin alinmasi gerektigine kanaat getirip Borkluce Mustafa ve Torlak Kemal ile taraftarlarini ortadan kaldiracaktir
Anadolu'nun bu bolgesinde buyuk bir tehlike olarak ortaya cikan bu isyani bastirmak uzere harekete gecen yeni Aydin Beyi Suleyman (Aleksandr) Bey'in maglub ve maktul dusmesi uzerine, Manisa Sancak Beyi Kara Timurtas Ali Bey, asilerin uzerine yurumus ise de muvaffak olamamisti Bunun uzerine Amasya sancak beyi ve henuz on iki yasinda bulunan Sehzade Murad ile lalasi Bayezid Pasa, asileri buyuk bir bozguna ugratip Yahudi Torlak Kemal ile Borkluce Mustafa'yi oldurmuslerdi Obur taraftan etrafina pek cok Hiristiyan ve Yahudiyi toplayan Seyh Bedreddin, uzerine gonderilen kuvvetlere mukavemet edemeyerek teslim olmus ve Serez'de bulunan Celebi Sultan Mehmed'in yanina goturulmustu Mehmed Celebi'nin emri ile kurulan bir ulema aninda durumu tesbit edilip toplum nizamini bozmakla suclanan Seyh Bedreddin Mahmud, gayet adilane cereyan eden bu muhakemede, Turk Islam birligine karsi giristigi bozguncu hareketin zararini kabul etti Devrin en seckin alimlerinden mutesekkil bir mahkemenin karsisinda sucunu kabul eden Seyh Bedreddin icin, Saadeddin Teftazani'nin talebelerinden olan Heratli Mevlana Haydar Acemi'nin verdigi Mali haram, kani helalfetvasi uzerine 1420 yilinda Serez pazarinda idam edilmisti
Dini vecibelerin kalkmasi, kanunlarin bozulmasi, haramlarin helal kilinmasi, bazi kimseler icin goz boyayan hos musaadelerdi Fakat bunlarin hepsinden cazip olani suphesiz ki memleketin muayyen bir zumre arasinda taksim edildi
Gercekten, sayilari binleri bulan, murid ve dervisler uzerinde seyhin nufuzu o derece kuvvetli idi ki, bu adamlar, Allah birdir dedikten sonra peygamberligi sadece seyhlerine layik goruyorlardi Seyhe ve halifelerine uyanlar arasinda Turklerden cok Yahudi ve Hiristiyanlar goruluyordu ki, bu da onlarin bol huzur ve kolayca servet temini gibi vaadleri cok cazib bulmalarindan ileri geliyordu Borkluce Mustafa ve Torlak Kemal gibi propagandacilar, seyhten aldiklari ilham ve hizla, kisa bir zamanda binlerce kisiyi ayaklandirmaya muvaffak olmuslardi Tarihi seyri ve neticesi ne olursa olsun, her kaynasma ve ayaklanmada muhim olan birer figuran rolundeki yiginlarin cikardigi gurultu degil, bu yiginlarin gizli veya asikar istek, izdirap ve zaaflarini sezip bunlari sahis ve zumre menfaatleri adina kullanmasini bilen anarsi merkezlerinin gayesidir Bu belirli ihtiraslar etrafinda merkezlesen gayeler ise, sosyal sartlarin ve siyasi buhranlarin halk icin sikintilar ortaya cikardigi devirlerde meydana gelen hosnudsuz ruh haletinden faydalanirlar Nasil ki, Babai isyanlari Selcuklu inkirazinin ortaya cikardigi sosyal bir calkantinin sonucu ise, Bedreddin Mahmud da sahne olarak ayni cografya parcasini secip on yildan fazla suren sehzadeler mucadelesinin dogurdugu siyasi ve ictimai huzursuzluktan faydalanmasini bilmistir
Buyuk bir mucadele ve gayret sonucu, ic yaralari sarip memleket bunyesinin sagligini iade eden Celebi Sultan Mehmed'in bu vatana en buyuk hediyesi, Ikinci Sultan Murad gibi hukumdar namzedi bir sehzade yetistirip birakmasidir
alıntı net
