sıfat ve kullanışlarını anlatınız
Sıfatlar isimlerden once gelerek onları sayı, renk, durum, hareket, bicim, yer, işaret ve soru yonlerinden tamamlar; onları niteler veya belirtir:
O zaman gordu ki, kucuk cocuk, memleketlisi, minimini yavru ağlıyor Sessizce, titreye titreye ağlıyor Yanaklarından gozyaşları birbiri arkasına, temiz vagon pencerelerindeki yağmur damlaları nasıl acele acele, sarsıla carpışa dokulurse oyle, bağrının sarsıntılarıyla yerlerinden oynayarak, vuruşarak iclerinde guneşli mavi gok, pırıl pırıl akıyor
o zaman, kucuk cocuk, minimini yavru, temiz vagon pencereleri, guneşli mavi gok
2 Tek başlarına kullanıldıkları zaman isim değerindedirler Cunku ancak bir isimden once geldikleri zaman sıfat oldukları anlaşılabilir:
yeşil elbise (sıfat) yeşili severim (isim)
İhtiyar kadın (sıfat) İhtiyarlara iyi davranmalıyız (isim)
Buyuk park (sıfat) parkların en buyuğu (isim)
3 Tek başlarına kullanıldıklarında isim değerinde oldukları icin alabildikleri isim cekim eklerini, yani hal eklerini, iyelik eklerini ve coğul ekini, bir isimden once gelerek onu niteledikleri ya da belirttikleri zaman, yani sıfat olarak kullanıldıkları zaman alamazlar:
Bir basamak yukarı cık sıfat
Birler basamağı isim
Yuruyen meren sıfat
Yuruyenler ve koşanlar isim
4 Bir sıfatla onun nitelediği ya da belirttiği bir isim arasına noktalama işareti (ozellikle virgul) konmaz Virgul konursa ilk kelime tek başına kalmış
olur, dolayısıyla isimleşir
Genc adama gulumseyerek baktı (genc: sıfat)
Genc, adama gulumseyerek baktı (genc: isim, ozne)
5 Birkac sıfat, arka arkaya sıralanarak bir ismi niteleyebilir veya belirtebilir:
Karanlık, buyuk, korkutucu ve nemli bir evdi
6 Sıfatın varlığından bahsedildiği her yerde mutlaka sıfat tamlaması vardır; o sıfatla (soru sıfatı da olsa) bir tamlama oluşturulmuştur
2 Sıfat Ceşitleri
a Niteleme sıfatları
Varlıkların yapısal ozelliklerini ortaya koyan sıfatlardır Bunlar varlığın nasıl olduğunu bildirir ve isme sorulan nasıl sorusuna cevap verir
Kurumuş yapraklar yere dokuldu cumlesindeki altı cizili sozcuk, yaprağın nasıl olduğunu yani niteliğini bildiriyor İsme Nasıl yapraklar? diye sorarsak cevap olarak kurumuş sozunun geldiğini goruruz
b Belirtme sıfatları
Varlıkların diğer varlıklarla ilgileri sonucunda aldığı ozellikleri belirten sıfatlardır Kendi arasında dort gruba ayrılır
1 İşaret Sıfatı:
Varlıkların bulunduğu yerleri gosteren sıfatlardır Soyleyen kişinin, sozunu ettiği nesneye uzaklığına gore değişir
Bu evi biz aldık cumlesinde evin yakın olduğu;
Şu evi biz aldık cumlesinde biraz uzak;
O evi biz aldık cumlesinde cok uzak ya da, sozu edilen bir evin olduğu anlaşılır
Bu cumlelerde altı cizili sozcukler işaret sıfatıdır Bu tur sıfatlar isme hangi sorusunun sorulmasıyla bulunur Hangi ev?, Bu ev gibi
Bazı işaret sıfatları ise yer bildirir Bunlar coğu zaman ki ekini alarak kullanılır
Buradaki evi biz aldık
Şuradaki evi biz aldık
Oradaki evi biz aldık
cumlelerinde bulunan altı cizili sozcukler yer bildiren işaret sıfatlarıdır Bunların dışında; oteki sokak, beriki ağac gibi yer bildiren sıfatlar da vardır
2 Sayı Sıfatları :
İsimlerin sayısal ozelliklerini bildiren sıfatlardır Birkac turu vardır Orneğin; Sınıfta yedi oğrenci vardı
Asıl sayı sıfatı
Yedinci oğrenci gelsin
Sıra sayı sıfatı
Yedişer kişi geldi
Uleştirme sayı sıfatı
Yedi de bir ihtimal var
Kesir sayı sıfatı
Ceyrek ekmek aldı
Kesir sayı sıfatı
Bunların dışında bazı kaynakların topluluk sayı sıfatı diye adlandırdığı, ikiz cocuk gibi sıfatlar da vardır
3 Belgisiz Sıfat :
İsimlerin nicelik yonuyle belirsizliklerini ifade eden sıfatlardır
Bazı konularda bilgisi yoktur
Birtakım yanlış fikirleri vardı
Hicbir oğrenci gelmemişti
Butun kitapları aldı
Her yer tertemizdi
Bir gun bu iyiliğinizi odeyeceğim
Cumlelerinde altı cizili sozcukler belgisiz sıfatlardır İsimleri sayıca az cok belli etmişler ancak tam bir ozellik bildirmemişlerdir
4 Soru Sıfatı :
İsimlerin niteliğini, herhangi bir ozelliğini soran sıfatlardır Bu sozcuklerin yerine konan sozcukler de sıfattır
Nasıl filmleri seversin?
Kacar lira ayırmamız gerekiyor?
Hangi soruyu cozemedi?
3 Sıfatlarda Anlam
1 Sıfatlarda Anlam Kuvvetlendirme
Kural : Zarflarla ve edatlarla anlam kuvvetlendirilebilir:
calışkanarı gibi calışkanarı gibi calışkan cocuk
guzelCennet kadar guzelCennet kadar guzel vatan
verimlicek verimlicok verimli topraklar
Burada cennet kadarkelime grubu guzelsıfatını; sonra hepsi birden vatankelimesini nitelemiş
Kural : Pekiştirme sıfatları ile de anlam kuvvetlendirilebilir:
Bir sıfatın ilk iki sesine m, p, r, sunsuzlerinden biri eklenip, oluşan hecenin o sıfatın başına getirilmesiyle oluşur Unluyle başlayan sıfatlarda ilk unluye m, p, r, sunsuzlerinden biri eklenir
Sarı sayfalarsapsarı sayfalar
Kırmızıkıpkırmızı elbise
Mormosmor bir yuz
Yeşilyemyeşil tabiat
Temiztertemiz toplum
Uzunupuzun araba
Bu kurala uymayan pekiştirme sıfatları da vardır:
Sapasağlam, yapayalnız, cırılcıplak, cepecevre
Kural : Tekrar yoluyla da anlam kuvvetlendirilebilir Tekrar edilen kelimeler arasına mİsoru eki de konabilir:
doğru durust bir iş, boylu poslu bir adam, az buz para değil
yuce yuce yaylalar, Mini mini eller, tatlı tatlı diller
tatlı mı tatlı diller, sevimli mi sevimli bir yuz, sıcak mı sıcak bir hava
2 Sıfatlarda Anlam Daraltma:
Sıfatların anlamlarında, bazı eklerden yararlanarak kısma, daraltma, kucultme yapılabilir
Bunun icin Cİk, CE, cEk, (İ)msİ, (İ)mtırakekleri kullanılır:
Geniş bir oda daha az genişi genişce bir oda
Uzun bir cocuk daha az uzunu uzunca bir cocuk
Buyuk ev daha az buyuğu Buyukce buyucek bir ev
Kucuk cocuk daha az kucuğu kucukce bir cocuk
Tatlı elma daha az tatlısı tatlımsı bir elma
Ekşi erik daha az ekşisi ekşimsi ekşimtırak erik
Kural : Cİkeki kucukluk, azlık anlamı taşıyan sıfatlara getirilir ve aşırılık anlamı katar:
Kısa kol daha da kısası kısacık kol
İnce ip daha da incesi incecik ip
Az ekmek daha da azı azıcık ekmek
Minik yavru daha da miniği Minicik yavru
Kucuk kız daha da kucuğu Kucucuk kız
Ufak el daha da ufağı Ufacık el
Yumuşak eller daha da yumuşağı Yumuşacık eller
3 Sıfatlarda Karşılaştırma(Derecelendirme):
Aynı ozelliklere sahip olan varlıkları karşılaştırarak o ozelliğe hangisinin daha cok sahip olduğunu gostermek icin sıfatın başına en, daha, pekkelimeleri getirilir
En kuvvetli millet
Daha durust insanlar
Pek calışkan işci
4 Yapı Bakımından Sıfatlar
Sıfatlar da isimler gibi yapı bakımından basit, turemiş ve birleşik olmak uzere uce ayrılır:
1 Basit Sıfatlar
Herhangi bir yapım eki almamış ve başka bir kelimeyle birleşmemiş sıfatlardır
Kara gun, kırmızı gul, bol yemek, iri taş, iyi insan, son yolculuk, dost ulke, duz cizgi
2 Turemiş Sıfatlar
İsim ya da fiil koklerine ve govdelerine getirilen isim yapım ekleriyle oluşturulmuş sıfatlardır
Kiralık ev, yıllık izin, tuzlu su, Aydınlı Hasan, işsiz adamlar, olu balık, sutcu kadın, yarınki
mac, genişce bir oda, buyucek bir ev, ekşimsi ekşimtırak erik, kısacık kol, incecik ip
Penceresinden kavak ağacları gorunen bir sağlık ocağı
yanaklarımı pembeleştiren makaslar
ucuşan pamukcuklar
Kavakları silkeleyen ruzgar
Kocaman bir masası ve koltuğu
calışkan oğrenci, susuz yaz, yuvarlak masa
3 Birleşik Sıfatlar
Yapısında birden fazla kelime barındıran sıfatlardır
Kulyutmaz oğretmen, mirasyedi gencler, boşboğaz insanlar, boğazına duşkun adam, birtakım sorunlar, cana yakın cocuk
Birleşik sıfatlar ikiye ayrılır:
a Kaynaşmış birleşik sıfatlar
Anlamca kaynaşmış sıfatlardır Birden fazla kelimenin sozluk anlamlarından az ya da cok uzaklaşarak, aralarına ek ya da kelime girmeyecek şekilde birleşerek oluşturdukları sıfatlardır
Canciğer dost, vatansever sanatcı, pisboğaz cocuk, mirasyedi gencler, kahverengi elbise, eşsesli kelimeler, birkac adam, herhangi bir oğretmen, biraz zaman, birtakım elbiseler
b Kurallı birleşik sıfatlar
Ceşitli yollarla oluşurlar:
Sıfat tamlaması + lİyapım eki
buyuk yapraklı ağaclar, dost bakışlı insanlar, kısa boylu asker, buyuk kapılı bina, kırık camlı ev
Sıfat tamlaması + lIkeki
yarım gunluk mesai, uc kuruşluk iş
İsim + iyelik eki + sıfat
salonu buyuk (bir) ev, cenesi duşuk adam, sacı uzun bebek, rengi soluk kumaş
Takısız isim tamlaması + lİyapım eki
taş duvarlı ev, aslan yurekli cocuk, demir kapılı bahce
İsim + DEnayrılma hal eki + isimfiil:
kulaktan dolma bilgiler
İkileme + isim
evsiz barksız insanlarımız, tatsız tuzsuz işlerimiz, irili ufaklı eşyalar
İsim + ek + fiilimsi + isim
işini bilir memur
Deyim + isim
cana yakın arkadaşlar, cenesi duşuk insan
Adlaşmış Sıfat
Bazen kişinin tam olarak bilinmediği ya da niteliğinin vurgulanmak istendiği durumlarda isim soylenmeyip sıfat, ismin yerine gecirilebilir Bu tur sozcuklere adlaşmış sıfat denir Adlaşmış sıfatlar niteleme sıfatlarıyla yapılır
Korkak insanların kendine guveni yoktur
cumlesinde niteleme sıfatı olan Korkak sozcuğu,
Korkakların kendine guveni yoktur
cumlesinde insanlar isminin duşmesiyle adlaşmış sıfat olmuştur
Adlaşmış sıfat olan sozcukten sonra bir isim gelirse, anlam karışıklığını onlemek icin iki sozcuk arasına virgul (,) konur
İhtiyar, adamlara şoyle bir baktı
İhtiyar adamlara şoyle bir baktı
Not : Sıfatla, onun nitelediği isim arasına hicbir noktalama işareti konmaz
Unvan (San) Sıfatları
İnsanların rutbe, gorev, derece, mevki, memuriyet ve sosyal durumlarına gore isimlerine eklenen, isimleri ile birlikte soylenen saygı veya tanıtma sozcuklerine UNVAN SIFATI denir
Unvan sıfatları, isimlerden once gelebildikleri gibi isimden sonra veya hem isimden once hem de isimden sonra gelebilirler Kısaca unvan sıfatları isimlerle birlikte uc şekilde kullanılır:
1 İsimden once:
ORNEK: Doktor Mehmet, Yuzbaşı Hasan, Bay Cemil, Demirci Ahmet
2 İsimden sonra:
ORNEK: Ahmet Bey, Ayşe Hanım, Hasan Yuzbaşı, Mustafa Kemal Paşa, Mehmet Dayı
3 Hem isimden once; hem de isimden sonra:
ORNEK: Oğretmen Ayşe Hanım, Doktor Mehmet Bey, Makinist Ahmet Usta
NOT: Unvan sıfatları, ozel isimler gibi buyuk harfle yazılmaya başlanır
Sıfatlarda Pekiştirme
Sıfatların anlamlarının kuvvetlendirilmesine, guclendirilmesine sıfatlarda pekiştirme denir
Sıfatlarda pekiştirme dort şekilde yapılır:
a) m, p, r, s unsuzleri ile:
Bazı niteleme sıfatlarının ilk sesli harfine kadar olan kısmının sonuna, ' m, p, r, s ' harflerinden uygun olanı eklenir Meydana gelen on ek niteleme sıfatının başına eklenerek yapılır
ORNEK:
Beyaz onluk Be + m + beyaz onluk Tertemiz cocuk
Sıfat İsim ¯¯On ek¯¯ Niteleme sıfatı
Kırmızı elma Kı + p + kırmız elma Kıpkırmızı elma
Sıfat isim ¯¯On ek¯¯ Niteleme sıfatı
Temiz cocuk Te + r + temiz cocuk Tertemiz cocuk
Sıfat isim ¯¯On ek¯¯ Niteleme sıfatı
Doğru yol Dosdoğru yol
b) İkileme ( tekrarlama ) yolu ile:
Niteleme sıfatı olan sozcuğun iki defa arka arkaya soylenip yazılması ile yapılan pekiştirmedir
ORNEK:
Beyaz dişler Beyaz beyaz dişler
Sıcak corekler Sıcak sıcak corekler
Sarı kumlar Sarı sarı kumlar
Uzun yollar Uzun uzun yollar
Taze yumurta Taze taze yumurtar
c) Tekrarlanan sıfatların arasına soru ekileri katılarak yapılan pekiştirme:
ORNEK:
Beyaz dişler Beyaz beyaz dişler beyaz mı beyaz dişler
Niteleme Sıfatı Tekrarlama, sıfatlarda pekiştirme Soru eki, sıfatlarda pekiştirme
Sarı sarı kumlar Sarı mı sarı kumlar
Sıcak sıcak corekler Sıcak mı sıcak corekler
Sarı sarı kumlar Sarı mı sarı kumlar
Uzun uzun yollar Uzun mu uzun yollar
Sıfatlarda Kucultme
Niteleme sıfatlarının sonlarına eklenen ce, cik, (i)msi, (i)
mtırak ekleri onların anlamlarında
kucultme, daraltma veya kısma yapar
Bu ekleri alan sıfatlara, kucultme sıfatları denir
ORNEK:
Guzel araba guzelce araba
Yeşil elma yeşilimsi elma
Mavi canta mavimsi canta
Kısa pantolon kısacık pantolon
Kucuk masa kucucuk masa
Mavi canta mavimtırak canta
Sarı elma sarımtırak elma
Sıfatlar isimlerden once gelerek onları sayı, renk, durum, hareket, bicim, yer, işaret ve soru yonlerinden tamamlar; onları niteler veya belirtir:
O zaman gordu ki, kucuk cocuk, memleketlisi, minimini yavru ağlıyor Sessizce, titreye titreye ağlıyor Yanaklarından gozyaşları birbiri arkasına, temiz vagon pencerelerindeki yağmur damlaları nasıl acele acele, sarsıla carpışa dokulurse oyle, bağrının sarsıntılarıyla yerlerinden oynayarak, vuruşarak iclerinde guneşli mavi gok, pırıl pırıl akıyor
o zaman, kucuk cocuk, minimini yavru, temiz vagon pencereleri, guneşli mavi gok
2 Tek başlarına kullanıldıkları zaman isim değerindedirler Cunku ancak bir isimden once geldikleri zaman sıfat oldukları anlaşılabilir:
yeşil elbise (sıfat) yeşili severim (isim)
İhtiyar kadın (sıfat) İhtiyarlara iyi davranmalıyız (isim)
Buyuk park (sıfat) parkların en buyuğu (isim)
3 Tek başlarına kullanıldıklarında isim değerinde oldukları icin alabildikleri isim cekim eklerini, yani hal eklerini, iyelik eklerini ve coğul ekini, bir isimden once gelerek onu niteledikleri ya da belirttikleri zaman, yani sıfat olarak kullanıldıkları zaman alamazlar:
Bir basamak yukarı cık sıfat
Birler basamağı isim
Yuruyen meren sıfat
Yuruyenler ve koşanlar isim
4 Bir sıfatla onun nitelediği ya da belirttiği bir isim arasına noktalama işareti (ozellikle virgul) konmaz Virgul konursa ilk kelime tek başına kalmış
olur, dolayısıyla isimleşir
Genc adama gulumseyerek baktı (genc: sıfat)
Genc, adama gulumseyerek baktı (genc: isim, ozne)
5 Birkac sıfat, arka arkaya sıralanarak bir ismi niteleyebilir veya belirtebilir:
Karanlık, buyuk, korkutucu ve nemli bir evdi
6 Sıfatın varlığından bahsedildiği her yerde mutlaka sıfat tamlaması vardır; o sıfatla (soru sıfatı da olsa) bir tamlama oluşturulmuştur
2 Sıfat Ceşitleri
a Niteleme sıfatları
Varlıkların yapısal ozelliklerini ortaya koyan sıfatlardır Bunlar varlığın nasıl olduğunu bildirir ve isme sorulan nasıl sorusuna cevap verir
Kurumuş yapraklar yere dokuldu cumlesindeki altı cizili sozcuk, yaprağın nasıl olduğunu yani niteliğini bildiriyor İsme Nasıl yapraklar? diye sorarsak cevap olarak kurumuş sozunun geldiğini goruruz
b Belirtme sıfatları
Varlıkların diğer varlıklarla ilgileri sonucunda aldığı ozellikleri belirten sıfatlardır Kendi arasında dort gruba ayrılır
1 İşaret Sıfatı:
Varlıkların bulunduğu yerleri gosteren sıfatlardır Soyleyen kişinin, sozunu ettiği nesneye uzaklığına gore değişir
Bu evi biz aldık cumlesinde evin yakın olduğu;
Şu evi biz aldık cumlesinde biraz uzak;
O evi biz aldık cumlesinde cok uzak ya da, sozu edilen bir evin olduğu anlaşılır
Bu cumlelerde altı cizili sozcukler işaret sıfatıdır Bu tur sıfatlar isme hangi sorusunun sorulmasıyla bulunur Hangi ev?, Bu ev gibi
Bazı işaret sıfatları ise yer bildirir Bunlar coğu zaman ki ekini alarak kullanılır
Buradaki evi biz aldık
Şuradaki evi biz aldık
Oradaki evi biz aldık
cumlelerinde bulunan altı cizili sozcukler yer bildiren işaret sıfatlarıdır Bunların dışında; oteki sokak, beriki ağac gibi yer bildiren sıfatlar da vardır
2 Sayı Sıfatları :
İsimlerin sayısal ozelliklerini bildiren sıfatlardır Birkac turu vardır Orneğin; Sınıfta yedi oğrenci vardı
Asıl sayı sıfatı
Yedinci oğrenci gelsin
Sıra sayı sıfatı
Yedişer kişi geldi
Uleştirme sayı sıfatı
Yedi de bir ihtimal var
Kesir sayı sıfatı
Ceyrek ekmek aldı
Kesir sayı sıfatı
Bunların dışında bazı kaynakların topluluk sayı sıfatı diye adlandırdığı, ikiz cocuk gibi sıfatlar da vardır
3 Belgisiz Sıfat :
İsimlerin nicelik yonuyle belirsizliklerini ifade eden sıfatlardır
Bazı konularda bilgisi yoktur
Birtakım yanlış fikirleri vardı
Hicbir oğrenci gelmemişti
Butun kitapları aldı
Her yer tertemizdi
Bir gun bu iyiliğinizi odeyeceğim
Cumlelerinde altı cizili sozcukler belgisiz sıfatlardır İsimleri sayıca az cok belli etmişler ancak tam bir ozellik bildirmemişlerdir
4 Soru Sıfatı :
İsimlerin niteliğini, herhangi bir ozelliğini soran sıfatlardır Bu sozcuklerin yerine konan sozcukler de sıfattır
Nasıl filmleri seversin?
Kacar lira ayırmamız gerekiyor?
Hangi soruyu cozemedi?
3 Sıfatlarda Anlam
1 Sıfatlarda Anlam Kuvvetlendirme
Kural : Zarflarla ve edatlarla anlam kuvvetlendirilebilir:
calışkanarı gibi calışkanarı gibi calışkan cocuk
guzelCennet kadar guzelCennet kadar guzel vatan
verimlicek verimlicok verimli topraklar
Burada cennet kadarkelime grubu guzelsıfatını; sonra hepsi birden vatankelimesini nitelemiş
Kural : Pekiştirme sıfatları ile de anlam kuvvetlendirilebilir:
Bir sıfatın ilk iki sesine m, p, r, sunsuzlerinden biri eklenip, oluşan hecenin o sıfatın başına getirilmesiyle oluşur Unluyle başlayan sıfatlarda ilk unluye m, p, r, sunsuzlerinden biri eklenir
Sarı sayfalarsapsarı sayfalar
Kırmızıkıpkırmızı elbise
Mormosmor bir yuz
Yeşilyemyeşil tabiat
Temiztertemiz toplum
Uzunupuzun araba
Bu kurala uymayan pekiştirme sıfatları da vardır:
Sapasağlam, yapayalnız, cırılcıplak, cepecevre
Kural : Tekrar yoluyla da anlam kuvvetlendirilebilir Tekrar edilen kelimeler arasına mİsoru eki de konabilir:
doğru durust bir iş, boylu poslu bir adam, az buz para değil
yuce yuce yaylalar, Mini mini eller, tatlı tatlı diller
tatlı mı tatlı diller, sevimli mi sevimli bir yuz, sıcak mı sıcak bir hava
2 Sıfatlarda Anlam Daraltma:
Sıfatların anlamlarında, bazı eklerden yararlanarak kısma, daraltma, kucultme yapılabilir
Bunun icin Cİk, CE, cEk, (İ)msİ, (İ)mtırakekleri kullanılır:
Geniş bir oda daha az genişi genişce bir oda
Uzun bir cocuk daha az uzunu uzunca bir cocuk
Buyuk ev daha az buyuğu Buyukce buyucek bir ev
Kucuk cocuk daha az kucuğu kucukce bir cocuk
Tatlı elma daha az tatlısı tatlımsı bir elma
Ekşi erik daha az ekşisi ekşimsi ekşimtırak erik
Kural : Cİkeki kucukluk, azlık anlamı taşıyan sıfatlara getirilir ve aşırılık anlamı katar:
Kısa kol daha da kısası kısacık kol
İnce ip daha da incesi incecik ip
Az ekmek daha da azı azıcık ekmek
Minik yavru daha da miniği Minicik yavru
Kucuk kız daha da kucuğu Kucucuk kız
Ufak el daha da ufağı Ufacık el
Yumuşak eller daha da yumuşağı Yumuşacık eller
3 Sıfatlarda Karşılaştırma(Derecelendirme):
Aynı ozelliklere sahip olan varlıkları karşılaştırarak o ozelliğe hangisinin daha cok sahip olduğunu gostermek icin sıfatın başına en, daha, pekkelimeleri getirilir
En kuvvetli millet
Daha durust insanlar
Pek calışkan işci
4 Yapı Bakımından Sıfatlar
Sıfatlar da isimler gibi yapı bakımından basit, turemiş ve birleşik olmak uzere uce ayrılır:
1 Basit Sıfatlar
Herhangi bir yapım eki almamış ve başka bir kelimeyle birleşmemiş sıfatlardır
Kara gun, kırmızı gul, bol yemek, iri taş, iyi insan, son yolculuk, dost ulke, duz cizgi
2 Turemiş Sıfatlar
İsim ya da fiil koklerine ve govdelerine getirilen isim yapım ekleriyle oluşturulmuş sıfatlardır
Kiralık ev, yıllık izin, tuzlu su, Aydınlı Hasan, işsiz adamlar, olu balık, sutcu kadın, yarınki
mac, genişce bir oda, buyucek bir ev, ekşimsi ekşimtırak erik, kısacık kol, incecik ip
Penceresinden kavak ağacları gorunen bir sağlık ocağı
yanaklarımı pembeleştiren makaslar
ucuşan pamukcuklar
Kavakları silkeleyen ruzgar
Kocaman bir masası ve koltuğu
calışkan oğrenci, susuz yaz, yuvarlak masa
3 Birleşik Sıfatlar
Yapısında birden fazla kelime barındıran sıfatlardır
Kulyutmaz oğretmen, mirasyedi gencler, boşboğaz insanlar, boğazına duşkun adam, birtakım sorunlar, cana yakın cocuk
Birleşik sıfatlar ikiye ayrılır:
a Kaynaşmış birleşik sıfatlar
Anlamca kaynaşmış sıfatlardır Birden fazla kelimenin sozluk anlamlarından az ya da cok uzaklaşarak, aralarına ek ya da kelime girmeyecek şekilde birleşerek oluşturdukları sıfatlardır
Canciğer dost, vatansever sanatcı, pisboğaz cocuk, mirasyedi gencler, kahverengi elbise, eşsesli kelimeler, birkac adam, herhangi bir oğretmen, biraz zaman, birtakım elbiseler
b Kurallı birleşik sıfatlar
Ceşitli yollarla oluşurlar:
Sıfat tamlaması + lİyapım eki
buyuk yapraklı ağaclar, dost bakışlı insanlar, kısa boylu asker, buyuk kapılı bina, kırık camlı ev
Sıfat tamlaması + lIkeki
yarım gunluk mesai, uc kuruşluk iş
İsim + iyelik eki + sıfat
salonu buyuk (bir) ev, cenesi duşuk adam, sacı uzun bebek, rengi soluk kumaş
Takısız isim tamlaması + lİyapım eki
taş duvarlı ev, aslan yurekli cocuk, demir kapılı bahce
İsim + DEnayrılma hal eki + isimfiil:
kulaktan dolma bilgiler
İkileme + isim
evsiz barksız insanlarımız, tatsız tuzsuz işlerimiz, irili ufaklı eşyalar
İsim + ek + fiilimsi + isim
işini bilir memur
Deyim + isim
cana yakın arkadaşlar, cenesi duşuk insan
Adlaşmış Sıfat
Bazen kişinin tam olarak bilinmediği ya da niteliğinin vurgulanmak istendiği durumlarda isim soylenmeyip sıfat, ismin yerine gecirilebilir Bu tur sozcuklere adlaşmış sıfat denir Adlaşmış sıfatlar niteleme sıfatlarıyla yapılır
Korkak insanların kendine guveni yoktur
cumlesinde niteleme sıfatı olan Korkak sozcuğu,
Korkakların kendine guveni yoktur
cumlesinde insanlar isminin duşmesiyle adlaşmış sıfat olmuştur
Adlaşmış sıfat olan sozcukten sonra bir isim gelirse, anlam karışıklığını onlemek icin iki sozcuk arasına virgul (,) konur
İhtiyar, adamlara şoyle bir baktı
İhtiyar adamlara şoyle bir baktı
Not : Sıfatla, onun nitelediği isim arasına hicbir noktalama işareti konmaz
Unvan (San) Sıfatları
İnsanların rutbe, gorev, derece, mevki, memuriyet ve sosyal durumlarına gore isimlerine eklenen, isimleri ile birlikte soylenen saygı veya tanıtma sozcuklerine UNVAN SIFATI denir
Unvan sıfatları, isimlerden once gelebildikleri gibi isimden sonra veya hem isimden once hem de isimden sonra gelebilirler Kısaca unvan sıfatları isimlerle birlikte uc şekilde kullanılır:
1 İsimden once:
ORNEK: Doktor Mehmet, Yuzbaşı Hasan, Bay Cemil, Demirci Ahmet
2 İsimden sonra:
ORNEK: Ahmet Bey, Ayşe Hanım, Hasan Yuzbaşı, Mustafa Kemal Paşa, Mehmet Dayı
3 Hem isimden once; hem de isimden sonra:
ORNEK: Oğretmen Ayşe Hanım, Doktor Mehmet Bey, Makinist Ahmet Usta
NOT: Unvan sıfatları, ozel isimler gibi buyuk harfle yazılmaya başlanır
Sıfatlarda Pekiştirme
Sıfatların anlamlarının kuvvetlendirilmesine, guclendirilmesine sıfatlarda pekiştirme denir
Sıfatlarda pekiştirme dort şekilde yapılır:
a) m, p, r, s unsuzleri ile:
Bazı niteleme sıfatlarının ilk sesli harfine kadar olan kısmının sonuna, ' m, p, r, s ' harflerinden uygun olanı eklenir Meydana gelen on ek niteleme sıfatının başına eklenerek yapılır
ORNEK:
Beyaz onluk Be + m + beyaz onluk Tertemiz cocuk
Sıfat İsim ¯¯On ek¯¯ Niteleme sıfatı
Kırmızı elma Kı + p + kırmız elma Kıpkırmızı elma
Sıfat isim ¯¯On ek¯¯ Niteleme sıfatı
Temiz cocuk Te + r + temiz cocuk Tertemiz cocuk
Sıfat isim ¯¯On ek¯¯ Niteleme sıfatı
Doğru yol Dosdoğru yol
b) İkileme ( tekrarlama ) yolu ile:
Niteleme sıfatı olan sozcuğun iki defa arka arkaya soylenip yazılması ile yapılan pekiştirmedir
ORNEK:
Beyaz dişler Beyaz beyaz dişler
Sıcak corekler Sıcak sıcak corekler
Sarı kumlar Sarı sarı kumlar
Uzun yollar Uzun uzun yollar
Taze yumurta Taze taze yumurtar
c) Tekrarlanan sıfatların arasına soru ekileri katılarak yapılan pekiştirme:
ORNEK:
Beyaz dişler Beyaz beyaz dişler beyaz mı beyaz dişler
Niteleme Sıfatı Tekrarlama, sıfatlarda pekiştirme Soru eki, sıfatlarda pekiştirme
Sarı sarı kumlar Sarı mı sarı kumlar
Sıcak sıcak corekler Sıcak mı sıcak corekler
Sarı sarı kumlar Sarı mı sarı kumlar
Uzun uzun yollar Uzun mu uzun yollar
Sıfatlarda Kucultme
Niteleme sıfatlarının sonlarına eklenen ce, cik, (i)msi, (i)
mtırak ekleri onların anlamlarında
kucultme, daraltma veya kısma yapar
Bu ekleri alan sıfatlara, kucultme sıfatları denir
ORNEK:
Guzel araba guzelce araba
Yeşil elma yeşilimsi elma
Mavi canta mavimsi canta
Kısa pantolon kısacık pantolon
Kucuk masa kucucuk masa
Mavi canta mavimtırak canta
Sarı elma sarımtırak elma
