Sosyal Fobi (Sosyal Anksiyete Bozukluğu)
Tanımadık insanlarla karşılaştığı ya da başkalarının gözünün üzerinde olabileceği durumlardan belirgin ve sürekli korku duyma halidir. Örneğin, karşılıklı konuşma, bir şeyler yerken, içerken gözlenme, başkalarının önünde konuşma yapma gibi (DSM 5 Tanı Kriterleri). Kişi, küçük düşeceği, utanç duyacağı bir biçimde davranacağından, başkalarınca dışlanacağından ya da başkalarının kırılmasına neden olacağından korkar. Bu toplumsal ortamlar neredeyse her zaman kişide korku veya kaygıya sebep olur. Bu nedenle, birey ya söz konusu toplumsal ortamlarda bulunmaktan kaçınır, ya da “böyle ortamlara yoğun bir korku ve kaygıyla katlanır”( DSM 5). Bu duyulan korku, kaygı veya kaçınma sürekli bir durumdur. Bu belitleri hastalık olarak adlandırmak için en az altı aydır devam ediyor olması gerekir ve kişinin işlevselliğinin düşmesine sebebiyet verir(DSM 5 Tanı Kriterleri). Sosyal fobisi olan kişiler, kendilerini yeterince ortaya koyamayabilir, son derece uysal ve boyu eğici olabilirler. Diğer insanlarla göz kontağı kurmaktan rahatsız olurlar, bazen güçlükle duyulacak kadar alçak sesle konuşurlar. Bu kişiler utangaç, içine kapanık olabilirler. Genelde toplumsal ilişki kurmayı gerektirmeyen işleri tercih ederler. Evde daha uzun süre vakit geçirirler. Erkekler, evlenme ve aile kurmayı geciktirirken kadınlar da dışarda çalışmayı istemek yerine ev kadını ya da anne olarak yaşamlarını sürdürmeyi tercih ederler. Bu hastalığın başlangıç yaşı 13-24 yaşları arasıdır. Bu kişiler, profesyonel yardım almak için hastalığın başlangıcından 15-20 yıl sonra genellikle 30’lu yaşlarda başvururlar. Çünkü bunu bir hastalık olarak değil de kişiliklerinin bir parçası gibi görüp bu durumu değiştirebileceklerini düşünmezler.
Sosyal Fobi Nedenleri
Genetik etkenler: Sosyal fobisi olan erişkin hastaların akrabalarından %16 oranında sosyal fobiye rastlanmıştır. Yine de sosyal fobinin ne kadarının kalıtıma, ne kadarının da öğrenilmiş davranışlara bağlı geliştiği net değildir. Beyin Yapısı: Sosyal fobisi olanlarda beyinin amikdala uyaranlar karşısında daha aktif çalıştığı tespit edilmiştir. Yine beyinin kimyasında da farklılıklar olduğu dopamin seratonin sistemlerinin normalden farklı çalıştığı öne sürülmektedir. Çevre: Soysal fobi, aynı zamanda öğrenilmiş bir davranış da olabilir. Ebeveyn-çocuk ilişkisi üzerinde yapılan gözlemlerde çocuktaki korku ve kaçınma davranışlarının anne-babanın rolü olabileceği düşünülmektedir. Çocukları aşırı derecede koruyucu ancak duygusal yönden yeterince sevgi göstermeyen bir şekilde yetiştirmek sosyal fobiye yol açabilir. Sosyal fobisi olan erişkinlerin, çocukluk dönemlerinde aile iletişim tarzında yanlışlıklar gözlenmektedir. Bu ailelerin başkalarının fikir ve yargılarını fazla önemsediği, yine başkalarının fikirleri ile ilgili kaygı ve utanca vurgu yapıldığı sonuncu toplumsal ilişkilerinin kopuk olduğu saptanmıştır.
Sosyal Fobinin Belirtileri
Fiziksel Belirtileri: •Kalp atışlarının hızlanması •Nefes darlığı, nefes kesilme hissi •Yüz kızarması •Karın ağrısı, mide bulantısı •Kas gerginliği •Titreme •Ağız kuruluğu
Düşünsel Belirtileri: •Güçsüzüm •Yetersizim •Çirkinim, kimse beni beğenemez •Sevilmeye layık değilim •Herkesin beğenisini kazanmalıyım •Hata yapmaya hakkım yok
Davranışsal Belirtileri: •Kalabalık içinde yemek yemekten, bir şeyler içmekten kaçınma •Otorite olarak gördüğü kişilerden(patron, öğretmen, müdür vb.) biri ile konuşurken aşırı heyecanlanma •Sosyal ortam içinde telefon ile görüşmekten kaçınma •Toplum içinde konuşmaktan kaçınma •Hazırladığı bir sunumu yaparken aşırı heyecanlanma •Karşı cinsle, iyi tanımadığı biriyle konuşurken heyecanlanma, kişinin gözlerinin içine bakamama
Sosyal fobi genellikle ergenlik yıllarının ortalarında, daha çok çocukluğunda utangaç olduğu bilinen gençlerde görülür. Bazen, küçük düşürücü bir yaşantıyla tetiklenebileceği gibi kimi zaman da sessizce başlar ve yavaş yavaş gelişir. Tedavi edilmezse de yaşam boyu sürebilir.
Ne Zaman Destek Almalı
Sosyal fobi tanısını koyduran bu belirtiler varsa ve bunlar aile, iş ve sosyal hayatı olumsuz etkiliyor ve altı aydan fazla sürüyorsa yardım almak gerekir. Sosyal fobinin tedavisinde psikoterapi teknikleri, ilaç tedavileri kimi zaman da her ikisini bir arada kullanmak gerekir.
Tanımadık insanlarla karşılaştığı ya da başkalarının gözünün üzerinde olabileceği durumlardan belirgin ve sürekli korku duyma halidir. Örneğin, karşılıklı konuşma, bir şeyler yerken, içerken gözlenme, başkalarının önünde konuşma yapma gibi (DSM 5 Tanı Kriterleri). Kişi, küçük düşeceği, utanç duyacağı bir biçimde davranacağından, başkalarınca dışlanacağından ya da başkalarının kırılmasına neden olacağından korkar. Bu toplumsal ortamlar neredeyse her zaman kişide korku veya kaygıya sebep olur. Bu nedenle, birey ya söz konusu toplumsal ortamlarda bulunmaktan kaçınır, ya da “böyle ortamlara yoğun bir korku ve kaygıyla katlanır”( DSM 5). Bu duyulan korku, kaygı veya kaçınma sürekli bir durumdur. Bu belitleri hastalık olarak adlandırmak için en az altı aydır devam ediyor olması gerekir ve kişinin işlevselliğinin düşmesine sebebiyet verir(DSM 5 Tanı Kriterleri). Sosyal fobisi olan kişiler, kendilerini yeterince ortaya koyamayabilir, son derece uysal ve boyu eğici olabilirler. Diğer insanlarla göz kontağı kurmaktan rahatsız olurlar, bazen güçlükle duyulacak kadar alçak sesle konuşurlar. Bu kişiler utangaç, içine kapanık olabilirler. Genelde toplumsal ilişki kurmayı gerektirmeyen işleri tercih ederler. Evde daha uzun süre vakit geçirirler. Erkekler, evlenme ve aile kurmayı geciktirirken kadınlar da dışarda çalışmayı istemek yerine ev kadını ya da anne olarak yaşamlarını sürdürmeyi tercih ederler. Bu hastalığın başlangıç yaşı 13-24 yaşları arasıdır. Bu kişiler, profesyonel yardım almak için hastalığın başlangıcından 15-20 yıl sonra genellikle 30’lu yaşlarda başvururlar. Çünkü bunu bir hastalık olarak değil de kişiliklerinin bir parçası gibi görüp bu durumu değiştirebileceklerini düşünmezler.
Sosyal Fobi Nedenleri
Genetik etkenler: Sosyal fobisi olan erişkin hastaların akrabalarından %16 oranında sosyal fobiye rastlanmıştır. Yine de sosyal fobinin ne kadarının kalıtıma, ne kadarının da öğrenilmiş davranışlara bağlı geliştiği net değildir. Beyin Yapısı: Sosyal fobisi olanlarda beyinin amikdala uyaranlar karşısında daha aktif çalıştığı tespit edilmiştir. Yine beyinin kimyasında da farklılıklar olduğu dopamin seratonin sistemlerinin normalden farklı çalıştığı öne sürülmektedir. Çevre: Soysal fobi, aynı zamanda öğrenilmiş bir davranış da olabilir. Ebeveyn-çocuk ilişkisi üzerinde yapılan gözlemlerde çocuktaki korku ve kaçınma davranışlarının anne-babanın rolü olabileceği düşünülmektedir. Çocukları aşırı derecede koruyucu ancak duygusal yönden yeterince sevgi göstermeyen bir şekilde yetiştirmek sosyal fobiye yol açabilir. Sosyal fobisi olan erişkinlerin, çocukluk dönemlerinde aile iletişim tarzında yanlışlıklar gözlenmektedir. Bu ailelerin başkalarının fikir ve yargılarını fazla önemsediği, yine başkalarının fikirleri ile ilgili kaygı ve utanca vurgu yapıldığı sonuncu toplumsal ilişkilerinin kopuk olduğu saptanmıştır.
Sosyal Fobinin Belirtileri
Fiziksel Belirtileri: •Kalp atışlarının hızlanması •Nefes darlığı, nefes kesilme hissi •Yüz kızarması •Karın ağrısı, mide bulantısı •Kas gerginliği •Titreme •Ağız kuruluğu
Düşünsel Belirtileri: •Güçsüzüm •Yetersizim •Çirkinim, kimse beni beğenemez •Sevilmeye layık değilim •Herkesin beğenisini kazanmalıyım •Hata yapmaya hakkım yok
Davranışsal Belirtileri: •Kalabalık içinde yemek yemekten, bir şeyler içmekten kaçınma •Otorite olarak gördüğü kişilerden(patron, öğretmen, müdür vb.) biri ile konuşurken aşırı heyecanlanma •Sosyal ortam içinde telefon ile görüşmekten kaçınma •Toplum içinde konuşmaktan kaçınma •Hazırladığı bir sunumu yaparken aşırı heyecanlanma •Karşı cinsle, iyi tanımadığı biriyle konuşurken heyecanlanma, kişinin gözlerinin içine bakamama
Sosyal fobi genellikle ergenlik yıllarının ortalarında, daha çok çocukluğunda utangaç olduğu bilinen gençlerde görülür. Bazen, küçük düşürücü bir yaşantıyla tetiklenebileceği gibi kimi zaman da sessizce başlar ve yavaş yavaş gelişir. Tedavi edilmezse de yaşam boyu sürebilir.
Ne Zaman Destek Almalı
Sosyal fobi tanısını koyduran bu belirtiler varsa ve bunlar aile, iş ve sosyal hayatı olumsuz etkiliyor ve altı aydan fazla sürüyorsa yardım almak gerekir. Sosyal fobinin tedavisinde psikoterapi teknikleri, ilaç tedavileri kimi zaman da her ikisini bir arada kullanmak gerekir.
