1 SOZLU ANLATIMIN TEMEL KURALLARI
a Konuşma, bir kez işitildiğinden dolayı dinleyicilerin ilgi duymaması durumunda onemini hemen yitirir Metinleri ise, geriye donmek ve tekrar okumak mumkundur
b Konuşmacı, dinleyici grubun ve cevredekilerin dikkatini sağlama gereğini her zaman goz onune almalıdır Yazar ise, yazdığı surece okuyucu kitlesinden uzaktır Her dinleyici kitlesi, her topluluk; bir sorunun belirlenmesi, acıklanması icin toplanır Konuşmacı; dinleyici sayısını, ortalama duzeyini, oğrenim derecesini, ozel ilgilerini vb goz onunde bulundurmalıdır
c Konuşma uslUbu, yazı uslUbundan faklıdır; konuşma, o anda anlaşılır olmalıdır Cunku dinleyenler, o şeyi anlamak icin geri donemez; o cumle uzerinde uzun uzun duşunemez; cumleyi anlaşılır şekle koymak icin calışamaz Konuşmacının cumleleri; kısa, anlatımı basit ve yazı dilinden daha acık olması şarttır
c Sozlu anlatımda da, yazı turlerinden hicbirinde onemi olmayan konuşmacının sesi, dikkate alınması gereken hususlardandır
d Konuşmacının anlatımının daha acık ve etkili olabilmesi icin beden dili de son derece onemlidir
2 DİKSİYON
Ses, insanın kişiliğini yansıtır Gozlem yeteneği guclu bir kimse, her hangi biri ile birkac dakikalık konuşma sırasında, onun hangi ozellikte bir insan olduğu hakkında genel yargıya varabilir
Diksiyonda başarı; kişinin okuduğunu, soylediğini icinde duyabilmesine, icinden geldiği gibi sıcak, icten soyleyebilmesine bağlıdır Havasına girebilen bir kişi, soylediklerine bir anlam derinliği ve inceliği kazandırır (S SARICA M GUNDUZ, Guzel Konuşma Yazma, s 243)
Bazen bir tek kelimenin telaffuzu bile, o kişinin gecmişi, oğrenim derecesi, zihin faaliyeti ve yeteneği hakkında fikir verebilir Ses; dalgınlık, kayıtsızlık, korkma, utanma, kibirlilik, kendini beğenme, dikkatsizlik, bunyece zayıflık vb bircok ozellikleri ortaya koyabilir Aynı zamanda o kimsenin uyanık, yetenekli, dengeli, atak, makul, cesur olduğunu da gosterebilir Kaba, puruzlu, sert, haşin, genizsil, cok ince sesler; dinleyenler uzerinde iyi bir etki bırakmaz
Sesimizin niteliği hakkında bilgi sahibi olabilmek icin kimi basit paragrafları yuksek sesle bircok kez okumak yararlıdır Boylelikle sesimizin başkaları uzerinde bırakabileceği etkileri ve kusurlarımızı oğrendikten sonra, sıkı bir calışmayla sesin az cok eğitilebilmesi mumkundur
Bu alanda başarılı olabilmek icin aşağıda belirtilen iyi bir konuşma sesinin niteliklerini bilmek gerekir
* Sesin işitilebilir olması
* Canlılık
* Sesin ayarlanması
* Anlatımda değişiklik
* Temiz ve doğru soyleyiş
Hitabette galip gelen, kelimeler değil; kelimelerin nasıl soylendiğidir
Karşılıklı konuşmanın ilk istediği şey acıklık ve butunluktur Sozun ağızdan cıktığı anda anlaşılmasını sağlayacak bir telaffuz yeteneği, topluluk onunde konuşanlar icin son derece onemlidir
Dinleyiciler, hatibin sesinin tonundan ya da kalitesinden oturu, hatip hakkında yanlış intiba edinirlerse buyuk bir ihtimalle kabahat hatibindir Sert, tiz ya da zayıf bir ses, gevşek bir telaffuz, hatibin mesajından cok şey eksiltir Sozlu anlatım calışmalarının ilk kısmında sesin yeterli ve uygun olup olmadığı kontrol edilmelidir
Ses doğru cıkaklarında cıkarılmalı ve iyi tınlamalıdır Bazı sesler, tınısı bakımından kulağa hoş gelir; ama bazıları da ses tonunun iyi ayarlanamamasından ya da cok sert, cok tiz olduklarından kulağı tırmalar Tınısız ya da donuk bir ses, inandırıcı olamaz ve beklenen etkiyi meydana getiremez Bunun icin cıkarılan ses, iyi ayarlanmış ve ahenkli olmalıdır Soyleyişte en kucuk bir yanlışa bile rastlanmamalıdır; ton değişikliği, duygu ve duşuncelerin butun ozelliklerini en iyi şekilde yansıtmalıdır
Ses perdesinin duzeyi (esneklik); pes, orta ya da tiz olabilir Esneklik, ses hacminin değişikliğe bağlı olan ses tonunu ya da perde değişikliğini kapsar Ses, yukseltildiği zaman hacimce buyur; alcaltıldığı zaman ise kuculur Konuşmaların tekduzelikten kurtulması icin, ses hacminin ve perdelerinin karışık olarak kullanılması gerekir
Sesin esnek olmasının şu anlamları vardır:
Kuvvetli ve yuksek ton: ofke, hoşnutsuzluk
Tatlı ve biraz yukselen ton: sevgi, şefkat
Hafif sesle orta ton : duşunce ve sukUnet
Bir yukarıdakinin daha ustunde ton : ateşlilik ve ciddiyet
Kuvvetli bir sesle alcak ton: duygu ve duşuncede dayanıklılık
Tatlı bir ses ve alcak ton: ağırlık
Fısıltı halinde ton: sinsi ve aldatıcı bir durum
Sesin ton değişiklikleri, onemli yerleri vurgulamayı ve tekduzeliği onlemeyi sağlar Genel olarak konuşmaya orta bir tonla başlanır, ses yavaş yavaş yukseltilir
İYİ BİR KONUŞMA SESİNİN NİTELİKLERİ
Kişiliğiniz sesinizde gizlenmiştir
İnsan kişiliğinin bazı yonlerini en iyi ses, ele verir Oğretmenlik ve askerlik bu konuda ozel bir onem ve dikkat gerektiren mesleklerdir
İyi bir konuşmanın ozellikleri şunlardır:
a İşitilebilirlik: Konuşurken, sesin, butun dinleyiciler tarafından rahatlıkla işitilebilmesidir Cok yavaş ya da yuksek tonlarla konuşulmamalı; ses tonu konuşulan yerin ve dinleyici kitlesinin buyukluğune ve ozelliğine bağlı olarak ayarlanmalıdır
b Akıcılık: Sozlerin ve duşuncelerin, dinleyicilerin algılama hızına denk duşmesidir Bu hız, her zaman aynı kalmamalı; heyecan durumuna, dinleyicilere ve konuya gore yer yer değişiklikler gostermelidir
c Hoşa giderlik: Ses tınısının katı, tiz, kulak tırmalayıcı, hırıltılı, madeni, burundan gelen, hışırtılı, boğuk, cok yumuşak, gevrek, bicimden yoksun vb olmamasıdır Genellikle doğuştan gelen bu ozellikler, duzenli calışma ile belli oranlarda duzeltilebilir
c Anlamlılık: Sesin genel olarak, dostca bir nitelik taşıması ve guven duygusu telkin etmesidir Ses, kelimelerdeki anlamın daha fazlasını ya da tam zıddını yansıtabilir
d Bukumluluk: Sesin; ton, hız ve anlam bakımından değişiklik gostermesidir
4 KONUŞMA (DİKSİYON) YETERSİZLİKLERİ
Pek cok insanda konuşma yetersizlikleri gorulur Hatta, universite bitirmiş bazı insanlar bile doğru ve guzel konuşamaz
Konuşma yetersizliklerini şu maddeler altında toplamak mumkundur:
a Yoresel Ağızla Konuşma: Kelimeleri, kişinin yetiştiği cevrenin ağzındaki seslerle soylemedir
Ornekler:
kalın galın
gidiyorum U gidiyom ya da gidim
meren ayahcah
tas uskure
yuvarlanmak gındırlanmak
cukur kortik
b Anlatımda Yetersizlik: Konu uzerinde kısa konuşulur, soylenecekler tam bildirilmez Cumleler; bazen yarım bırakılır, bazen de bozuk cumle kullanılır Anlamı bilinmeyen kelimeler secilir Yanlış telaffuz yapılır
Ornekler:
maiyet mahiyet
yonetmelik yonetmenlik
porte portre
c Kavrayış Eksikliği: Mesleki bilgi yonunden henuz yeterli seviyeye gelinmediğini gosterir Konuşulan ya da kişinin kendisine sorulan konu hakkında yeterli bilgisi, deneyi olmayabilir Bunun sonucu olarak konuyu tam olarak anlamayabilir
Yukarıda sıralanan bu yetersizliklerin yanında, az da olsa bazı insanlarda surekli bir yargılama yapamama, dağınık konuşma, gereksiz sozler soyleme, cekingenlik, kural bilmeme, sesleri yeterli olmama, konuşurken gereksiz el kol, govde hareketleri yapma gibi kusurlar da gorulmektedir
(S SARICA – M GUNDUZ, Guzel Konuşma Yazma, s 232)
Butun bu rahatsızlıklar, evde, okulda fırsat yakalandığında planlı ve duzenli olarak cok konuşmakla giderilebilir Ayrıca, doğru ve guzel konuşma şartları doğrultusunda konuşmaya onem vermek gerekmektedir
a Konuşma, bir kez işitildiğinden dolayı dinleyicilerin ilgi duymaması durumunda onemini hemen yitirir Metinleri ise, geriye donmek ve tekrar okumak mumkundur
b Konuşmacı, dinleyici grubun ve cevredekilerin dikkatini sağlama gereğini her zaman goz onune almalıdır Yazar ise, yazdığı surece okuyucu kitlesinden uzaktır Her dinleyici kitlesi, her topluluk; bir sorunun belirlenmesi, acıklanması icin toplanır Konuşmacı; dinleyici sayısını, ortalama duzeyini, oğrenim derecesini, ozel ilgilerini vb goz onunde bulundurmalıdır
c Konuşma uslUbu, yazı uslUbundan faklıdır; konuşma, o anda anlaşılır olmalıdır Cunku dinleyenler, o şeyi anlamak icin geri donemez; o cumle uzerinde uzun uzun duşunemez; cumleyi anlaşılır şekle koymak icin calışamaz Konuşmacının cumleleri; kısa, anlatımı basit ve yazı dilinden daha acık olması şarttır
c Sozlu anlatımda da, yazı turlerinden hicbirinde onemi olmayan konuşmacının sesi, dikkate alınması gereken hususlardandır
d Konuşmacının anlatımının daha acık ve etkili olabilmesi icin beden dili de son derece onemlidir
2 DİKSİYON
Ses, insanın kişiliğini yansıtır Gozlem yeteneği guclu bir kimse, her hangi biri ile birkac dakikalık konuşma sırasında, onun hangi ozellikte bir insan olduğu hakkında genel yargıya varabilir
Diksiyonda başarı; kişinin okuduğunu, soylediğini icinde duyabilmesine, icinden geldiği gibi sıcak, icten soyleyebilmesine bağlıdır Havasına girebilen bir kişi, soylediklerine bir anlam derinliği ve inceliği kazandırır (S SARICA M GUNDUZ, Guzel Konuşma Yazma, s 243)
Bazen bir tek kelimenin telaffuzu bile, o kişinin gecmişi, oğrenim derecesi, zihin faaliyeti ve yeteneği hakkında fikir verebilir Ses; dalgınlık, kayıtsızlık, korkma, utanma, kibirlilik, kendini beğenme, dikkatsizlik, bunyece zayıflık vb bircok ozellikleri ortaya koyabilir Aynı zamanda o kimsenin uyanık, yetenekli, dengeli, atak, makul, cesur olduğunu da gosterebilir Kaba, puruzlu, sert, haşin, genizsil, cok ince sesler; dinleyenler uzerinde iyi bir etki bırakmaz
Sesimizin niteliği hakkında bilgi sahibi olabilmek icin kimi basit paragrafları yuksek sesle bircok kez okumak yararlıdır Boylelikle sesimizin başkaları uzerinde bırakabileceği etkileri ve kusurlarımızı oğrendikten sonra, sıkı bir calışmayla sesin az cok eğitilebilmesi mumkundur
Bu alanda başarılı olabilmek icin aşağıda belirtilen iyi bir konuşma sesinin niteliklerini bilmek gerekir
* Sesin işitilebilir olması
* Canlılık
* Sesin ayarlanması
* Anlatımda değişiklik
* Temiz ve doğru soyleyiş
Hitabette galip gelen, kelimeler değil; kelimelerin nasıl soylendiğidir
Karşılıklı konuşmanın ilk istediği şey acıklık ve butunluktur Sozun ağızdan cıktığı anda anlaşılmasını sağlayacak bir telaffuz yeteneği, topluluk onunde konuşanlar icin son derece onemlidir
Dinleyiciler, hatibin sesinin tonundan ya da kalitesinden oturu, hatip hakkında yanlış intiba edinirlerse buyuk bir ihtimalle kabahat hatibindir Sert, tiz ya da zayıf bir ses, gevşek bir telaffuz, hatibin mesajından cok şey eksiltir Sozlu anlatım calışmalarının ilk kısmında sesin yeterli ve uygun olup olmadığı kontrol edilmelidir
Ses doğru cıkaklarında cıkarılmalı ve iyi tınlamalıdır Bazı sesler, tınısı bakımından kulağa hoş gelir; ama bazıları da ses tonunun iyi ayarlanamamasından ya da cok sert, cok tiz olduklarından kulağı tırmalar Tınısız ya da donuk bir ses, inandırıcı olamaz ve beklenen etkiyi meydana getiremez Bunun icin cıkarılan ses, iyi ayarlanmış ve ahenkli olmalıdır Soyleyişte en kucuk bir yanlışa bile rastlanmamalıdır; ton değişikliği, duygu ve duşuncelerin butun ozelliklerini en iyi şekilde yansıtmalıdır
Ses perdesinin duzeyi (esneklik); pes, orta ya da tiz olabilir Esneklik, ses hacminin değişikliğe bağlı olan ses tonunu ya da perde değişikliğini kapsar Ses, yukseltildiği zaman hacimce buyur; alcaltıldığı zaman ise kuculur Konuşmaların tekduzelikten kurtulması icin, ses hacminin ve perdelerinin karışık olarak kullanılması gerekir
Sesin esnek olmasının şu anlamları vardır:
Kuvvetli ve yuksek ton: ofke, hoşnutsuzluk
Tatlı ve biraz yukselen ton: sevgi, şefkat
Hafif sesle orta ton : duşunce ve sukUnet
Bir yukarıdakinin daha ustunde ton : ateşlilik ve ciddiyet
Kuvvetli bir sesle alcak ton: duygu ve duşuncede dayanıklılık
Tatlı bir ses ve alcak ton: ağırlık
Fısıltı halinde ton: sinsi ve aldatıcı bir durum
Sesin ton değişiklikleri, onemli yerleri vurgulamayı ve tekduzeliği onlemeyi sağlar Genel olarak konuşmaya orta bir tonla başlanır, ses yavaş yavaş yukseltilir
İYİ BİR KONUŞMA SESİNİN NİTELİKLERİ
Kişiliğiniz sesinizde gizlenmiştir
İnsan kişiliğinin bazı yonlerini en iyi ses, ele verir Oğretmenlik ve askerlik bu konuda ozel bir onem ve dikkat gerektiren mesleklerdir
İyi bir konuşmanın ozellikleri şunlardır:
a İşitilebilirlik: Konuşurken, sesin, butun dinleyiciler tarafından rahatlıkla işitilebilmesidir Cok yavaş ya da yuksek tonlarla konuşulmamalı; ses tonu konuşulan yerin ve dinleyici kitlesinin buyukluğune ve ozelliğine bağlı olarak ayarlanmalıdır
b Akıcılık: Sozlerin ve duşuncelerin, dinleyicilerin algılama hızına denk duşmesidir Bu hız, her zaman aynı kalmamalı; heyecan durumuna, dinleyicilere ve konuya gore yer yer değişiklikler gostermelidir
c Hoşa giderlik: Ses tınısının katı, tiz, kulak tırmalayıcı, hırıltılı, madeni, burundan gelen, hışırtılı, boğuk, cok yumuşak, gevrek, bicimden yoksun vb olmamasıdır Genellikle doğuştan gelen bu ozellikler, duzenli calışma ile belli oranlarda duzeltilebilir
c Anlamlılık: Sesin genel olarak, dostca bir nitelik taşıması ve guven duygusu telkin etmesidir Ses, kelimelerdeki anlamın daha fazlasını ya da tam zıddını yansıtabilir
d Bukumluluk: Sesin; ton, hız ve anlam bakımından değişiklik gostermesidir
4 KONUŞMA (DİKSİYON) YETERSİZLİKLERİ
Pek cok insanda konuşma yetersizlikleri gorulur Hatta, universite bitirmiş bazı insanlar bile doğru ve guzel konuşamaz
Konuşma yetersizliklerini şu maddeler altında toplamak mumkundur:
a Yoresel Ağızla Konuşma: Kelimeleri, kişinin yetiştiği cevrenin ağzındaki seslerle soylemedir
Ornekler:
kalın galın
gidiyorum U gidiyom ya da gidim
meren ayahcah
tas uskure
yuvarlanmak gındırlanmak
cukur kortik
b Anlatımda Yetersizlik: Konu uzerinde kısa konuşulur, soylenecekler tam bildirilmez Cumleler; bazen yarım bırakılır, bazen de bozuk cumle kullanılır Anlamı bilinmeyen kelimeler secilir Yanlış telaffuz yapılır
Ornekler:
maiyet mahiyet
yonetmelik yonetmenlik
porte portre
c Kavrayış Eksikliği: Mesleki bilgi yonunden henuz yeterli seviyeye gelinmediğini gosterir Konuşulan ya da kişinin kendisine sorulan konu hakkında yeterli bilgisi, deneyi olmayabilir Bunun sonucu olarak konuyu tam olarak anlamayabilir
Yukarıda sıralanan bu yetersizliklerin yanında, az da olsa bazı insanlarda surekli bir yargılama yapamama, dağınık konuşma, gereksiz sozler soyleme, cekingenlik, kural bilmeme, sesleri yeterli olmama, konuşurken gereksiz el kol, govde hareketleri yapma gibi kusurlar da gorulmektedir
(S SARICA – M GUNDUZ, Guzel Konuşma Yazma, s 232)
Butun bu rahatsızlıklar, evde, okulda fırsat yakalandığında planlı ve duzenli olarak cok konuşmakla giderilebilir Ayrıca, doğru ve guzel konuşma şartları doğrultusunda konuşmaya onem vermek gerekmektedir