Spor yaralanmaları terimi, vücudun tamamının yahut bir yerinin, olağandan ziyade bir kuvvetle müsabakası sonucunda, dayanıklılık sonlarının aşılmasıyla ortaya çıkan durumları kapsar. Spor yaralanmalarının birden fazla yalnızca spor yapanlarda değil, spor yapmayan bireylerde de ortaya çıkabilir. Lakin mesleği spor olanlarda kas iskelet-sistemi ve kardiovasküler (kalp-damar) sistemin üst seviyede olması ve bu seviyenin devamlı korunması mecburiyeti yaralanmanın süratli ve faal bir rehabilitasyon programı ile tedavisini mecburi kılar.
Günümüzde spor yaralanmasının sporcuyu yalnızca bedensel olarak değil, ruhsal olarak da etkilediği, bu sebeple sporcunun bir ekip tarafından değerlendirilip rehabilite edilmesi gerektiği bilinmektedir. Bu ekipte fizikî tıp ve rehabilitasyon bilirkişisi yada ilgili mütehassısın yanında;
Canlı ekip üyeleri: Ekip hekimi, sporcu, antrenör
Yardımcı ekip üyeleri:Yaralanmanın cinsine nazaran, ortopedi ve travmatoloji eksperi, acil eksperi, göz mütehassısı, deri marazları mütehassısı, nörolog.
İlgili teknik işçi:Fizyoterapist, spor terapisti, tıbbi teknisyen, hemşire, ortez-protez teknisyeni üzere üyeler nokta alır.
Sportif faaliyetler sırasında çok değişik yaralanmalarla karşılaşılabilir. Bunların % 75’i değersizdir ve bir sorun oluşturmadan düzgünleşir. % 25’i ise sportif faaliyete ara vermeyi gerektiren kısa yahut uzun vadeli tedaviye gereksinim duyar. Bu travmalar sırasında kimi faktörler yaralanmayı kolaylaştırır ve düzgünleşme müddetini uzatır. Bunlar;
Spor yaralanmasına sebep olan faktörler :
1. Yorgunluk ve şiddetli yüklenme,
2. Evvelden geçirilmiş ve tam tedavi edilmemiş yaralanmalar,
3. Soğuk, haddinden fazla gerilme ve enfeksiyon üzere etkenlere bağlı gelişen kas ve eklem sertlikleri,
4. Geçirilmiş yaralanma yahut eğitimsizlik nedeniyle oluşan kas zayıflıkları,
5. Kaslar arası güç dengesizliği,
6. Spor araç ve gereçlerinde zayıflık,
7. Bedensel hazırlığın tam olmaması, ısınma eksikliği,
8. Spor kolunun sporcuya müsait olmaması,
9. Ehliyetsiz teknik,
10. Ruhsal cihetten hazır olmama,
11. Çok yarışma, yarışlı sporlar
12. Marazlar.
Sınıflama:
Spor yaralanmaları çok kaba bir yaklaşımla iki öbeğe ayrılabilir;
a. Akut yaralanmalar: Vücudun bir kesiminin yahut tümünün, aniden ölçüsüz bir kuvvetle müsabakası sonucu oluşur. Vaka anidir, hafif yahut şiddetli olabilir. Düşme, darbe, distorsiyon, kesi, zedelenme, burkulma, çıkık ve kırıklar bu kümeye girer.
b. Haddinden fazla tasarruf yaralanmaları: Mütemadi tekrarlayan hareketlere bağlı mikro travma ve zorlanma sonucu ortaya çıkar. Tendinit, gerilim fraktürü örnekleridir. Oluşumunda dış etkenler yanında kimi yapısal faktörlerde rol oynar.
Alt ekstremiteyi oluşturan yapıların düzgün olmaması: Düz tabanlık, çukur ayak, bacak kemiklerinin düzgün olmaması,
Bacak uzunluklarında eşitsizlik: İki bacak arası 20mm.’den çokça fark olması, omurga eğriliği ve kısa bacak tarafında kalça adduktor ve rotatorlarında zayıflığa yol açar,
Kas zayıflıkları:Daha evvel geçirilmiş sakatlık ve cerrahi müdahalelere bağlı eklem esnekliği, gevşekliği.
Spor yaralanmalarından korunma:
Spor yaralanmalarını külliyen önlemek mümkün değildir.
Kimi kurallara uyulup bir kadro önlemler alındığında spor yaralanmalarını en aza indirmek mümkündür.
Bunları kısaca şöyle özetleyebiliriz;
Spor yapılan noktayla ilgili önlemler: Spor meydanları gereğince çimlendirilmeli, yer düzgün ve kuru olmalı, çarpmalara karşı sütun ve direkler desteklenmeli, yüzme havuzlarında su içi işaretler net olarak görülmelidir. Havuzun derinliği kesinlikle belirtilmelidir.
Spor gereçlerinin cinsi ve kalitesi: Kullanılan materyal mevsime ve sporun cinsine mütenasip olmalıdır.
Kollayıcı materyaller: Mahsusen baş travmalarının sık olduğu boks, bisiklet, motosiklet ve beyzbol üzere sporlarda kask, futbolcularda krampon çarpmasını önlemek için çorap içine plastik koruyucular kullanılmalıdır.
Sporcuyla ilgili önlemler: Sağlıklı ve nizamlı bir hayat, tertipli sıhhat denetimleri, antrenman ve müsabakadan evvel gereğince ısınmak, germelerin yapılması sporcunun yaralanma riskini düşüren faktörlerdir.
Spor tiplerine nazaran yaralanmalar:
Kimi tip yaralanmalar birtakım spor kollarında daha ziyadedir.
- Futbol: Rektus abdominis (düz karın kası) kası zorlanması, iliopsoas (kasık kası) tendiniti, kalça adduktor (bacakları orta velev tutan kaslar) zorlanması, osteitis pubis
- Yüzme: Omuz muhiti zorlanması, sıkışma sendromu
- Halter: Triseps tendiniti, rektus abdominis zorlanması kalça adduktor zorlanması, bel fıtıkları, omurlarda erken devirlerde olan kireçlenmeler
- Tenis: Lateral epikondilit, bisipital tendinit, omuz ve dirsek zorlanmaları
- Basketbol: Aşil tendiniti, tibialis anterior ve posterior zorlanması
- Voleybol: Aşil tendiniti, omuz sublukasyonu, bisipital tendinit.
- Ayrıyeten; futbolcularda diz ekleminde, haltercilerde dirsek, faset ve sakroiliak eklemlerde, jimnastikçilerde el bileği, dirsek, faset ve kalça eklemlerinde, koşucularda diz ve ayak bileği eklemlerinde erken dejeneratif değişiklikler (yozlaşmalar) meydana gelme riski yüksektir.
Yaralanmalar
Büyük orantıda kas iskelet sistemiyle ilgilidir. Kaslar, kemikler, eklemler, ligamentler (bağlar) ve tendonlar (kirişler) yaralanabilir. Bu yaralanmalar ve alınması gereken önlemler kısaca şu halde özetlenebilir.
Kas Yaralanmaları
Tüm spor yaralanmalarının % 4–15’ini oluşturur. Kolay burkulma ve gerilmeler hesaba katılırsa % 30’a çıkar. Kasların daha evvel öteki faktörlerle zayıflamış olması travmayı kolaylaştırır. Kas–tendon kompleksinin aniden haddinden fazla yükle müsabakası, değişik noktalarda kas hasarına yol açar,
a-Birinci nokta kas hasarı:Yırtılma yok, çok zorlanmaya bağlı ödem vardır. Kasın pasif gerilmesi ağrılıdır.
b-İkinci nokta hasarı: Kas liflerinin bir kısmının kopmasına karşın tam kesi yoktur. Hareketi yapmaya devam eder lakin hareketler çok ağrılıdır. Kasta şişlik ve spazmla birlikte yaralanma tarafında ekimoz (morarma)
c-Üçüncü nokta hasar:Kas büsbütün yırtılmıştır. Yaralanma konumundaki şiddetli ağrı hengam içinde azalır. Komple hareket kaybı vardır. Yırtılan kas kitlesinin toplanmasına bağlı şişlik ve önünde çukurluk vardır. Renk değişimi ve şiddetli spazm saptanır.
Hasar aşaması, ultrasonografi, bilgisayarlı tomografi, MR, ve CPK, LDH enzimlerinin kıymetlendirilmesi ile saptanır. Hangi kademede olursa olsun akut periyotta yapılması gereken istirahat–buz–bandaj ve yükseltmedir (rest, ice, compretion, elavation, RICE protokolü). Buz iki saatte bir 20 – 30 dakika uygulanır. Hareket çok ağrılıysa ekstremite atele alınır, esneklik ve eklem hareket açıklığı egzersizlerine başlanmalıdır.
Kas kitlesinin % 50’den çokça yırtıldığı 2o ve 3o hasarlarda cerrahi onarım gerekir. Cerrahi müdahalenin alanı, büyüklüğü ve tipine nazaran müdahale sonrası münâsib egzersiz programlarına en kıs vakitte başlanır.
Bağ yaralanmaları
Ekseriyetle şiddetli darbeler yahut ölçüsüz gerilmeler sonucu oluşur. Kas yaralanmalarında olduğu üzere. Liflerde yırtık olmaması (sadece haddinden fazla tansiyonun olması) kısmi yırtık ve tam yırtık olmasına nazaran üç aşamada sınıflanır. Akut devirde lezyon yerinde şişlik, ekimoz, hassasiyet ve ilgili eklemlerde stabilite bozukluğu saplanabilir. Ağrı ve stabilite bozukluğu hareket bozukluğuna yol açarak hastanın yardımcı bir cihaz kullanmasını gerektirebilir. Münhasıran diz ve ayak bileğinde sık olarak rastlanır. Dizde çapraz bağların, münhasıran ön çapraz bağın münferit bir değeri vardır.
Ön çapraz bağ yararlanmaları, sporcuların uzun müddet spordan uzak kalmasına sebep olan değerli yararlanmalardandır. Çapraz bağ yararlanmaları muayene ve MR ile teşhis edilir.
Bir gayri sık görülen bağ yararlanmaları ayak bileği bağındaki yararlanmalardır. Ayak bileğinin iç yanı, talovaniküler, ön talotibial, kalkanetotibial ve art talotibial bantlardan oluşan kuvvetli deltoid bağla güçlendirilmiştir. Bu sebeple ayak bileği yararlanmalarının büyük çoğunluğu daha zayıf olan dış kollateral bağın hasarı halindedir. Ayak bileğinin ani içe dönmesi anterior talofibular ve kalkaneofibular bağ yararlanmasına yol açar.
Bağ yararlanmalarının temel prensipleri de kas yararlanmasının tedavi prensipleri üzeredir. Erken periyotta başlanan istirahat-buz-kompresyon ve elevasyon tedavisi, 2–3 gün sonra noktasını sıcak su tedavisine bırakır, 7–10 gün içinde ise alçı yahut plasterden yapılmış tespit çıkartılır. Ağrı ve enflamasyonla savaş etmek için fizik tedavi araçlarından yararlanılabilir. Şişlik ve hassasiyet geçtikten sonra ise, en kısa devirde rehabilitasyon programına alınmalı ve canlı spor hayatına mümkün olduğunca erken dönüş sağlanmaktadır.
Tendon (kiriş) yararlanmaları
Umumide ölçüsüz tasarruf sonrası olur. Lokal kas zayıflığı ve şok emme tesirinin azalması tendonları ölçüsüz yükleyerek aslında elastik bir yapıya sahip tendonların bu özelliklerini yitirerek, muhite sürtünmeleri ve yangı gelişimine yol açar. Enflamasyonun yayılması sinovial kılıf içinde yapışıklıkların oluşumuna sebep olarak peritendinit (tendon etrafı yangısı) yahut tenosinovit denilen tablonun oluşumuna yol açar. Bu vaka en sık, Aşil tendonu, omuzda rotator manşon, dirsek ekstansör tendonu, abduktor pollisis longus ve ekstansör pollisis brevis tendonlarında görülür.
Aşil tendon yaralanmaları en sık görülenidir. Sporcu koşarken aniden durur. Lokal ağrı yanında kopma yanının üst tarafında bir boşluk saptanır. Parmak ucunda yürümek güçleşir. Baldır kasları elle sıkıldığında sıradanda ayakta plantar fleksiyon görülür, lakin Aşil kopmuşsa bu hareket saptanamaz.
Kesin teşhis ultrasonografi ve MRI ile konulur. Tedavi kas ve ligaman yararlanması prensipleri ile birebirdir.
Menüsküs yararlanmaları
Menüsküsler, bükülme ve doğrulma (fleksiyon-ekstansiyon) hareketi sırasında femurun tibia üzerinde iç ve dış rotasyon hareketine yardımcı olur ve eklem stabilitesinin artmasına ekte bulunur. Fleksiyon sırasında menüsküslerin art yarısı tibial ve femoral kondiller arasına sıkışır ve bu sırada ani rotasyonla bir arada ekstansiyon yapılırsa menüsküs hasarı ortaya çıkar. Şişlik 24 saatte tam olarak yerleşir, birtakım olgularda kilitlenme yahut boşalma olabilir. Ekseriyetle ekstansiyon (doğrultma) hareketinin son 10o si yapılamaz. Tanıyı destekleyen görüntüleme usulleri ise, kontrastlı artrografi, artroskopi ve MRI olarak özetlenebilir.
Tedavi akut periyotta istirahat, buz, kompresyon (bandaj), yükseltme (İBKE) uygulanır. Hasta ekstremite üzerine basmaya müsaade verilmez gelgelelim erken devirde izometrik egzersizler ve düz bacak kaldırma egzersizlerine başlanır. Hastanın durumuna nazaran cerrahi uygulanır, en sık uygulanan cerrahi menisektomidir. Bu operasyondan sonra gelişen bağ dokusundan varlıklı tamir dokusu, çıkarılan menüsküs modülünün kaybının kısmen alanına makbul. Cerrahi müdahalelerden sonra 2. günden itibaren egzersizlere başlanır, mahsusen ayağın devamlı tarafla temas ettiği “kapalı kinetik zincir egzersizleri” uygulanır.
Kırık ve çıkıklar
Kırıklar açık yahut örtülü tipte olabilir. Kırık olan kesimde ağrı, şişlik, biçim bozukluğu ve anormal hareket vardır. Radyolojik kıymetlendirme bölge teşhis konulur. Erken periyotta stabilizasyon, daha sonra kırıklığın tipine nazaran alçılama yahut cerrahi müdahale uygulanır.
Çıkıklarda ise eklemin bütünlüğü bozulmuştur. En sık, omuz, dirsek, kalça ve ayak bileğinde görülür. Akut periyotta immobilizasyon, radyolojik kıymetlendirme sonucunda, redüksiyon ve bandajlama uygulanır.
Kısaca özetlenmeye çalışılan spor yaralanmalarında başkaca, baş travmalarında ani ölümlere kadara çok daha ağır tablolar olabilir. Ama bunlar seyrek görülen yaralanmalardır. Ağır olarak görülen, sporcunun spor hayatını etkileyen kas-iskelet sistemi meselelerinde ise, mümkün olduğunca yaralanmayı önlemek, rastgele bir yaralanma olduğunda ise süratle ağır bir tedavi ve rehabilitasyon programı uygulayarak sporcuyu mümkün olan en kısa vadede en sağlıklı olarak spor hayatına döndürmektir. Unutulmamalıdır ki gayrikâfi tedavi ve erken spora dönüş bir sonraki travmayı kolaylaştıran en değerli sebeptir.
Günümüzde spor yaralanmasının sporcuyu yalnızca bedensel olarak değil, ruhsal olarak da etkilediği, bu sebeple sporcunun bir ekip tarafından değerlendirilip rehabilite edilmesi gerektiği bilinmektedir. Bu ekipte fizikî tıp ve rehabilitasyon bilirkişisi yada ilgili mütehassısın yanında;
Canlı ekip üyeleri: Ekip hekimi, sporcu, antrenör
Yardımcı ekip üyeleri:Yaralanmanın cinsine nazaran, ortopedi ve travmatoloji eksperi, acil eksperi, göz mütehassısı, deri marazları mütehassısı, nörolog.
İlgili teknik işçi:Fizyoterapist, spor terapisti, tıbbi teknisyen, hemşire, ortez-protez teknisyeni üzere üyeler nokta alır.
Sportif faaliyetler sırasında çok değişik yaralanmalarla karşılaşılabilir. Bunların % 75’i değersizdir ve bir sorun oluşturmadan düzgünleşir. % 25’i ise sportif faaliyete ara vermeyi gerektiren kısa yahut uzun vadeli tedaviye gereksinim duyar. Bu travmalar sırasında kimi faktörler yaralanmayı kolaylaştırır ve düzgünleşme müddetini uzatır. Bunlar;
Spor yaralanmasına sebep olan faktörler :
1. Yorgunluk ve şiddetli yüklenme,
2. Evvelden geçirilmiş ve tam tedavi edilmemiş yaralanmalar,
3. Soğuk, haddinden fazla gerilme ve enfeksiyon üzere etkenlere bağlı gelişen kas ve eklem sertlikleri,
4. Geçirilmiş yaralanma yahut eğitimsizlik nedeniyle oluşan kas zayıflıkları,
5. Kaslar arası güç dengesizliği,
6. Spor araç ve gereçlerinde zayıflık,
7. Bedensel hazırlığın tam olmaması, ısınma eksikliği,
8. Spor kolunun sporcuya müsait olmaması,
9. Ehliyetsiz teknik,
10. Ruhsal cihetten hazır olmama,
11. Çok yarışma, yarışlı sporlar
12. Marazlar.
Sınıflama:
Spor yaralanmaları çok kaba bir yaklaşımla iki öbeğe ayrılabilir;
a. Akut yaralanmalar: Vücudun bir kesiminin yahut tümünün, aniden ölçüsüz bir kuvvetle müsabakası sonucu oluşur. Vaka anidir, hafif yahut şiddetli olabilir. Düşme, darbe, distorsiyon, kesi, zedelenme, burkulma, çıkık ve kırıklar bu kümeye girer.
b. Haddinden fazla tasarruf yaralanmaları: Mütemadi tekrarlayan hareketlere bağlı mikro travma ve zorlanma sonucu ortaya çıkar. Tendinit, gerilim fraktürü örnekleridir. Oluşumunda dış etkenler yanında kimi yapısal faktörlerde rol oynar.
Alt ekstremiteyi oluşturan yapıların düzgün olmaması: Düz tabanlık, çukur ayak, bacak kemiklerinin düzgün olmaması,
Bacak uzunluklarında eşitsizlik: İki bacak arası 20mm.’den çokça fark olması, omurga eğriliği ve kısa bacak tarafında kalça adduktor ve rotatorlarında zayıflığa yol açar,
Kas zayıflıkları:Daha evvel geçirilmiş sakatlık ve cerrahi müdahalelere bağlı eklem esnekliği, gevşekliği.
Spor yaralanmalarından korunma:
Spor yaralanmalarını külliyen önlemek mümkün değildir.
Kimi kurallara uyulup bir kadro önlemler alındığında spor yaralanmalarını en aza indirmek mümkündür.
Bunları kısaca şöyle özetleyebiliriz;
Spor yapılan noktayla ilgili önlemler: Spor meydanları gereğince çimlendirilmeli, yer düzgün ve kuru olmalı, çarpmalara karşı sütun ve direkler desteklenmeli, yüzme havuzlarında su içi işaretler net olarak görülmelidir. Havuzun derinliği kesinlikle belirtilmelidir.
Spor gereçlerinin cinsi ve kalitesi: Kullanılan materyal mevsime ve sporun cinsine mütenasip olmalıdır.
Kollayıcı materyaller: Mahsusen baş travmalarının sık olduğu boks, bisiklet, motosiklet ve beyzbol üzere sporlarda kask, futbolcularda krampon çarpmasını önlemek için çorap içine plastik koruyucular kullanılmalıdır.
Sporcuyla ilgili önlemler: Sağlıklı ve nizamlı bir hayat, tertipli sıhhat denetimleri, antrenman ve müsabakadan evvel gereğince ısınmak, germelerin yapılması sporcunun yaralanma riskini düşüren faktörlerdir.
Spor tiplerine nazaran yaralanmalar:
Kimi tip yaralanmalar birtakım spor kollarında daha ziyadedir.
- Futbol: Rektus abdominis (düz karın kası) kası zorlanması, iliopsoas (kasık kası) tendiniti, kalça adduktor (bacakları orta velev tutan kaslar) zorlanması, osteitis pubis
- Yüzme: Omuz muhiti zorlanması, sıkışma sendromu
- Halter: Triseps tendiniti, rektus abdominis zorlanması kalça adduktor zorlanması, bel fıtıkları, omurlarda erken devirlerde olan kireçlenmeler
- Tenis: Lateral epikondilit, bisipital tendinit, omuz ve dirsek zorlanmaları
- Basketbol: Aşil tendiniti, tibialis anterior ve posterior zorlanması
- Voleybol: Aşil tendiniti, omuz sublukasyonu, bisipital tendinit.
- Ayrıyeten; futbolcularda diz ekleminde, haltercilerde dirsek, faset ve sakroiliak eklemlerde, jimnastikçilerde el bileği, dirsek, faset ve kalça eklemlerinde, koşucularda diz ve ayak bileği eklemlerinde erken dejeneratif değişiklikler (yozlaşmalar) meydana gelme riski yüksektir.
Yaralanmalar
Büyük orantıda kas iskelet sistemiyle ilgilidir. Kaslar, kemikler, eklemler, ligamentler (bağlar) ve tendonlar (kirişler) yaralanabilir. Bu yaralanmalar ve alınması gereken önlemler kısaca şu halde özetlenebilir.
Kas Yaralanmaları
Tüm spor yaralanmalarının % 4–15’ini oluşturur. Kolay burkulma ve gerilmeler hesaba katılırsa % 30’a çıkar. Kasların daha evvel öteki faktörlerle zayıflamış olması travmayı kolaylaştırır. Kas–tendon kompleksinin aniden haddinden fazla yükle müsabakası, değişik noktalarda kas hasarına yol açar,
a-Birinci nokta kas hasarı:Yırtılma yok, çok zorlanmaya bağlı ödem vardır. Kasın pasif gerilmesi ağrılıdır.
b-İkinci nokta hasarı: Kas liflerinin bir kısmının kopmasına karşın tam kesi yoktur. Hareketi yapmaya devam eder lakin hareketler çok ağrılıdır. Kasta şişlik ve spazmla birlikte yaralanma tarafında ekimoz (morarma)
c-Üçüncü nokta hasar:Kas büsbütün yırtılmıştır. Yaralanma konumundaki şiddetli ağrı hengam içinde azalır. Komple hareket kaybı vardır. Yırtılan kas kitlesinin toplanmasına bağlı şişlik ve önünde çukurluk vardır. Renk değişimi ve şiddetli spazm saptanır.
Hasar aşaması, ultrasonografi, bilgisayarlı tomografi, MR, ve CPK, LDH enzimlerinin kıymetlendirilmesi ile saptanır. Hangi kademede olursa olsun akut periyotta yapılması gereken istirahat–buz–bandaj ve yükseltmedir (rest, ice, compretion, elavation, RICE protokolü). Buz iki saatte bir 20 – 30 dakika uygulanır. Hareket çok ağrılıysa ekstremite atele alınır, esneklik ve eklem hareket açıklığı egzersizlerine başlanmalıdır.
Kas kitlesinin % 50’den çokça yırtıldığı 2o ve 3o hasarlarda cerrahi onarım gerekir. Cerrahi müdahalenin alanı, büyüklüğü ve tipine nazaran müdahale sonrası münâsib egzersiz programlarına en kıs vakitte başlanır.
Bağ yaralanmaları
Ekseriyetle şiddetli darbeler yahut ölçüsüz gerilmeler sonucu oluşur. Kas yaralanmalarında olduğu üzere. Liflerde yırtık olmaması (sadece haddinden fazla tansiyonun olması) kısmi yırtık ve tam yırtık olmasına nazaran üç aşamada sınıflanır. Akut devirde lezyon yerinde şişlik, ekimoz, hassasiyet ve ilgili eklemlerde stabilite bozukluğu saplanabilir. Ağrı ve stabilite bozukluğu hareket bozukluğuna yol açarak hastanın yardımcı bir cihaz kullanmasını gerektirebilir. Münhasıran diz ve ayak bileğinde sık olarak rastlanır. Dizde çapraz bağların, münhasıran ön çapraz bağın münferit bir değeri vardır.
Ön çapraz bağ yararlanmaları, sporcuların uzun müddet spordan uzak kalmasına sebep olan değerli yararlanmalardandır. Çapraz bağ yararlanmaları muayene ve MR ile teşhis edilir.
Bir gayri sık görülen bağ yararlanmaları ayak bileği bağındaki yararlanmalardır. Ayak bileğinin iç yanı, talovaniküler, ön talotibial, kalkanetotibial ve art talotibial bantlardan oluşan kuvvetli deltoid bağla güçlendirilmiştir. Bu sebeple ayak bileği yararlanmalarının büyük çoğunluğu daha zayıf olan dış kollateral bağın hasarı halindedir. Ayak bileğinin ani içe dönmesi anterior talofibular ve kalkaneofibular bağ yararlanmasına yol açar.
Bağ yararlanmalarının temel prensipleri de kas yararlanmasının tedavi prensipleri üzeredir. Erken periyotta başlanan istirahat-buz-kompresyon ve elevasyon tedavisi, 2–3 gün sonra noktasını sıcak su tedavisine bırakır, 7–10 gün içinde ise alçı yahut plasterden yapılmış tespit çıkartılır. Ağrı ve enflamasyonla savaş etmek için fizik tedavi araçlarından yararlanılabilir. Şişlik ve hassasiyet geçtikten sonra ise, en kısa devirde rehabilitasyon programına alınmalı ve canlı spor hayatına mümkün olduğunca erken dönüş sağlanmaktadır.
Tendon (kiriş) yararlanmaları
Umumide ölçüsüz tasarruf sonrası olur. Lokal kas zayıflığı ve şok emme tesirinin azalması tendonları ölçüsüz yükleyerek aslında elastik bir yapıya sahip tendonların bu özelliklerini yitirerek, muhite sürtünmeleri ve yangı gelişimine yol açar. Enflamasyonun yayılması sinovial kılıf içinde yapışıklıkların oluşumuna sebep olarak peritendinit (tendon etrafı yangısı) yahut tenosinovit denilen tablonun oluşumuna yol açar. Bu vaka en sık, Aşil tendonu, omuzda rotator manşon, dirsek ekstansör tendonu, abduktor pollisis longus ve ekstansör pollisis brevis tendonlarında görülür.
Aşil tendon yaralanmaları en sık görülenidir. Sporcu koşarken aniden durur. Lokal ağrı yanında kopma yanının üst tarafında bir boşluk saptanır. Parmak ucunda yürümek güçleşir. Baldır kasları elle sıkıldığında sıradanda ayakta plantar fleksiyon görülür, lakin Aşil kopmuşsa bu hareket saptanamaz.
Kesin teşhis ultrasonografi ve MRI ile konulur. Tedavi kas ve ligaman yararlanması prensipleri ile birebirdir.
Menüsküs yararlanmaları
Menüsküsler, bükülme ve doğrulma (fleksiyon-ekstansiyon) hareketi sırasında femurun tibia üzerinde iç ve dış rotasyon hareketine yardımcı olur ve eklem stabilitesinin artmasına ekte bulunur. Fleksiyon sırasında menüsküslerin art yarısı tibial ve femoral kondiller arasına sıkışır ve bu sırada ani rotasyonla bir arada ekstansiyon yapılırsa menüsküs hasarı ortaya çıkar. Şişlik 24 saatte tam olarak yerleşir, birtakım olgularda kilitlenme yahut boşalma olabilir. Ekseriyetle ekstansiyon (doğrultma) hareketinin son 10o si yapılamaz. Tanıyı destekleyen görüntüleme usulleri ise, kontrastlı artrografi, artroskopi ve MRI olarak özetlenebilir.
Tedavi akut periyotta istirahat, buz, kompresyon (bandaj), yükseltme (İBKE) uygulanır. Hasta ekstremite üzerine basmaya müsaade verilmez gelgelelim erken devirde izometrik egzersizler ve düz bacak kaldırma egzersizlerine başlanır. Hastanın durumuna nazaran cerrahi uygulanır, en sık uygulanan cerrahi menisektomidir. Bu operasyondan sonra gelişen bağ dokusundan varlıklı tamir dokusu, çıkarılan menüsküs modülünün kaybının kısmen alanına makbul. Cerrahi müdahalelerden sonra 2. günden itibaren egzersizlere başlanır, mahsusen ayağın devamlı tarafla temas ettiği “kapalı kinetik zincir egzersizleri” uygulanır.
Kırık ve çıkıklar
Kırıklar açık yahut örtülü tipte olabilir. Kırık olan kesimde ağrı, şişlik, biçim bozukluğu ve anormal hareket vardır. Radyolojik kıymetlendirme bölge teşhis konulur. Erken periyotta stabilizasyon, daha sonra kırıklığın tipine nazaran alçılama yahut cerrahi müdahale uygulanır.
Çıkıklarda ise eklemin bütünlüğü bozulmuştur. En sık, omuz, dirsek, kalça ve ayak bileğinde görülür. Akut periyotta immobilizasyon, radyolojik kıymetlendirme sonucunda, redüksiyon ve bandajlama uygulanır.
Kısaca özetlenmeye çalışılan spor yaralanmalarında başkaca, baş travmalarında ani ölümlere kadara çok daha ağır tablolar olabilir. Ama bunlar seyrek görülen yaralanmalardır. Ağır olarak görülen, sporcunun spor hayatını etkileyen kas-iskelet sistemi meselelerinde ise, mümkün olduğunca yaralanmayı önlemek, rastgele bir yaralanma olduğunda ise süratle ağır bir tedavi ve rehabilitasyon programı uygulayarak sporcuyu mümkün olan en kısa vadede en sağlıklı olarak spor hayatına döndürmektir. Unutulmamalıdır ki gayrikâfi tedavi ve erken spora dönüş bir sonraki travmayı kolaylaştıran en değerli sebeptir.