Fruktozlu diyet, işlenmiş besin, sedentar aktivite (tv, dijital oyunlar vb) nispetlerindeki artışlar günümüzde obezite artışına neden olmuştur. Ömür biçimindeki değişim daha evvel erişkin illetleri olarak bilinen görülen hipertansiyon, tip II diyabet ve koroner illetler evlat ve genç erişkinde de görülmeye başlamıştır. Bu illetlerin önlenmesinde karbonhidrattan yoksul beslenmenin yanı sıra günlük aktivitenin artırılması ve bilhassa sportif aktivitelere iştirakin sağlanması kabul edilen yaklaşımdır.
Bununla birlikte gerek medyaya yansıyan örneklerde de görüldüğü üzere daha evvel sağlıklı olduğu düşünülen bireylerde-bunlara evlat ve genç erişkinlerde dahil- sportif faaliyet sırasında ani vefat gerçekleşmekte, bu durum toplulukta kıymetli bir tasa kaynağı olmaktadır. Sporcularda ani mevtin tamamına yakını kardiyak orijinlidir. Spor yapan gençlerde sedanter yaşayanlara kıyasla ani kardiyak vefat riskinin daha yüksek olmasının nedeni, aslında yerde var olan kalp illetinin spor faliyeti sırasında açığa çıkması biçiminde açıklanmaktadır.
Tarif olarak ani kardiyak mevt; kardiyak nedenlerden kaynaklanan ve belirtilerin başlangıcından sonraki bir saat içinde gerçekleşen vefata denir. Adölesans öncesi yarışlı spor eğitimi temel beceri ve uyum üzerinedir. Dayanıklılık ve kuvvet geri plandadır, 7 yaşında ki futbol ile 17 yaşındaki futbol aktivitesi tıpkı değildir.
Münasebetiyle evladın yaşı ilerledikçe sportif aktiviteye iştirakin yoğunluğu binaenaleyh kardiyovasküler etkilenimde artmaktadır. Otuz beş yaşının altında egzersiz sırasında ve acilen sonra ölümlerin çabucak tamamı yapısal ve işlevsel kalp marazından kaynaklanır.
Toplulukta sıklık çalışmalarda çok farklı sonuçlar rapor edilmektedir. Ani kardiyak vefat için birbirinden çok farklı insidans bildirilmektedir. Zarurî bildirimi olmadığı için ABD’de 12 ile 35 yaş arasındaki müsabakalı sporcularda yıllık insidans 160 000 ile 300 000’de 1 olarak kestirim edilmektedir.
Buna rağmen mecburî bildirimin olduğu İtalya’da tıpkı yaş aralığındaki yarışlı sporcularda 28 000’de 1 olarak bildirilmiştir. Memleketimizde ani kardiyak irtihal sıklığı için kesin bir done bulunmamaktdır.
EVLAT VE GENÇLERDE SPORCU MUAYENESİNDE NELERE DİKKAT EDİLMELİ? NASIL BİR ANAMNEZ (ÖYKÜ) ALINMALI, HANGİ TETKİKLER İSTENİLMELİ?
Son yıllarda gitgide artan sportif aktiviteler nedeniyle evlat doktorlarına artan sayıda spor öncesi bu aktiviteye tutarlılık için kıymetlendirme yapılması istenilmektedir.
Bu değerlendieme öncelikle uygulanabilir olmalı lakin tıpkı hengamda velilerin, sporcunun ve kulüplerin beklentilerinide karşılayabilmelidir. Ebeveynler evlatlarının sağlıklı ve inançta olmasını beklerken, doktorlarında gözetici ve öngörülü kılavuzları pratiği gereklidir. Kulüpler ise birden fazla devir sportif faliyetten kaynaklanacak yaralanma ve marazlara bağlı sorumlulukları üstünden atma beklentisinde olmaktadır.
Sporcu evlatlar ise arkadaşlarıyla oynayabilmek için bir an evvel evraklarının onaylanması beklentisindedir. Amatör kulüplerde spor yapanlar için standart bir form bulunmamakla birlikte, spor federasyonlarının sporcularına yönelik çeşitli sorular içeren hazır anamnez formları bulunmaktadır.
Yalnızca kardiyak problemlere yönelmeyen detaylı umum sıhhat meselelerini da içeren detaylı anamnez alınması ve tam fizik muayene sporcu taramalarında en temel ve en kıymetli iki ögedir. Anamnez ve muayene sonuçları öbür bir tetkikin gereksinimi hakkında yol göstericidir.
Örneğin fizik muayenesi büsbütün alışılagelmiş olan sporcunun anamnezinde; akrabalarından birinde bile erken yaşta bilinmeyen nedenle ya da spor yaparken ani mevt hikayesinin olması genetik geçişli ritim bozukluğunun, ya da sporcunun egzersiz yaptığı sırada başında dönme, bayılma, göğüs ağrısı üzere yakınmalardan birinin bile olması sporcularda en sık kardiyak vefat nedeni olan hipertrofik kardiyomiyopati marazının tek ipucu olabilir. Sporcu taramasında ABD ve Avrupa pratiklerinde elektrokardiyografinin (EKG)’de dahil edilmesi hususu dışında görüş birliği ve ortak teklifler oluşturulmuştur.
Yanlış olumlu EKG sonuç nispetinin yüksek olması ve bundan kaynaklanan gereksiz ileri tetkik pratiklerinin yarattığı hasta yükü ve maliyet artışı, bu sürecin ebeveyn ve sporcu da yarattığı stress ve vakit kaybı, en değerlisi taramaya EKG dahil edilmesinin ani kardiyak mevt nispetine etkisiz olduğunu gösteren çalışmaların tesiriyle, ABD’de tıp otoriteleri evlat ve adölesan sporcu taramalarında EKG tasarrufunu rutin olarak önermemektedir. Buna rağmen münhasıran uzun İtalya’da yapılan uzun yıllardır yapılan tarama sonuçlarına nazaran EKG’nin dahil edilmesiyle ani kardiyak mevtin manalı seviyede azaldığı rapor edilmiştir.
Memleketimizde gerek mevzuata gerekse tatbikte EKG zaruriliği bulunmamaktadır. Sporcu kalbindeki hemodinamik değişiklikler ve bunun EKG’ye yansımalarını ayırt etmeyi sağlayacak bir ön eğitim süreci sağlanmadan rutin tatbike konulması, devletimizdeki evlat ve evlat kardiyolojisi polikliniklerini çalışamaz hale getirecek çok yığılmalara neden olması kaçınılmaz olacağı kanısındayım.
Hangi durumlarda bir kardiyoloğa sevk yapılmalı? Sevk konusunda bir aşırılık yaşanıyor mu?
Ayrıntılı bir anemnez alındığında; bilhassa egzersiz sırasında göğüs ağrısı, bayılma ve şiddetli seviyede yorgunluk gelişenler, aile hikayesinde erken yaşta bilhassa 50 yaşının altında kalp illeti ya da açıklanamayan nedenle ani vefat gelişenler, akrabalarında genetik geçişli kalp marazı ya da ritim bozukluğu saptanan sporcu evlatlar tetekik edilene kadar risk öbeğini oluşturur.
Fizik muayenede ise; hipertansiyon yahut üfürüm saptananlar, Marfan sendromu üzere aort kökünde ilerleyici genişleme sonucu yırtılma riski taşıyanlar evlat kardiyoloğunca değerlendirilmelidir.
Spor öncesi lisans pratiğinde en yaygın rutin pratik tabip onayıda içeren bir formun doldurulmasıdır. Bu form çoğunlukla aile tabipleri ya da evlat doktorları tarafından onaylanmaktdır.
Tabiplerin önünde malûm bir kılavuz ve hizmet için eğitimleri eksik olmasının yanı sıra ailelerin telkinleri, ağır poliklinik hizmetinin tesiri üzere bir çok bileşnin tesiriyle vakit devir gereğinden çok ziyade evlat kardiyolojisine sevk ettiğini gözlemlemekteyiz. Ayan bir standart pratiğin geliştirilmesi ve hizmet içi kısa vadeli eğitimlerin; gereksiz tetkikler yapılmasını, sevk edilmenin neden olduğu evlat ve ailede kaygı oluşumunu, iş gücü kaybını, mektep eğitimi ve sportif faliyetin aksamasını, evlat kardiyolojisi polikliniğinde yığılma ve randevu vadesinde uzamayı önleyeceği kanısındayım.
Sporda ani kardiyak vefatlar en önemli hangi illetlerden kaynaklanıyor?
Ani kardiyak vefat nedenlerini sıklık dikkate alındığında esas iki öbeğe ayırabiliriz. Birinci öbekte yaklaşık %70-80 neden kalbin yapısal marazları oluşturur. Bu küme içinde de en sık neden kalp kası hastalıklarıdır. Mahsusen hipertrofik kardiyomiyopati olarak isimlendirdiğimiz kalp kasının ileri kademe kalınlaşmasıyla giden ve çoğunlukla genetik geçişli olan hastalık tek başına tüm karidyak ölümlerin yaklaşık %40’ını oluşturmaktadır.
Başkaca kalp kası illetlerinden daha az olarak doğumsal kalp illetlerinden koroner damarların anomalisi, büyük damarların kapak darlıkları ani kardiyak mevt nedenleri arasında konum alır. 2. öbekte ise çok daha az görülen gelgelelim kuvvetli genetik geçiş özellikleri olan ve çoğunlukla belirti vermeden mevcut olan ritim bozukluklarına yol açan kalbin iyon kanallarındaki bozukluklardır.
Bu kümede en uygun bilinen örnek EKG’de QT vadesinde uzamayla saptanan hastalıktır. Gelgelelim altta yatan rastgele bir hastalık bulunmadığı halde karate yaparken yumruk darbesinin ya da beyzbolda topun göğüse kalp hizasında çarpmasıyla oluşan kalbin ajitasyonu olarak isimlendirilen commotion cordis’de ani kardiyak vefat meyadna gelebilmektedir.
Burada darbenin tesiriyle kişisi şoka sokan ventriküler fibrilasyon dediğimiz adete kalp kasının kasılmadan çok titremesine neden çok süratli ritim bozukluğu gelişmektedir. Kalbi ajitasyonu (Commotio cordis) çok nadir görülmekle birlikte vefat riski çok yüksektir.
SPORDA ANİ ÖLÜMLERE KARŞI NE ÜZERE TEDBIRLER ALINMALI?
Her yıl milyonlarca evlat ve gencin spor yaptığı dikkate alındığında uygulanabilirliğine öncelik verilen, öteki bir sözle hastanelerin yükünü gereksiz halde arttırmayacak ancak tıpkı vakitte ani kardiyak irtihal riskini en aza indirecek kılavuzların geliştirilmesi, bir numara basamakta dinamik hizmet içi eğitimin yapılması gerektiği kanısındayım.
Ayrıyeten spor sırasında belirtilerin ebeveyn ve sporcular tarafından erken fark edilmesini sağlayacak haberlendirme çalışmalarıda yapılmalıdır. Öteki değerli bir husus ise sıhhat yardımı gelene kadar geçen müddette acil canlandırma koşullarını geliştirilmesidir. Spor eğitmenleri ve antranörlerin acil koşullarda kalp masajı eğitimi alması, AED (otomatik eksternal defibrillator) cihazlarının tüm mekteplerde ve spor klüplerinde bulundurma zaruriliği bu sürece değerli eği olacaktır.
Bununla birlikte gerek medyaya yansıyan örneklerde de görüldüğü üzere daha evvel sağlıklı olduğu düşünülen bireylerde-bunlara evlat ve genç erişkinlerde dahil- sportif faaliyet sırasında ani vefat gerçekleşmekte, bu durum toplulukta kıymetli bir tasa kaynağı olmaktadır. Sporcularda ani mevtin tamamına yakını kardiyak orijinlidir. Spor yapan gençlerde sedanter yaşayanlara kıyasla ani kardiyak vefat riskinin daha yüksek olmasının nedeni, aslında yerde var olan kalp illetinin spor faliyeti sırasında açığa çıkması biçiminde açıklanmaktadır.
Tarif olarak ani kardiyak mevt; kardiyak nedenlerden kaynaklanan ve belirtilerin başlangıcından sonraki bir saat içinde gerçekleşen vefata denir. Adölesans öncesi yarışlı spor eğitimi temel beceri ve uyum üzerinedir. Dayanıklılık ve kuvvet geri plandadır, 7 yaşında ki futbol ile 17 yaşındaki futbol aktivitesi tıpkı değildir.
Münasebetiyle evladın yaşı ilerledikçe sportif aktiviteye iştirakin yoğunluğu binaenaleyh kardiyovasküler etkilenimde artmaktadır. Otuz beş yaşının altında egzersiz sırasında ve acilen sonra ölümlerin çabucak tamamı yapısal ve işlevsel kalp marazından kaynaklanır.
Toplulukta sıklık çalışmalarda çok farklı sonuçlar rapor edilmektedir. Ani kardiyak vefat için birbirinden çok farklı insidans bildirilmektedir. Zarurî bildirimi olmadığı için ABD’de 12 ile 35 yaş arasındaki müsabakalı sporcularda yıllık insidans 160 000 ile 300 000’de 1 olarak kestirim edilmektedir.
Buna rağmen mecburî bildirimin olduğu İtalya’da tıpkı yaş aralığındaki yarışlı sporcularda 28 000’de 1 olarak bildirilmiştir. Memleketimizde ani kardiyak irtihal sıklığı için kesin bir done bulunmamaktdır.
EVLAT VE GENÇLERDE SPORCU MUAYENESİNDE NELERE DİKKAT EDİLMELİ? NASIL BİR ANAMNEZ (ÖYKÜ) ALINMALI, HANGİ TETKİKLER İSTENİLMELİ?
Son yıllarda gitgide artan sportif aktiviteler nedeniyle evlat doktorlarına artan sayıda spor öncesi bu aktiviteye tutarlılık için kıymetlendirme yapılması istenilmektedir.
Bu değerlendieme öncelikle uygulanabilir olmalı lakin tıpkı hengamda velilerin, sporcunun ve kulüplerin beklentilerinide karşılayabilmelidir. Ebeveynler evlatlarının sağlıklı ve inançta olmasını beklerken, doktorlarında gözetici ve öngörülü kılavuzları pratiği gereklidir. Kulüpler ise birden fazla devir sportif faliyetten kaynaklanacak yaralanma ve marazlara bağlı sorumlulukları üstünden atma beklentisinde olmaktadır.
Sporcu evlatlar ise arkadaşlarıyla oynayabilmek için bir an evvel evraklarının onaylanması beklentisindedir. Amatör kulüplerde spor yapanlar için standart bir form bulunmamakla birlikte, spor federasyonlarının sporcularına yönelik çeşitli sorular içeren hazır anamnez formları bulunmaktadır.
Yalnızca kardiyak problemlere yönelmeyen detaylı umum sıhhat meselelerini da içeren detaylı anamnez alınması ve tam fizik muayene sporcu taramalarında en temel ve en kıymetli iki ögedir. Anamnez ve muayene sonuçları öbür bir tetkikin gereksinimi hakkında yol göstericidir.
Örneğin fizik muayenesi büsbütün alışılagelmiş olan sporcunun anamnezinde; akrabalarından birinde bile erken yaşta bilinmeyen nedenle ya da spor yaparken ani mevt hikayesinin olması genetik geçişli ritim bozukluğunun, ya da sporcunun egzersiz yaptığı sırada başında dönme, bayılma, göğüs ağrısı üzere yakınmalardan birinin bile olması sporcularda en sık kardiyak vefat nedeni olan hipertrofik kardiyomiyopati marazının tek ipucu olabilir. Sporcu taramasında ABD ve Avrupa pratiklerinde elektrokardiyografinin (EKG)’de dahil edilmesi hususu dışında görüş birliği ve ortak teklifler oluşturulmuştur.
Yanlış olumlu EKG sonuç nispetinin yüksek olması ve bundan kaynaklanan gereksiz ileri tetkik pratiklerinin yarattığı hasta yükü ve maliyet artışı, bu sürecin ebeveyn ve sporcu da yarattığı stress ve vakit kaybı, en değerlisi taramaya EKG dahil edilmesinin ani kardiyak mevt nispetine etkisiz olduğunu gösteren çalışmaların tesiriyle, ABD’de tıp otoriteleri evlat ve adölesan sporcu taramalarında EKG tasarrufunu rutin olarak önermemektedir. Buna rağmen münhasıran uzun İtalya’da yapılan uzun yıllardır yapılan tarama sonuçlarına nazaran EKG’nin dahil edilmesiyle ani kardiyak mevtin manalı seviyede azaldığı rapor edilmiştir.
Memleketimizde gerek mevzuata gerekse tatbikte EKG zaruriliği bulunmamaktadır. Sporcu kalbindeki hemodinamik değişiklikler ve bunun EKG’ye yansımalarını ayırt etmeyi sağlayacak bir ön eğitim süreci sağlanmadan rutin tatbike konulması, devletimizdeki evlat ve evlat kardiyolojisi polikliniklerini çalışamaz hale getirecek çok yığılmalara neden olması kaçınılmaz olacağı kanısındayım.
Hangi durumlarda bir kardiyoloğa sevk yapılmalı? Sevk konusunda bir aşırılık yaşanıyor mu?
Ayrıntılı bir anemnez alındığında; bilhassa egzersiz sırasında göğüs ağrısı, bayılma ve şiddetli seviyede yorgunluk gelişenler, aile hikayesinde erken yaşta bilhassa 50 yaşının altında kalp illeti ya da açıklanamayan nedenle ani vefat gelişenler, akrabalarında genetik geçişli kalp marazı ya da ritim bozukluğu saptanan sporcu evlatlar tetekik edilene kadar risk öbeğini oluşturur.
Fizik muayenede ise; hipertansiyon yahut üfürüm saptananlar, Marfan sendromu üzere aort kökünde ilerleyici genişleme sonucu yırtılma riski taşıyanlar evlat kardiyoloğunca değerlendirilmelidir.
Spor öncesi lisans pratiğinde en yaygın rutin pratik tabip onayıda içeren bir formun doldurulmasıdır. Bu form çoğunlukla aile tabipleri ya da evlat doktorları tarafından onaylanmaktdır.
Tabiplerin önünde malûm bir kılavuz ve hizmet için eğitimleri eksik olmasının yanı sıra ailelerin telkinleri, ağır poliklinik hizmetinin tesiri üzere bir çok bileşnin tesiriyle vakit devir gereğinden çok ziyade evlat kardiyolojisine sevk ettiğini gözlemlemekteyiz. Ayan bir standart pratiğin geliştirilmesi ve hizmet içi kısa vadeli eğitimlerin; gereksiz tetkikler yapılmasını, sevk edilmenin neden olduğu evlat ve ailede kaygı oluşumunu, iş gücü kaybını, mektep eğitimi ve sportif faliyetin aksamasını, evlat kardiyolojisi polikliniğinde yığılma ve randevu vadesinde uzamayı önleyeceği kanısındayım.
Sporda ani kardiyak vefatlar en önemli hangi illetlerden kaynaklanıyor?
Ani kardiyak vefat nedenlerini sıklık dikkate alındığında esas iki öbeğe ayırabiliriz. Birinci öbekte yaklaşık %70-80 neden kalbin yapısal marazları oluşturur. Bu küme içinde de en sık neden kalp kası hastalıklarıdır. Mahsusen hipertrofik kardiyomiyopati olarak isimlendirdiğimiz kalp kasının ileri kademe kalınlaşmasıyla giden ve çoğunlukla genetik geçişli olan hastalık tek başına tüm karidyak ölümlerin yaklaşık %40’ını oluşturmaktadır.
Başkaca kalp kası illetlerinden daha az olarak doğumsal kalp illetlerinden koroner damarların anomalisi, büyük damarların kapak darlıkları ani kardiyak mevt nedenleri arasında konum alır. 2. öbekte ise çok daha az görülen gelgelelim kuvvetli genetik geçiş özellikleri olan ve çoğunlukla belirti vermeden mevcut olan ritim bozukluklarına yol açan kalbin iyon kanallarındaki bozukluklardır.
Bu kümede en uygun bilinen örnek EKG’de QT vadesinde uzamayla saptanan hastalıktır. Gelgelelim altta yatan rastgele bir hastalık bulunmadığı halde karate yaparken yumruk darbesinin ya da beyzbolda topun göğüse kalp hizasında çarpmasıyla oluşan kalbin ajitasyonu olarak isimlendirilen commotion cordis’de ani kardiyak vefat meyadna gelebilmektedir.
Burada darbenin tesiriyle kişisi şoka sokan ventriküler fibrilasyon dediğimiz adete kalp kasının kasılmadan çok titremesine neden çok süratli ritim bozukluğu gelişmektedir. Kalbi ajitasyonu (Commotio cordis) çok nadir görülmekle birlikte vefat riski çok yüksektir.
SPORDA ANİ ÖLÜMLERE KARŞI NE ÜZERE TEDBIRLER ALINMALI?
Her yıl milyonlarca evlat ve gencin spor yaptığı dikkate alındığında uygulanabilirliğine öncelik verilen, öteki bir sözle hastanelerin yükünü gereksiz halde arttırmayacak ancak tıpkı vakitte ani kardiyak irtihal riskini en aza indirecek kılavuzların geliştirilmesi, bir numara basamakta dinamik hizmet içi eğitimin yapılması gerektiği kanısındayım.
Ayrıyeten spor sırasında belirtilerin ebeveyn ve sporcular tarafından erken fark edilmesini sağlayacak haberlendirme çalışmalarıda yapılmalıdır. Öteki değerli bir husus ise sıhhat yardımı gelene kadar geçen müddette acil canlandırma koşullarını geliştirilmesidir. Spor eğitmenleri ve antranörlerin acil koşullarda kalp masajı eğitimi alması, AED (otomatik eksternal defibrillator) cihazlarının tüm mekteplerde ve spor klüplerinde bulundurma zaruriliği bu sürece değerli eği olacaktır.
