Stres kuramı
Stres, bireylerin yaşamlarını etkileyen evrensel bir deneyimdir; çoğunlukla olumsuz bir durum olarak algılanır. Gerçektende stresin olumsuz sonuçları kendini başarısızlık, uyumsuzluk, psikofizyolojikbozukluklar ve tükenme ile gösterir. Ancak stres her zaman, salt olumsuzluklara ve hastalıklara yol açan bir durum değildir. Normal gelişme ve olgunlaşmasında, yaşam güçlükleri ile başa çıkmada bireysel yapıcılığın ve etkinliğin, fiziksel ve ruhsal dayanıklığın artmasında olumlu rol oynamaktadır.
Strese neden olan faktörlere "stresör" denir. mekanik kaynaklar, mikroorganizmalar, vucüt salgıları, fiziksel, psikolojik ve sosyal kayıplar değişiklikler, stresör rolü oynayabilir. Günümüz koşulları, insanları genel olarak gergin kılmakta, baskı altında tutmaktadır.
Stres ile ilgili teoriler gözden geçirildiğinde, insanların stresten nasıl etkilendiği daha iyi anlaşılmaktadır.
Selye'nin genel stres kuramı
Selye'ye göre stresin nedeni ne olursa olsun, stres her hastalıkta rol oynamaktadır. Birey uzun süre stres etkisi altında kaldığında, genel adaptasyon sendromu (GAS) ortaya çıkar. GAS'ı ortaya çıkaran stresörler arasında, hemoraji, gebelik şoku, bakteriyel toksinle, travma, enfeksiyon, yanık, soğuk, duygusal nedenler vb. sayılabilir. Bedenin lokal stresörlere yanıtı ise, lokal Adaptasyon sendromu (LAS) olarak kendini gösterir.
Selye, GAS'ın bütün patolojik süreçlerin bir parçası olduğunu ileri sürmüştür. Hastalık stresörlere yanıt vermedeki yetersizliğin doğrudan sonucudur ve genellikle stresörlere uyum sağlamada, organizmanın bir bölümün yenik düşmesidir.
Bedenin kendini yeterince savunamadığında aşırı, yaygın enfeksiyon olabilir. Hatta bazen, yetersiz adaptasyon, mide ülseri ile sonlanabilir.
Harold Wolf'un stres kuramı
Wolf'a göre hastalık bireyin tüm yaşamı ile ilgilidir. Bireyin stresli bir duruma uygun olmayan tepki verebilir. İnsanın gelişmiş bir sinir sistemi ve serebral korteksi olduğundan, geçmişte edindiği deneyimleri geleceğe yansıtabilir. O nedenle tehlike sembolleri, tehditler, insan sağlığında mikroplar, mekanik güçler kadar etkin olur.
Stresörler, bireyin kendi gereksinimlerinden ya da kendinden farklı kişilerden kaynaklanabilir.
Bu durumda birey, diğer kişilere uygun olmayan tepkilerde bulunur, çünkü insan ilişkilerini algılayışı gerçekçi değildir, bozuk algılar hastalığa neden olabilir.
Ayrıca organlar da stresli duruma uygun olmayan tepki verebilir. Örneğin bağırsakları tahriş eden besinlerin ishale neden olması normaldir, ama olumsu kişiler arası ilişkinin ishale neden olası, uygun olmayan bir tepkidir. Uygun olmayan tepkiler uzun sürerse, hastalik ve ölüme sebep olabilir.
Steward Wolf'un stres kuramı
Wolf, hastalık nedenine psikolojik, fizyolojik ve kültürel faktörleri dikkate alarak çok yönlü bakmaktadır.
Beyin, organizmanın en önemli organıdır, çünkü beyin iç ortamın korunması ve dış ortama uyuma bireye yardım eder. Birey, içinde yaşadığı çevrenin bir parçasıdır. S.Wolf hastalıkların "psikojenik" "fonksiyonel" ve "organik" olarak adlandırılmalarının yanlış olduğunu düşünmektedir. Wolf'e göre tüm hastalıklar bir organın ya da sistemin fonksiyonunu etkiler ve hiç bir hastalık, sinir sisteminin, mental merkezlerin etkisinden soyutlanamaz.
Stresin etkileri
Stres durumunda, insanlarda hem bedensel, hem de psikolojik düzeyde bir dizi olay ortaya çıkar.
Bedensel değişiklikler, bütün insanlarda aynı basamaklardan geçmesine karşın, psikolojik düzeyde olaylar, kişilik ve çevre gibi bireysel koşullara bağlı olarak birçok değişiklikler gösterir. Bu değişiklikler ayrı ayrı ya da, bedensel ve psikolojik yapıların her ikisinde birden de ortaya çıkabilir.
Strese karşı verilen tepkiler, uzun bir zaman dilimi içinde, kronik hastalıkların gelişmesine zemin hazırlar. Stresin yoğunluğu ve sıklığı, zaman faktörünü kısaltabilir. Bu hastalıklar baş ağrısı, yüksek tansiyon, kalp rahatsızlıkları gibi bedensel hastalıklar olabildiği gibi, psikolojik ve zihinsel hastalıklar da olabilir.
İnsanlar bireysel özelliklerine göre, stres karşısında psikolojik tepki olarak geri çekilme, kabullenme, karşı koyma veya korku, endişe, depresyon gibi duygusal problemler geliştirebilir. Ayrıca, dikkat azalması, dikkati bir konu üzerinde toplama güçlüğü çeşitli konular arasında ilişki kurma güçlüğü, aşırı unutkanlık, obsesif düşünceler, zihinsel düzeydeki problemlere örnek verilebilir.
Stresin insanlara etkisi
Kişi stresle baş edemediği zaman, bazı davranışsal belirtiler gösterir. Bu etkiler;
Önemli veya önemsiz, daha önceden verilebilen karaları vermekle güçlük
Değersizlik, yetersizlik, güvensizlik ve terkedilmişilik duyguları
Alışılmış davranış biçimlerinde önemli değişiklik
En iyi olanı değil garanti olanı seçme
Uygun olmayan durumlarda ortaya çıkan öfke, düşmanlık ve kızgınlık duyguları
Sigara ve içki kullanma eğiliminin artması
Kişisel hata ve becerisizlikler, sürekli düşünme
Aşırı hayal kurma, sık sık düşünceye dalıp gitme
Duygusal ve cinsel hayatta olumsuz davranışlar
Cinsel disfonksiyon hemşirelik bakımı
Birlikte olunan kişilere aşırı güven ya da güvensizlik
Alışmıştan daha titiz ve çalışma
Konuşma ve yazıda belirsizlik ve kopukluk
Önemsiz konularda aşırı endişelenme ya da gereksiz yerlerde umursamama
Sağlığa aşırı ilgi
Uyku düzensizliği
Ölüm ve intihar düşüncesini sık sık tekrarlaması
Hemşirenin stresin oluşum mekanizmasını, insanda stresin neden olduğu değişiklikleri, belirtileri, stresörlerin neler olduğunu, stres ile baş etme yollarını iyi bilmesi gereklidir.
Böylece hemşire, sağlık / hasta bireydeki değişiklikleri değerlendirip gerçek bir çözüme ulaşmada gerekli çabaları gösterebilir.
Stres, bireylerin yaşamlarını etkileyen evrensel bir deneyimdir; çoğunlukla olumsuz bir durum olarak algılanır. Gerçektende stresin olumsuz sonuçları kendini başarısızlık, uyumsuzluk, psikofizyolojikbozukluklar ve tükenme ile gösterir. Ancak stres her zaman, salt olumsuzluklara ve hastalıklara yol açan bir durum değildir. Normal gelişme ve olgunlaşmasında, yaşam güçlükleri ile başa çıkmada bireysel yapıcılığın ve etkinliğin, fiziksel ve ruhsal dayanıklığın artmasında olumlu rol oynamaktadır.
Strese neden olan faktörlere "stresör" denir. mekanik kaynaklar, mikroorganizmalar, vucüt salgıları, fiziksel, psikolojik ve sosyal kayıplar değişiklikler, stresör rolü oynayabilir. Günümüz koşulları, insanları genel olarak gergin kılmakta, baskı altında tutmaktadır.
Stres ile ilgili teoriler gözden geçirildiğinde, insanların stresten nasıl etkilendiği daha iyi anlaşılmaktadır.
Selye'nin genel stres kuramı
Selye'ye göre stresin nedeni ne olursa olsun, stres her hastalıkta rol oynamaktadır. Birey uzun süre stres etkisi altında kaldığında, genel adaptasyon sendromu (GAS) ortaya çıkar. GAS'ı ortaya çıkaran stresörler arasında, hemoraji, gebelik şoku, bakteriyel toksinle, travma, enfeksiyon, yanık, soğuk, duygusal nedenler vb. sayılabilir. Bedenin lokal stresörlere yanıtı ise, lokal Adaptasyon sendromu (LAS) olarak kendini gösterir.
Selye, GAS'ın bütün patolojik süreçlerin bir parçası olduğunu ileri sürmüştür. Hastalık stresörlere yanıt vermedeki yetersizliğin doğrudan sonucudur ve genellikle stresörlere uyum sağlamada, organizmanın bir bölümün yenik düşmesidir.
Bedenin kendini yeterince savunamadığında aşırı, yaygın enfeksiyon olabilir. Hatta bazen, yetersiz adaptasyon, mide ülseri ile sonlanabilir.
Harold Wolf'un stres kuramı
Wolf'a göre hastalık bireyin tüm yaşamı ile ilgilidir. Bireyin stresli bir duruma uygun olmayan tepki verebilir. İnsanın gelişmiş bir sinir sistemi ve serebral korteksi olduğundan, geçmişte edindiği deneyimleri geleceğe yansıtabilir. O nedenle tehlike sembolleri, tehditler, insan sağlığında mikroplar, mekanik güçler kadar etkin olur.
Stresörler, bireyin kendi gereksinimlerinden ya da kendinden farklı kişilerden kaynaklanabilir.
Bu durumda birey, diğer kişilere uygun olmayan tepkilerde bulunur, çünkü insan ilişkilerini algılayışı gerçekçi değildir, bozuk algılar hastalığa neden olabilir.
Ayrıca organlar da stresli duruma uygun olmayan tepki verebilir. Örneğin bağırsakları tahriş eden besinlerin ishale neden olması normaldir, ama olumsu kişiler arası ilişkinin ishale neden olası, uygun olmayan bir tepkidir. Uygun olmayan tepkiler uzun sürerse, hastalik ve ölüme sebep olabilir.
Steward Wolf'un stres kuramı
Wolf, hastalık nedenine psikolojik, fizyolojik ve kültürel faktörleri dikkate alarak çok yönlü bakmaktadır.
Beyin, organizmanın en önemli organıdır, çünkü beyin iç ortamın korunması ve dış ortama uyuma bireye yardım eder. Birey, içinde yaşadığı çevrenin bir parçasıdır. S.Wolf hastalıkların "psikojenik" "fonksiyonel" ve "organik" olarak adlandırılmalarının yanlış olduğunu düşünmektedir. Wolf'e göre tüm hastalıklar bir organın ya da sistemin fonksiyonunu etkiler ve hiç bir hastalık, sinir sisteminin, mental merkezlerin etkisinden soyutlanamaz.
Stresin etkileri
Stres durumunda, insanlarda hem bedensel, hem de psikolojik düzeyde bir dizi olay ortaya çıkar.
Bedensel değişiklikler, bütün insanlarda aynı basamaklardan geçmesine karşın, psikolojik düzeyde olaylar, kişilik ve çevre gibi bireysel koşullara bağlı olarak birçok değişiklikler gösterir. Bu değişiklikler ayrı ayrı ya da, bedensel ve psikolojik yapıların her ikisinde birden de ortaya çıkabilir.
Strese karşı verilen tepkiler, uzun bir zaman dilimi içinde, kronik hastalıkların gelişmesine zemin hazırlar. Stresin yoğunluğu ve sıklığı, zaman faktörünü kısaltabilir. Bu hastalıklar baş ağrısı, yüksek tansiyon, kalp rahatsızlıkları gibi bedensel hastalıklar olabildiği gibi, psikolojik ve zihinsel hastalıklar da olabilir.
İnsanlar bireysel özelliklerine göre, stres karşısında psikolojik tepki olarak geri çekilme, kabullenme, karşı koyma veya korku, endişe, depresyon gibi duygusal problemler geliştirebilir. Ayrıca, dikkat azalması, dikkati bir konu üzerinde toplama güçlüğü çeşitli konular arasında ilişki kurma güçlüğü, aşırı unutkanlık, obsesif düşünceler, zihinsel düzeydeki problemlere örnek verilebilir.
Stresin insanlara etkisi
Kişi stresle baş edemediği zaman, bazı davranışsal belirtiler gösterir. Bu etkiler;
Önemli veya önemsiz, daha önceden verilebilen karaları vermekle güçlük
Değersizlik, yetersizlik, güvensizlik ve terkedilmişilik duyguları
Alışılmış davranış biçimlerinde önemli değişiklik
En iyi olanı değil garanti olanı seçme
Uygun olmayan durumlarda ortaya çıkan öfke, düşmanlık ve kızgınlık duyguları
Sigara ve içki kullanma eğiliminin artması
Kişisel hata ve becerisizlikler, sürekli düşünme
Aşırı hayal kurma, sık sık düşünceye dalıp gitme
Duygusal ve cinsel hayatta olumsuz davranışlar
Cinsel disfonksiyon hemşirelik bakımı
Birlikte olunan kişilere aşırı güven ya da güvensizlik
Alışmıştan daha titiz ve çalışma
Konuşma ve yazıda belirsizlik ve kopukluk
Önemsiz konularda aşırı endişelenme ya da gereksiz yerlerde umursamama
Sağlığa aşırı ilgi
Uyku düzensizliği
Ölüm ve intihar düşüncesini sık sık tekrarlaması
Hemşirenin stresin oluşum mekanizmasını, insanda stresin neden olduğu değişiklikleri, belirtileri, stresörlerin neler olduğunu, stres ile baş etme yollarını iyi bilmesi gereklidir.
Böylece hemşire, sağlık / hasta bireydeki değişiklikleri değerlendirip gerçek bir çözüme ulaşmada gerekli çabaları gösterebilir.