Suriye Selcukluları ile ilgili bilgi
Kuruluşu
Suriye'yi fetheden ve 1078 yılından beri Buyuk Selcuklu Devleti'nin Suriye meliki olan Tutuş (Sultan Alparslan'ın oğlu ve Sultan Melikşah'ın kardeşidir), kendini sultan ilan ederek, yeğeni Sultan Berkyaruk'un uzerine yurumuş, Aralık 1094'te Bağdat'ı fethederek adına hutbe okutturmuş, fakat Rey'de yeğenine yenilmişti (1095) Oğullarından Rıdvan Halep'te, ve Dukak Şam'da hakimiyetlerini ilan ettiler Halep hakimi Rıdvan Haclılarla mucadele etti Bir ara sınırlarını Guney Anadolu'ya kadar genişletti 1117'de ise her iki bolgede de hakimiyet, atabeylerin eline gecmişti
Gelişme Sureci
Melik Rıdvan, Halep Selcuklu Melikliği'ni kurduktan sonra hukumdarlık sahasını genişletmeğe calıştı İlk once beraberinde Vezir Cenah edDevle olduğu halde Suruc uzerine yurumuş, fakat Artukoğlu Sokmen'in başarılı savunması karşısında buradan cekilerek Ermeni Toros idaresindeki Urfa'yı zabtetmişti (1096) Melik Rıdvan şehri ic kalesinin idaresini Antakya valisi YağıBasan'a vererek Halep'e dondu Rıdvan Dımaşk şehrini de alarak, babasının sağlığındaki topraklara sahip olmak istiyordu Sonucta Dımaşk'ı kuşattı, fakat başarısız oldu
İki kardeş arasındaki bu hakimiyet mucadelesinden faydalanan Fatımiler, Emir elCuyUş Efdal kumandasındaki bir orduyu Kudus'e gonderdi Fatımi ordusu 40 gun suren bir kuşatma ve savaştan sonra Kudus'u Artuk ailesinden teslim aldı (Ağustos 1096) Melik Rıdvan ise aynı ay icinde Antakya yorelerine kadar uzanan yağma ve tahrip akınlarında bulundu, daha sonra Dımaşk'ı ele gecirmek uzere hazırlıklara girişti ise de bu sadece başarısız bir teşebbus oldu Cok gecmeden Melik Dukak, Rıdvan'a mukabele olarak Halep uzerine yurumeğe teşebbus etti İki taraf orduları Kennesrin'de karşılaştılar Rıdvan, Dukak ve beraberindekileri ağır bir yenilgiye uğrattı (20 Mart 1097) Dukak, Rıdvan'ın tabiiyetini tanımak zorunda kaldı
Bu sırada Rıdvan Halep'deki hakimiyetini devam ettirebilmek icin Fatımilerin desteğine ihtiyac duymuş ve bu devletle işbirliği yapmıştı Bunun neticesinde hakim olduğu yerlerde 4 hafta sureyle Mısır Fatımi Halifesi elMusta'li adına hutbe okuttu Ancak kendi cevresinin şiddetli tepkileri uzerine hutbe tekrar Abbasi Halifesi adına okunmuş ve Rıdvan, Halife elMustazhir'den af dilemişti (1097)
Bu sırada Musluman ulkelerine batıdan Haclı Seferleri'nin başladı Anadolu'yu gecen Haclılar Antakya'yı aldılar (1098) Haclılar bundan sonra hakimiyet sahalarını genişletmeğe calıştı, Antakya kontu Bohemond Halep'e bağlı bazı kaleleri işgal etti Bir sure sonra Melik Rıdvan harekete gecerek Halep cevresinde Haclıların eline gecen bircok yerleri geri aldı, boylece bir sure icin Haclı tehlikesinden uzak kalınmıştı
Fakat bu cok kısa surmuş, 1105 senesinde Kınnesrin'de Rıdvan ile Haclılar tekrar karşılaştılar Ancak Rıdvan Haclılar ile yapılan savaşı kaybederek Halep'e cekilmek zorunda kaldı (1105) Haclılar onun bu yenilgisinden yararlanarak Halep bolgesinde yağma ve istilaya giriştiler
Buyuk Selcuklu sultanı Mehmed Tapar 1106 yılında Musul bolgesine Emir Cavlı Sakavu'yu atamıştı Cavlı Musul'a hakim olabilmek icin Turkiye Selcuklu Sultanı I Kılıcarslan ile mucadeleye girişti ve Melik Rıdvan'dan da bu husUsta yardım istedi Rıdvan da askerleriyle birlikte ona katıldı Yapılan savaşı kaybeden I Kılıcarslan Habur suyunda boğuldu (1107) Fakat daha sonra Rıdvan ile Cavlı'nın arası acıldı Rıdvan bu durumda Antakya prensi Tancred'e mektup yazarak ondan yardım istedi Ayrıca Cavlı'nın Halep'i tehdit ve onun Suriye'deki Haclı hakimiyeti icin de bir tehlike teşkil ettiğini bildirdi Tancred, Melik Rıdvan ile anlaşırken, Cavlı da Urfa Kontu Baudouin ile birleşti İki taraf arasında TelBaşir'deki savaş, Tancred ve Rıdvan lehine neticelendi (Ekim 1108)
Emir Mevdud idaresindeki Selcuklu kuvvetlerinin Urfa'yı kuşatması (1110), Haclıları bu şehri kurtarmak maksadıyla bir sure icin Suriye'den ayrılmalarına yol actı Melik Rıdvan bu fırsattan istifade ederek Antakya bolgesine kadar akınlarda bulundu Daha sonra Antakya'ya donen Tancred Rıdvan'a aralarındaki anlaşmanın bozulduğunu bildirerek karşı harekete gecti, onemli bazı kaleleri zaptederek ve yağma akınları ile bolgeyi buyuk zarara soktu Melik Rıdvan bu durumda Tancred ile daha ağır şartlarda bir barış yapmak zorunda kaldı (1111)
Melik Rıdvan bir sure sonra Haclıların Halep yoresindeki faaliyetleri sebebiyle guc duruma duşmuş ve yardım icin Buyuk Selcuklulara başvurmuştu Sultan Mehmed Tapar'ın cağrısına bircok Musluman emir uymuş ve Mevdud'un idaresindeki bu Selcuklu ordusu, Joscelin'in elinde bulunan TelBaşir'i kuşatmıştı Fakat sonuc alınamamıştır Melik Rıdvan ise Halep Selcuklu Melikliği'nin Haclıların baskısı sonunda yok olmak tehlikesiyle karşı karşıya bulunduğunu Emir Mevdud'a bildirerek, Selcuklu ordusunun Halep'e gelmesini istedi Emir Mevdud bu arzuyu kabul ederek Halep bolgesine geldi Ancak, muhtemelen Selcuklu askerlerinin sert hareketleri, Rıdvan'ın Halep kapılarını kapamasına sebep oldu Neticede Selcuklu ordusu Halep onunden ayrılmak zorunda kaldı (Eylul 1111)
Melik Rıdvan gittikce artan Haclı baskısı karşısında Dımaşk hakimi TuğTegin'i Halep'e davet etti TuğTegin buna uyarak Halep'e geldi Neticede Rıdvan ve TuğTegin bir anlaşma yaptılar Buna gore, TuğTegin Rıdvan adına hutbe okutup, para bastıracaktı (1112) Cok gecmeden bu anlaşmanın bozulduğunu goruyoruz TuğTegin kendisini tehdit eden Haclılara karşı bircok Selcuklu emirinden, bu arada Melik Rıdvan'dan da yardım istemişti Rıdvan muhtemelen yıllık vergi odediği Antakya Kontu Roger'den cekinerek bu davete uymadı Ancak TuğTegin ve Mevdud'un Haclılara karşı Taberiyye savaşını kazanmalarından sonra yuz atlı gonderdi TuğTegin onun bu cekingen davranışına kızarak, aralarındaki anlaşmayı bozdu (1113) Melik Rıdvan bu olaydan sonra cok yaşamamış, şiddetli bir hastalığa yakalanarak 10 Aralık 1113'de Halep'te olmuştur
Yıkılışı
Melik Rıdvan'ın olumunden sonra Haleb Melikliği'nin başına 16 yaşındaki oğlu Alp Arslan elAhras gecirildi Ancak, idare tamamıyla atabegi olan Hadım Lu'lu'nun elinde bulunuyordu Bu devrede Halep'deki Batınilerden şikayetler artmıştı Sultan Mehmed Tapar bir elci gondererek Batınilere karşı harekete gecilmesi ve onların liderlerinin oldurulmesi icin emir verilmesini istedi Alp Arslan bu isteğe uyarak bir kısım reisleri oldurttu Batınilerden nefret eden Haleb halkı da bu harekata katılmıştı Ancak Alp Arslan'ın meliklik devresi kısa surdu Yakınlarının tavsiyesi ile yardım icin TuğTegin'e başvurdu, hatta Dımaşk'a dostca bir ziyaret yaptı TuğTegin de onun muracaatını musbet karşılamıştı Diğer taraftan Atabeg Lu'lu onun sorumsuzca davranışlarından ve Atabeg TuğTegin'in isteğine gore hareket edebileceğinden korkmuş, ayrıca kendi hayatını da tehlikede gorerek Alp Arslan'ı oldurtmuştu (Eylul 1114)
Atabeg Lu'lu, Alp Arslan'ın yerine altı yaşındaki kardeşi Sultanşah'ı tahta cıkardı Boylece bir sure icin devletin gercek idarecisi oldu Ancak kudretli bir melikin yokluğu ve ordusunun sayıca az olması, Haleb Melikliği'ni sadece adı gecen şehri savunmak durumunda bırakmıştı Lu'lu ise hukumranlığını surdurebilmek icin; Haclılar, TuğTegin ve Sultan Muhammed'den destek ve aynı maksatla zaman zaman da Artuklu İlgazi'ye başvuruyordu Nihayet 1117 yılında Lu'lu bir yolculuk sırasında beraberindeki Turk mufrezesi tarafından olduruldu Daha sonra idareyi başka hadımlar ele gecirdi Sultanşah zaten yaşca kucuk olduğundan sadece ismen melikti Haleb şehri bu ic karışıklıklar sebebiyle Haclıların yağma ve istilasından kurtulamayacak bir durumda idi Artuklu İlgazi 1117'de Haleb'i gecici olarak almıştı Ertesi yıl sıkıntı icindeki halkın cağrısı ile İlgazi Haleb'e tamamen hakim oldu ve Sultanşah'ı da hapsetti (1118) Bu suretle Haleb Melikliği, dolayısıyla Suriye Selcuklu Devleti, sona ermiş oluyordu
Dımaşk (Şam) Selcuklu Melikliği
Tutuşun olumunden sonra, oğlu Dukak, Suriye Selcuklularının Dımaşk şubesini kurmuştu Tutuşun emrinde bulunan Emir Tuğtegin, Sultan Berkyarukun eline esir duşmuş, sonra serbest bırakılmıştı Tuğtegin, Dımaşka gelerek Dukakın hizmetine girdi ve ordu kumandanlığına getirildi Ayrıca, Dukakın annesiyle evlendi ve Savtigini ortadan kaldırarak, melikliğin idaresini ele aldı Dukak, Dımaşkı ele gecirmek isteyen ağabeyi, Halep Meliki Rıdvan ile yaptığı mucadelede mağlup olunca, onun hakimiyetini kabul etti
Melik Dukak, bundan sonra Haclılarla mucadele etti Fakat Haclı kumandanı Raymondla yaptığı Trablus onundeki savaşı kaybetti (1102) Daha sonra Cenahuddevle, Rahbeyi zaptetmek icin sefer duzenlediyse de, buranın, Melik Dukak tarafından ele gecirildiğini oğrenince, bolgeden ayrıldı Cenahuddevle, Dukakın 1104 yılında olumunden sonra, Atabeg Tuğtegin, once onun bir yaşındaki oğlu Tutuş adına hutbe okuttu Daha sonra Dukakın on iki yaşındaki kardeşi Ertaşı tahta gecirdi Fakat, Tuğteginden korkan Ertaş, Dımaşktan kactı (1104) Boylece, Suriye Selcuklularının Dımaşk kolu sona erdi ve yerine Tuğtegin ailesi, yani Boriler Hanedan kurdu
Suriye Selcuklu Hukumdarları ve Tahta Gecişleri
* Tacuddevle Tutuş 1079
* Rıdvan (Halep'te) 10951113
* Dukak (Şamda) 10951104
* Alp Arslan elAhras (Halep'te) 1113
* Sultanşah (Halep'te) 11141117
Kuruluşu
Suriye'yi fetheden ve 1078 yılından beri Buyuk Selcuklu Devleti'nin Suriye meliki olan Tutuş (Sultan Alparslan'ın oğlu ve Sultan Melikşah'ın kardeşidir), kendini sultan ilan ederek, yeğeni Sultan Berkyaruk'un uzerine yurumuş, Aralık 1094'te Bağdat'ı fethederek adına hutbe okutturmuş, fakat Rey'de yeğenine yenilmişti (1095) Oğullarından Rıdvan Halep'te, ve Dukak Şam'da hakimiyetlerini ilan ettiler Halep hakimi Rıdvan Haclılarla mucadele etti Bir ara sınırlarını Guney Anadolu'ya kadar genişletti 1117'de ise her iki bolgede de hakimiyet, atabeylerin eline gecmişti
Gelişme Sureci
Melik Rıdvan, Halep Selcuklu Melikliği'ni kurduktan sonra hukumdarlık sahasını genişletmeğe calıştı İlk once beraberinde Vezir Cenah edDevle olduğu halde Suruc uzerine yurumuş, fakat Artukoğlu Sokmen'in başarılı savunması karşısında buradan cekilerek Ermeni Toros idaresindeki Urfa'yı zabtetmişti (1096) Melik Rıdvan şehri ic kalesinin idaresini Antakya valisi YağıBasan'a vererek Halep'e dondu Rıdvan Dımaşk şehrini de alarak, babasının sağlığındaki topraklara sahip olmak istiyordu Sonucta Dımaşk'ı kuşattı, fakat başarısız oldu
İki kardeş arasındaki bu hakimiyet mucadelesinden faydalanan Fatımiler, Emir elCuyUş Efdal kumandasındaki bir orduyu Kudus'e gonderdi Fatımi ordusu 40 gun suren bir kuşatma ve savaştan sonra Kudus'u Artuk ailesinden teslim aldı (Ağustos 1096) Melik Rıdvan ise aynı ay icinde Antakya yorelerine kadar uzanan yağma ve tahrip akınlarında bulundu, daha sonra Dımaşk'ı ele gecirmek uzere hazırlıklara girişti ise de bu sadece başarısız bir teşebbus oldu Cok gecmeden Melik Dukak, Rıdvan'a mukabele olarak Halep uzerine yurumeğe teşebbus etti İki taraf orduları Kennesrin'de karşılaştılar Rıdvan, Dukak ve beraberindekileri ağır bir yenilgiye uğrattı (20 Mart 1097) Dukak, Rıdvan'ın tabiiyetini tanımak zorunda kaldı
Bu sırada Rıdvan Halep'deki hakimiyetini devam ettirebilmek icin Fatımilerin desteğine ihtiyac duymuş ve bu devletle işbirliği yapmıştı Bunun neticesinde hakim olduğu yerlerde 4 hafta sureyle Mısır Fatımi Halifesi elMusta'li adına hutbe okuttu Ancak kendi cevresinin şiddetli tepkileri uzerine hutbe tekrar Abbasi Halifesi adına okunmuş ve Rıdvan, Halife elMustazhir'den af dilemişti (1097)
Bu sırada Musluman ulkelerine batıdan Haclı Seferleri'nin başladı Anadolu'yu gecen Haclılar Antakya'yı aldılar (1098) Haclılar bundan sonra hakimiyet sahalarını genişletmeğe calıştı, Antakya kontu Bohemond Halep'e bağlı bazı kaleleri işgal etti Bir sure sonra Melik Rıdvan harekete gecerek Halep cevresinde Haclıların eline gecen bircok yerleri geri aldı, boylece bir sure icin Haclı tehlikesinden uzak kalınmıştı
Fakat bu cok kısa surmuş, 1105 senesinde Kınnesrin'de Rıdvan ile Haclılar tekrar karşılaştılar Ancak Rıdvan Haclılar ile yapılan savaşı kaybederek Halep'e cekilmek zorunda kaldı (1105) Haclılar onun bu yenilgisinden yararlanarak Halep bolgesinde yağma ve istilaya giriştiler
Buyuk Selcuklu sultanı Mehmed Tapar 1106 yılında Musul bolgesine Emir Cavlı Sakavu'yu atamıştı Cavlı Musul'a hakim olabilmek icin Turkiye Selcuklu Sultanı I Kılıcarslan ile mucadeleye girişti ve Melik Rıdvan'dan da bu husUsta yardım istedi Rıdvan da askerleriyle birlikte ona katıldı Yapılan savaşı kaybeden I Kılıcarslan Habur suyunda boğuldu (1107) Fakat daha sonra Rıdvan ile Cavlı'nın arası acıldı Rıdvan bu durumda Antakya prensi Tancred'e mektup yazarak ondan yardım istedi Ayrıca Cavlı'nın Halep'i tehdit ve onun Suriye'deki Haclı hakimiyeti icin de bir tehlike teşkil ettiğini bildirdi Tancred, Melik Rıdvan ile anlaşırken, Cavlı da Urfa Kontu Baudouin ile birleşti İki taraf arasında TelBaşir'deki savaş, Tancred ve Rıdvan lehine neticelendi (Ekim 1108)
Emir Mevdud idaresindeki Selcuklu kuvvetlerinin Urfa'yı kuşatması (1110), Haclıları bu şehri kurtarmak maksadıyla bir sure icin Suriye'den ayrılmalarına yol actı Melik Rıdvan bu fırsattan istifade ederek Antakya bolgesine kadar akınlarda bulundu Daha sonra Antakya'ya donen Tancred Rıdvan'a aralarındaki anlaşmanın bozulduğunu bildirerek karşı harekete gecti, onemli bazı kaleleri zaptederek ve yağma akınları ile bolgeyi buyuk zarara soktu Melik Rıdvan bu durumda Tancred ile daha ağır şartlarda bir barış yapmak zorunda kaldı (1111)
Melik Rıdvan bir sure sonra Haclıların Halep yoresindeki faaliyetleri sebebiyle guc duruma duşmuş ve yardım icin Buyuk Selcuklulara başvurmuştu Sultan Mehmed Tapar'ın cağrısına bircok Musluman emir uymuş ve Mevdud'un idaresindeki bu Selcuklu ordusu, Joscelin'in elinde bulunan TelBaşir'i kuşatmıştı Fakat sonuc alınamamıştır Melik Rıdvan ise Halep Selcuklu Melikliği'nin Haclıların baskısı sonunda yok olmak tehlikesiyle karşı karşıya bulunduğunu Emir Mevdud'a bildirerek, Selcuklu ordusunun Halep'e gelmesini istedi Emir Mevdud bu arzuyu kabul ederek Halep bolgesine geldi Ancak, muhtemelen Selcuklu askerlerinin sert hareketleri, Rıdvan'ın Halep kapılarını kapamasına sebep oldu Neticede Selcuklu ordusu Halep onunden ayrılmak zorunda kaldı (Eylul 1111)
Melik Rıdvan gittikce artan Haclı baskısı karşısında Dımaşk hakimi TuğTegin'i Halep'e davet etti TuğTegin buna uyarak Halep'e geldi Neticede Rıdvan ve TuğTegin bir anlaşma yaptılar Buna gore, TuğTegin Rıdvan adına hutbe okutup, para bastıracaktı (1112) Cok gecmeden bu anlaşmanın bozulduğunu goruyoruz TuğTegin kendisini tehdit eden Haclılara karşı bircok Selcuklu emirinden, bu arada Melik Rıdvan'dan da yardım istemişti Rıdvan muhtemelen yıllık vergi odediği Antakya Kontu Roger'den cekinerek bu davete uymadı Ancak TuğTegin ve Mevdud'un Haclılara karşı Taberiyye savaşını kazanmalarından sonra yuz atlı gonderdi TuğTegin onun bu cekingen davranışına kızarak, aralarındaki anlaşmayı bozdu (1113) Melik Rıdvan bu olaydan sonra cok yaşamamış, şiddetli bir hastalığa yakalanarak 10 Aralık 1113'de Halep'te olmuştur
Yıkılışı
Melik Rıdvan'ın olumunden sonra Haleb Melikliği'nin başına 16 yaşındaki oğlu Alp Arslan elAhras gecirildi Ancak, idare tamamıyla atabegi olan Hadım Lu'lu'nun elinde bulunuyordu Bu devrede Halep'deki Batınilerden şikayetler artmıştı Sultan Mehmed Tapar bir elci gondererek Batınilere karşı harekete gecilmesi ve onların liderlerinin oldurulmesi icin emir verilmesini istedi Alp Arslan bu isteğe uyarak bir kısım reisleri oldurttu Batınilerden nefret eden Haleb halkı da bu harekata katılmıştı Ancak Alp Arslan'ın meliklik devresi kısa surdu Yakınlarının tavsiyesi ile yardım icin TuğTegin'e başvurdu, hatta Dımaşk'a dostca bir ziyaret yaptı TuğTegin de onun muracaatını musbet karşılamıştı Diğer taraftan Atabeg Lu'lu onun sorumsuzca davranışlarından ve Atabeg TuğTegin'in isteğine gore hareket edebileceğinden korkmuş, ayrıca kendi hayatını da tehlikede gorerek Alp Arslan'ı oldurtmuştu (Eylul 1114)
Atabeg Lu'lu, Alp Arslan'ın yerine altı yaşındaki kardeşi Sultanşah'ı tahta cıkardı Boylece bir sure icin devletin gercek idarecisi oldu Ancak kudretli bir melikin yokluğu ve ordusunun sayıca az olması, Haleb Melikliği'ni sadece adı gecen şehri savunmak durumunda bırakmıştı Lu'lu ise hukumranlığını surdurebilmek icin; Haclılar, TuğTegin ve Sultan Muhammed'den destek ve aynı maksatla zaman zaman da Artuklu İlgazi'ye başvuruyordu Nihayet 1117 yılında Lu'lu bir yolculuk sırasında beraberindeki Turk mufrezesi tarafından olduruldu Daha sonra idareyi başka hadımlar ele gecirdi Sultanşah zaten yaşca kucuk olduğundan sadece ismen melikti Haleb şehri bu ic karışıklıklar sebebiyle Haclıların yağma ve istilasından kurtulamayacak bir durumda idi Artuklu İlgazi 1117'de Haleb'i gecici olarak almıştı Ertesi yıl sıkıntı icindeki halkın cağrısı ile İlgazi Haleb'e tamamen hakim oldu ve Sultanşah'ı da hapsetti (1118) Bu suretle Haleb Melikliği, dolayısıyla Suriye Selcuklu Devleti, sona ermiş oluyordu
Dımaşk (Şam) Selcuklu Melikliği
Tutuşun olumunden sonra, oğlu Dukak, Suriye Selcuklularının Dımaşk şubesini kurmuştu Tutuşun emrinde bulunan Emir Tuğtegin, Sultan Berkyarukun eline esir duşmuş, sonra serbest bırakılmıştı Tuğtegin, Dımaşka gelerek Dukakın hizmetine girdi ve ordu kumandanlığına getirildi Ayrıca, Dukakın annesiyle evlendi ve Savtigini ortadan kaldırarak, melikliğin idaresini ele aldı Dukak, Dımaşkı ele gecirmek isteyen ağabeyi, Halep Meliki Rıdvan ile yaptığı mucadelede mağlup olunca, onun hakimiyetini kabul etti
Melik Dukak, bundan sonra Haclılarla mucadele etti Fakat Haclı kumandanı Raymondla yaptığı Trablus onundeki savaşı kaybetti (1102) Daha sonra Cenahuddevle, Rahbeyi zaptetmek icin sefer duzenlediyse de, buranın, Melik Dukak tarafından ele gecirildiğini oğrenince, bolgeden ayrıldı Cenahuddevle, Dukakın 1104 yılında olumunden sonra, Atabeg Tuğtegin, once onun bir yaşındaki oğlu Tutuş adına hutbe okuttu Daha sonra Dukakın on iki yaşındaki kardeşi Ertaşı tahta gecirdi Fakat, Tuğteginden korkan Ertaş, Dımaşktan kactı (1104) Boylece, Suriye Selcuklularının Dımaşk kolu sona erdi ve yerine Tuğtegin ailesi, yani Boriler Hanedan kurdu
Suriye Selcuklu Hukumdarları ve Tahta Gecişleri
* Tacuddevle Tutuş 1079
* Rıdvan (Halep'te) 10951113
* Dukak (Şamda) 10951104
* Alp Arslan elAhras (Halep'te) 1113
* Sultanşah (Halep'te) 11141117