Sindirim sistemi yaşamsal değere sahip ve sıhhatimiz acısından birincil raddede kıymetlidir. Ağız ve dişlerimiz bu sistemin birinci modülünü oluşturup bebeklik periyodundan başlayarak bakımına değer verilmesi gerekmektedir. Bu metinde ana ve pederlerin çocuklarda ağız-diş sıhhati açısından dikkat etmesi gereken noktalar ile sık karşılaşılan meselelerin tahliline yönelik malumatlar ele alınacaktır.
Diş sürmesi
Bebeklerin % 90'ında birinci dişler 6. ayda sürerler. Süt dişleri yekun 20 tanedir ve evlatların beslenmesi ve daimi dişlere rehber olmaları bakımından çok değerlidirler. Diş sürme zamanlaması genetik faktörlere bağlıdır. Erken yahut geç sürmelere rastlanabileceği üzere az da olsa dişli doğan bebek olguları da vardır.
Birinci dişlerin 1-1,5 yaşına kadar sürmeleri alışılagelmiş sayılır. Daha uzun vadeli gecikmelerde radyografi ile denetim edilmelidir. Sıradan bir evlatta süt dişlerin sürmesi 3-3,5 yaşlar arasında tamamlanır.
Dişlerin ağızda görülmesi ile birlikte ağızdaki mikroorganizmaların sayılarında artış ve tiplerinde çoğalma olur. Bu da diş çürüğü riskini beraberinde getirir. Dolayısı ile birazdan bahsedeceğimiz biçimde bebek dişlerinin de arilik gereksinimi başlamış olur.
Diş sürmesi sırasında sıklıkla rastlanılan tükürük akışında artış, iştahsızlık, ateş, kilo kaybı, sindirim ve sinirsel bozukluklar muvakkattir ve nedene yönelik tedavi uygulanmalıdır. Bebeklerde biberon içindeki süte bal, pekmez üzere tatlandırıcıların ek edilmesi, bebekleri geceleri biberonla yatırmak ve ana sütünün bir yaşından daha uzun mühletle verilmesi "biberon çürüğü" oluşmasına neden olur. Evlatların yaşının küçük olması nedeniyle tedavileri de nispeten güçtür. Münhasıran gece beslenmelerinden sonra dişlerin temizlenmesi ya da biberon sonrası su içirmek alınacak olağan tedbirlerdir.
Bebeklerde Ağız Bakımı
Bebeklerde diş fırçalama ve dişeti masajı formunda yapılacak günlük ağız bakım pratiklerine birinci dişlerin sürmesiyle birlikte başlanmalıdır. Bu devirde diş fırçası tasarrufu epeyce sıkıntı olan bir pratiktir. Diş temizliğinin diş fırçası yanına, sabah ve gece beslenmeleri sonrası, duru nemli bir tülbent yada gazlı bezle yapılması yerinde olacaktır. Anne-babalar bu yaşta diş temizliğinin sıkıntı ve gereksiz olduğu formunda bir kanıya sahiptir. Oysaki diş çürüğüne neden olan mikroorganizmalar birinci dişlerin sürmesiyle birlikte ağız boşluğuna yerleşirler.
Bir, birbuçuk yaş civarında kesici dişler tamamlandıktan sonra yumuşak, küçük başlı bir diş fırçası ile fırçalama yapılmalıdır. Üç yaşına kadar macunsuz fırçalama yapılmalıdır. Çünkü bebekler flor içeren macunları yutarlar ve bu da vücutta ziyade flor birikimine yol açar. İki yaş civarında bir evlat diş fırçasını kendi kullanıp fırçalama yapmak velev. Bu yaştaki bir evladın bilinçli fırçalama yapacak seviyede motor fonksiyonlarının gelişmediği bilinmeli ve fırçalama sonrası bir de ebeveyn kendi fırçalamalıdır.
Bu periyotta dişlerde yaygın çürükler oluşmuşsa ölçüsü az olmak koşuluyla (mercimek kadar) 1-1,5 yaşından itibaren florürlü diş macunu önerilebilir.
Ana ve pederlerin evlatlarına örnek olmaları için, birlikte diş fırçalamaları ve fırçalama mühletini mümkün olduğunca uzun tutmaları önerilir. Bilhassa şekerli besinlerin alınmasından derhal sonra dişlerin fırçalanması çürük oluşumunun önlenmesi açısından tesirlidir. Diş fırçaları 3-4 ayda bir hijyen açısından ve fırça kıllarının deforme olmaları nedeniyle, yenisi ile değiştirilmelidir.
Florür tabletlerinin gelişigüzel kullanılması durumunda kalıcı dişlerde renklenmeler görülür. Bu nedenle diş doktorunun gerekli görüldüğü hallerde verilen florür tabletlerini, önerilen dozlarda ve tertipli olarak kullanılmalıdır. Flor tabletlerinin çok tesirli olmadıkları ve kullanılmalarının zarurî olmadığı istikametinde de görüşler yaygındır. Lakin ağızda yüzeyel flor jeli uygulanması ve çürümeye yatkın diş girintilerinin flor içeren bir husus ile örtülmesi yoluyla çürük oluşumunun engellenebileceği kanıtlanmıştır. Bu tip hami pratiklerin evlat 6 yaşına geldiğinde ve bir numara daimi büyük azı dişleri sürdükten sonra yapılması daha iyidir. Süt dişlerindeki çürükler 'nasıl olsa değişecekler' kanısıyla önemsenmeyebilmektedir. Lakin bu inanış hakikat değildir. Bilhassa süt azıların çürümesi sonucu evlat çiğneme sırasında canı acıdığı için yemeğini yemek istemez, hasebiyle ehliyetsiz beslenme sonucu gelişimde gecikmeler görülebilir. Çok çürümüş süt dişleri ateşli ve ağrılı dişeti abselerine neden olabilir. Süt azıların 10-12 yaşlarına kadar ağızda işlev görmesi beklenir. Erken kaybedilen süt dişleri, daimi dişlerin gömülü kalmasına yahut dişlerde çapraşıklıklara yol açabilir. Bu tip istenmeyen sonuçlarla karşılaşılmaması için, çocuklarda diş fırçalama alışkanlığının yerleşmesi ve evlatların sistemli olarak diş doktoru denetiminden geçmeleri gerekir.
Bebeklerin hiçbir şikayeti olmasa da 1 yaşından itibaren yılda en az iki kere sistemli olarak diş doktoruna götürülmesi onda "diş tabibi korkusu" oluşumunu engellemeye yardımcı olacaktır.
Çocukluk Periyodunda Diş Sıhhati
Üç yaş civarında tamamlanan süt dişleri, altı-yedi yaşından itibaren taraflarını daimi dişlere bırakır. Ağızda birinci görülen daimi diş 6 yaşında süren bir numara büyük azılardır. Tıpkı yaş devrinde süt dişleri yavaş yavaş sallanıp mahallerini daimi dişlere bırakmaya başlarlar. Birinci olarak alt ve üst ön ortamdaki süt dişlerinin değişmesi beklenir. Süt dişlerinin değişmesi sırasında alttan gelen daimi dişlerin lisan yahut dudak tarafından eğri bir halde gelmeye başlaması ve bu arada süt dişlerinin şimdi düşmemiş olması ?anne-babaları endişelendirebilir. Lakin bu görünüm ''karma dişlenme'' denilen bu devir için olağandır ve tüm süt dişleri değişip daimi dişler konumlarına yerleşene kadar 10-12 yaşlarına dek devam eder. Süt dişlerini kalıcı dişler sürene kadar sağlıklı olarak ağızda tutmak çok değerlidir. Zira vaktinden evvel çekilen süt dişleri çocuklarda konuşma, beslenme, estetik sorunları ile dişlerde çapraşıklıklara neden olur.
Çocukluk periyodunda farklı tatlara alışan çocuklarda, öğün arası atıştırma usulünde yemek yeme alışkanlığı gelişir. Diş çürüğü açısından tatlı yapışkan azıkları yemeklerden acilen sonra tüketilmesini önermek gerekir. Yemek aralarında ise çikolata, gofret, bisküvi, şekerleme, kolalı içecekler alanına süt, yoğurt, peynir, ayran, yumurta yahut elma, havuç üzere ısırılarak yenen meyveleri kabuğunu soymadan verebilirsiniz. Evladınızın şeker ve tatlandırılmış besinlere düşkünlüğünü engellemek sizin elinizdedir. Yiyecek ve içecekleri tatlandırmak gayesiyle kullanılan şekerin tüketimini mümkün olduğunca kısıtlamak gerekir. Evladınızın şeker gereksinimini doğal yollardan (örneğin meyvelerden) karşılamasını sağlayabilirsiniz.
Mektep çağı çocuklarda en sık görülen sorunlar biri de diş travmalarıdır. Çarpma ya da kaza nedeni ile dişlere gelen darbeler diş kırıklarına yada enfeksiyonlara neden olur. Tedavide acil müdahale başarıyı etkilen en kıymetli faktördür. Bu nedenle vakit geçirmeden bir diş doktoruna başvurmak gerekir.
Çocuklarda Diş Bakımı
3-6 yaş kümesi evlatlar motor fonksiyonlarının gelişimine bağlı olarak diş fırçalama sürecini kendileri yapabilir. Lakin mektep çağına kadar ebeveyn denetimi ve yardımı kuraldır. Komplike diş fırçalama metodları çocuklarda münasebetli olmayacağından başlangıçta dişlerin fırçayı yatay tutup ovalama biçiminde fırçalanması kafidir. Evlat büyüdükçe büyüklerin fırçaladığı metodları kullanabilir.
Altı yaşında süt dişlerinin gerisinden 1. daimi azı dişleri sürer. Bu dişler yanındaki komşu dişlere nazaran daha alt seviyededir. Bu nedenle bu kesimde diş fırçasını eğimli tutarak fırçalama yapmak gerekir. Bu yaşa kadar gerekli olmayan diş-ipi tasarrufuna altı yaşından sonra başlanmalıdır. Konutta yapılacak diş bakımının yanı sıra bu yaşlarda diş tabibinin uygulayacağı flor tedavileri ya da fissür örtücü ismi verilen dişleri çürüğe yatkın olan yüzeylerinin kişisel dolgu materyalleriyle kapatılması süreci ve altı aylık diş tabibi denetimleri diş çürüğünün önlenmesinde kolay ama tesirli tahliller olarak sunulmaktadır.
Tüm bunların yanı sıra unutmayın ki evladınız sizi örnek alır! Kendi dişlerinizi günde en az iki defa sistemli olarak (sabah kahvaltısından sonra ve gece yatmadan evvel mutlaka!) fırçalamanız gerekir. Siz dişlerinizi fırçalarken mümkünse evladınızın sizi izlemesini sağlamalı ve diş fırçalamayı ona siz tanıtmalısınız.
Çocuklarda uygulanan esas tedaviler
Çürük tedavisi:
Dişteki çürük kısım temizlenerek duruma nazaran kalıcı yahut muvakkat dolgu ile tedavi edilir. Kimi durumlarda diş dolgu ile tedavi edilemeyecek kadar harap olmuştur. Bu türlü dişler bazen çekilmek mahalline evlatlar için hususî olarak hazırlanmış kaplamalar ile örtülerek bir mühlet daha ağızda tutulabilir. Son yıllarda evlatlara diş doktorunu ve diş tabibine gitmeyi sevdirmek emelli renkli dolgular üretilmiştir.
Darbe ile mahallinden çıkan ön diş/ler:
Dişi pak bir gazlı bez arasına koyup, tükürük ile ıslatarak çabucak diş doktorunuza gidin. Diş doktorunuza acilen ulaşamayacaksanız gazlı bezi eczaneden alacağınız serum fizyolojik ile ıslatın ve en kısa hengamda ulaşmaya çalışın. En ideali 1 saat içinde tedaviye başlanmış olmasıdır. Şayet koşullar tutarlıysa diş doktorunuz fırlayan dişi konumuna yerleştirecektir (reimplantasyon). Titiz bir tatbik ve sonrasında uygun bir bakım ile diş yıllarca evladınızın ağzında kalacaktır.
Darbe sonrası ön dişlerinden biri yahut birkaçı kırıldıysa:
Kırılan kesimleri bulmaya çalışın ve çabucak diş doktorunuza ulaşın. Bu esnada modülleri nemli tutmak değerlidir. Serum fizyolojik ve velev tükürük bunun için ülküdür. Bu modüller çok kuvvetli ajanlar ile (bonding) yanlarına yapıştırılırlar ve yapılacak her dolgudan daha estetik ve dayanıklı olurlar.
Modülleri bulamadıysanız:
1. Kırılan kısım küçük ise, dişle tıpkı renk ve formda bir beyaz (kompozit) dolgu yapılır. Kompozit dolguların ağız içi dayanıklılıkları sonludur. Çay, kahve kola üzere besinlerle boyanarak renk değiştirirler. Bunların beslenme alışkanlıklarına ve ağız hijyenine bağlı olarak malûm müddetlerde yenilenmeleri gerekir.
2. Kırık büyükse, dişin yarısını ya da daha fazlasını kapsıyorsa ortalama 17 yaşından büyüklerde porselen laminate veneerler uygulanır. Porselen laminate veneerler hem çok dayanıklı hemde çok estetiktir. Dişin ön yüzeyine yapışan ve kırık bölümüde kaplayan porselen yapraklar biçiminde açıklanabilirler.
17 yaşından küçüklerde ise diş ve çene gelişimi tamamlanmadığından porselen laminate veneerlerin uygulanması gerçek değildir. Tekrar dişin tüm ön yüzeyini ve kırık kısmı içine alan kompozit laminalar yapılır. Ama gereçten kaynaklanan sorunlar vardır, renkleşecekleri için bir vade sonra yenilenmeleri gerekebilir.
Darbeden sonra rastgele bir mesele görünmüyorsa:
Kesinlikle diş doktoru tarafından detaylı muayene yapılmalı ve ilgili yerden röntgen çekilmelidir. Muayene ve röntgenden sonra rastgele bir bulgu olmasa bile belli başlı aralıklarla tekrar periapikal röntgen alınır ve eski sinemalarla karşılaştırılır. Burada emel dişin canlı kısmında uzun vadede bir mesele olup olmadığının tespitidir. Diş yıllar sonra bile renk değiştirerek canlılığını kaybeder. Bu türlü bir durum tespit edilirse kanal tedavisi uygulanarak diş kaybına yol açabilecek komplikasyonlar önlenir.
Diş çekimi:
Kimi durumlarda çürük, dişin iç kısmındaki canlı (sinir-pulpa) kısma kadar ilerler. Dişin köklerinden çene kemiğine ulaşan iltihabi bir durum meydana gelir. Evladın yüzü şişer, şiddetli ağrısı vardır ve bu dişi ağızda tutmak evladın sıhhati açısından yanlışsız değildir. Bu durumda diş buradan çıkartılır. Mahsusen bu bir süt dişi ise ve alttan gelen daimi dişin sürme devri çok yakınsa hiç bir mahsuru olmayan bir süreçtir. Daimi dişin sürme devri yakın değilse kesinlikle çekilen dişin alanına bir bölge tutucu aparey yapılmalıdır.
Kalıcı bir dişte ise çekim sürecinden evvel bu karar tekraren gözden geçirilmeli ve sahiden yapılacak hiçbir şey kalmadığı durumlarda çekim düşünülmelidir. Daimi dişler çekildikten sonra, evladın yaşı münâsib ise çabucak ortodontik tedaviye başlanarak bu boşluk sair dişlerle kapatılmalı ve alt-üst dişler arasında yanlışsız bir kapanış bağı sağlanmalıdır. Çekilmiş bir daimi dişin mekanı öylece bırakıldığında yandaki dişler bu boşluğa sahih eğilirler. Boşluğun önündeki diş boşluğa uzar ve bir diş yüzünden ağızın bütün istikrarı bozulabilir.
Diştaşı ariliği:
Dişlerin üzerinde oluşan bakteri plağı (yiyecek artıkları ve mikroorganizmalardan oluşan beyazımsı, yapışkan tabaka) şayet sıradan fırçalama ile uzaklaştırılamayacak kadar birikti ise diş doktoru tarafından temizlenerek uzaklaştırılmalıdır. Bu süreç bakteri plaklarının uzun vadede meydana getireceği diş taşı ve çürük üzere meselelerin de oluşumunu engelleyecektir. Tıpkı seansta evlada, diş fırçalama eğitimi ve çürüklerden korunma hakkında haberlendirme de yapılarak tekrar denetime çağrılır.
Çocuklarda Gözetici Dişhekimliği
Günümüzde tıbbın her meydanında olduğu üzere dişhekimliğinde de, sorunu oluşmadan durdurma diyebileceğimiz esirgeyici hekimlik kıymet kazanmıştır. Esirgeyici diş hekimliği mahsusen çocuklarda büyük kıymet taşır. Zahmetsiz, ucuz ve acısız pratikler olduğundan evlatların diş doktoru ile birinci müsabakalarının gözetici diş hekimliği ile ilgili olması tercih edilir.
Hijyen eğitimi:
Ağız diş bakımını eksiksiz yapmak fakat eksiksiz haber ile mümkün olur. Diş fırçalama ve diş ipi tasarrufunun öğretilmesi, beslenme alışkanlıklarının gözden geçirilmesi ve ağız diş sıhhatinin ehemmiyetinin anlatılmasını içeren hijyen eğitimi, eksik malumat kalmamasını sağlar. Bu eğitim evlatlar için olduğu kadar büyükler için de kıymet taşır.
Flor pratiği:
Florid sudan yahut yediğimiz pek çok azıktan alabildiğimiz doğal bir mineraldir. Çok evvelden beri sularındaki florid orantısı çokça olan ortamlarda yaşayanların daha az diş çürüğüyle karşılaştığı farkedilmiş ve nedeni araştırıldığında floridin dişin minesini çürüğe dirençli hale getirdiği saptanmıştır. Önceleri kent sularının optimal dozda floridlenmesi düşünülmüş ve kimi nahiyelerde uygulanmış, daha sonra ise birtakım yan tesirler görülerek bu doz azaltılmıştır. Son yıllarda yapılan araştırmalar ise yüzeyel flor pratiklerinin daha değerli olduğunu göstermiştir. Ananın hamileliği esnasında aldığı yada 6. aydan itibaren evlada verilen flor tabletlerinin tesirinin varsayım edilenden çok az olduğu bulunmuştur. Mineyi oluşturan kristal yapı, yüzeye uygulanan floridin tesiriyle aside daha dirençli hale gelmektedir. Böylelikle daha güç pürüzlenmekte ve çürüğün oluşması zorlaşmaktadır. Yüzeyel florid tatbikleri 3 yaşından itibaren başlanabilen ve her 6 ayda bir tekrarlanması gereken kolay, acısız bir süreçtir. Evladın dişhekimi ile birinci müsabakası ve 6 aylık periodlarla kontrola gelmesi açısından ülküdür. Birkaç dakika süren bu süreç sonrasında evladınızın dişlerinin yüzeyinde depolanan florid, dişleri çok daha sağlıklı ve güçlü yapacaktır.
Fissür hami:
Dişlerin çiğneyici yüzeyleri girintili çıkıntılıdır. Bu çukurcuk ve tepecikler pit ve fissürler olarak isimlendirilir. Bu yerler epey dardır ve besinlerin sıkışıp temizlenememesi nedeniyle ekseriyetle çürüklerin başladığı alanlardır. Bu ortamlardaki besin ve mikroorganizma birikimini ve buna bağlı olarak çürüğü önlemek hedefiyle şahsi akıcı bir dolgu materyali kullanılır. Öncelikle bu kesim tam olarak temizlenir ve fissur esirgeyici dediğimiz akıcı dolgu bu nahiyeye uygulanır. Işık ile sertleştirilir ve fazlalıkları düzeltilerek cilalanır. Bu süreç sayesinde tüm çürüklerin yaklaşık %70 ini oluşturan çiğneyici yüzey çürüklerinden korunmak mümkün olur. Sıradan koşullarda uzun yıllar kullanılabilmekle birlikte mahsusen buz çiğneme yada diş gıcırdatma üzere alışkanlıkları olanlarda sık sık denetim edilmelerinde yarar vardır. Ağızda birinci kalıcı dişlerin çıktığı devir tatbik için ülküdür. Bu da 6 yaş civarıdır. Sair azı dişlerinin sürme devirlerinde başkalarına de uygulanır. Değerli bir nokta kalıcı dişler sürmeye başladıktan kısa bir vade sonra yaptırmanın (1-2 sene içinde)daha güzel olacağıdır. Zira müddet uzadıkça çürük oluşma ihtimali artar ve fissur hami konumuna dolgu yapmak gerekebilir. Çürüksüz büyüklerde de uygulanabilmekle birlikte, çocuklarda tasarrufu daha yararlı ve değerlidir.
Mahal tutucu:
Süt dişi çeşitli sebeplerle (çürük yahut kaza) erken kaybedilir. Bu türlü durumlarda alttan gelen kalıcı diş hazır olup sürene kadar, yandaki dişler eğilerek, dönerek kaybedilmiş süt dişinin kalıcı diş için muhafazası gereken alanı kapatabilirler. Velev boşluğun karşı çenesinde bulunan diş uzamaya başlar. Şayet erken süt dişi çekiminden sonra gelişim kendi haline bırakılırsa meydana gelen bu haraketler gelecek mütemadi dişe bölge kalmamasına sebep olacaktır. Böylelikle kalıcı diş ya hiç süremeyecek yada sıradan alanının dışında gelişecektir. Yalnızca bir süt dişini bile erken kaybetmenin yaratacağı meseleler:
-dişler nokta değiştireceğinden çapraşıklık oluşacak, bu kesimler rahat temizlenemeyip çürüğe eğilim artacaktır;
-çiğneme zorlaşacaktır;
-daha önemli ortodontik meseleler uluşacaktır.?
Sonuç olarak
Yukarıda bahsedilen teklifleri kurallar serisi haline getirdiğimizde:
1- Bebekler asla biberon ile uyutulmamalıdır.
2- Emzik tasarrufuna bir yaş civarında son verilmelidir.
3- Evlat 1. ve 2. yaşları arasında diş doktoru ile tanışmalıdır.
4- Diş tabibi ile erken ve şimdi sorun yokken tanışmak evlatta olumlu bir imaj oluşmasını sağlar.
5- Dişler çıkar çıkmaz bunların fırçalanmasına başlamalıdır.
6- Beslenmenin düzgün olması ve şeker tüketiminin sıradan seviyede kalması da diş sıhhatinin temel ögelerindendir.
7- Günümüzde diş doktorlarının en kıymetli hizmeti, evlatlara uygulayacakları gözetici tedavilerle, onları çürüksüz bir geleceğe sahih yönlendirmektir.
8- Fluor ve Sealant çürüğe karşı tüm yerkürede kabul edilmiş en güçlü koruyuculardır.
9- Evlatlar 7-9 yaşlarında ortodontik açıdan muayene edilmelidir.
10- Devrinden evvel çekilen bir süt dişinin konumu daima diş gelinceye kadar kesinlikle korunmalıdır.
Süt dişlerinin bir numara hizmeti evladın düzgün beslenmesini sağlamaktır. Ayrıyeten konuşmanın düzgün gelişimi de süt dişlerinin varlığına bağlıdır. Süt dişleri kapladıkları meydanı kendilerinin noktasına gelecek olan kalıcı diş için korumakta ve kalıcı diş sürerken ona rehberlik yapmaktadırlar. Süt dişi erken çekildiği hengam bu doğal konum tutuculuk fonksiyonu da ortadan kalkmaktadır. Süt dişlerindeki dertler gelecekteki pek çok meselenin kaynağıdır. Devrinden evvel kaybedilen bir süt dişi bir seri derde yol açmaktadır. Oluşan çürükler evlatta enfeksiyon odakları yaratmakta, ayrıyeten beslenmeyi de güçleştirmektedir. Bebek ve evlat sıhhati acısından anne-babalara düşen en büyük hizmet mevzunun takipçisi olarak gerekli arilik alışkanlıklarını kazandırmalı, konut denetimlerini yapmaları ve diş tabibi muayenelerini yaptırmalarıdır.
Diş sürmesi
Bebeklerin % 90'ında birinci dişler 6. ayda sürerler. Süt dişleri yekun 20 tanedir ve evlatların beslenmesi ve daimi dişlere rehber olmaları bakımından çok değerlidirler. Diş sürme zamanlaması genetik faktörlere bağlıdır. Erken yahut geç sürmelere rastlanabileceği üzere az da olsa dişli doğan bebek olguları da vardır.
Birinci dişlerin 1-1,5 yaşına kadar sürmeleri alışılagelmiş sayılır. Daha uzun vadeli gecikmelerde radyografi ile denetim edilmelidir. Sıradan bir evlatta süt dişlerin sürmesi 3-3,5 yaşlar arasında tamamlanır.
Dişlerin ağızda görülmesi ile birlikte ağızdaki mikroorganizmaların sayılarında artış ve tiplerinde çoğalma olur. Bu da diş çürüğü riskini beraberinde getirir. Dolayısı ile birazdan bahsedeceğimiz biçimde bebek dişlerinin de arilik gereksinimi başlamış olur.
Diş sürmesi sırasında sıklıkla rastlanılan tükürük akışında artış, iştahsızlık, ateş, kilo kaybı, sindirim ve sinirsel bozukluklar muvakkattir ve nedene yönelik tedavi uygulanmalıdır. Bebeklerde biberon içindeki süte bal, pekmez üzere tatlandırıcıların ek edilmesi, bebekleri geceleri biberonla yatırmak ve ana sütünün bir yaşından daha uzun mühletle verilmesi "biberon çürüğü" oluşmasına neden olur. Evlatların yaşının küçük olması nedeniyle tedavileri de nispeten güçtür. Münhasıran gece beslenmelerinden sonra dişlerin temizlenmesi ya da biberon sonrası su içirmek alınacak olağan tedbirlerdir.
Bebeklerde Ağız Bakımı
Bebeklerde diş fırçalama ve dişeti masajı formunda yapılacak günlük ağız bakım pratiklerine birinci dişlerin sürmesiyle birlikte başlanmalıdır. Bu devirde diş fırçası tasarrufu epeyce sıkıntı olan bir pratiktir. Diş temizliğinin diş fırçası yanına, sabah ve gece beslenmeleri sonrası, duru nemli bir tülbent yada gazlı bezle yapılması yerinde olacaktır. Anne-babalar bu yaşta diş temizliğinin sıkıntı ve gereksiz olduğu formunda bir kanıya sahiptir. Oysaki diş çürüğüne neden olan mikroorganizmalar birinci dişlerin sürmesiyle birlikte ağız boşluğuna yerleşirler.
Bir, birbuçuk yaş civarında kesici dişler tamamlandıktan sonra yumuşak, küçük başlı bir diş fırçası ile fırçalama yapılmalıdır. Üç yaşına kadar macunsuz fırçalama yapılmalıdır. Çünkü bebekler flor içeren macunları yutarlar ve bu da vücutta ziyade flor birikimine yol açar. İki yaş civarında bir evlat diş fırçasını kendi kullanıp fırçalama yapmak velev. Bu yaştaki bir evladın bilinçli fırçalama yapacak seviyede motor fonksiyonlarının gelişmediği bilinmeli ve fırçalama sonrası bir de ebeveyn kendi fırçalamalıdır.
Bu periyotta dişlerde yaygın çürükler oluşmuşsa ölçüsü az olmak koşuluyla (mercimek kadar) 1-1,5 yaşından itibaren florürlü diş macunu önerilebilir.
Ana ve pederlerin evlatlarına örnek olmaları için, birlikte diş fırçalamaları ve fırçalama mühletini mümkün olduğunca uzun tutmaları önerilir. Bilhassa şekerli besinlerin alınmasından derhal sonra dişlerin fırçalanması çürük oluşumunun önlenmesi açısından tesirlidir. Diş fırçaları 3-4 ayda bir hijyen açısından ve fırça kıllarının deforme olmaları nedeniyle, yenisi ile değiştirilmelidir.
Florür tabletlerinin gelişigüzel kullanılması durumunda kalıcı dişlerde renklenmeler görülür. Bu nedenle diş doktorunun gerekli görüldüğü hallerde verilen florür tabletlerini, önerilen dozlarda ve tertipli olarak kullanılmalıdır. Flor tabletlerinin çok tesirli olmadıkları ve kullanılmalarının zarurî olmadığı istikametinde de görüşler yaygındır. Lakin ağızda yüzeyel flor jeli uygulanması ve çürümeye yatkın diş girintilerinin flor içeren bir husus ile örtülmesi yoluyla çürük oluşumunun engellenebileceği kanıtlanmıştır. Bu tip hami pratiklerin evlat 6 yaşına geldiğinde ve bir numara daimi büyük azı dişleri sürdükten sonra yapılması daha iyidir. Süt dişlerindeki çürükler 'nasıl olsa değişecekler' kanısıyla önemsenmeyebilmektedir. Lakin bu inanış hakikat değildir. Bilhassa süt azıların çürümesi sonucu evlat çiğneme sırasında canı acıdığı için yemeğini yemek istemez, hasebiyle ehliyetsiz beslenme sonucu gelişimde gecikmeler görülebilir. Çok çürümüş süt dişleri ateşli ve ağrılı dişeti abselerine neden olabilir. Süt azıların 10-12 yaşlarına kadar ağızda işlev görmesi beklenir. Erken kaybedilen süt dişleri, daimi dişlerin gömülü kalmasına yahut dişlerde çapraşıklıklara yol açabilir. Bu tip istenmeyen sonuçlarla karşılaşılmaması için, çocuklarda diş fırçalama alışkanlığının yerleşmesi ve evlatların sistemli olarak diş doktoru denetiminden geçmeleri gerekir.
Bebeklerin hiçbir şikayeti olmasa da 1 yaşından itibaren yılda en az iki kere sistemli olarak diş doktoruna götürülmesi onda "diş tabibi korkusu" oluşumunu engellemeye yardımcı olacaktır.
Çocukluk Periyodunda Diş Sıhhati
Üç yaş civarında tamamlanan süt dişleri, altı-yedi yaşından itibaren taraflarını daimi dişlere bırakır. Ağızda birinci görülen daimi diş 6 yaşında süren bir numara büyük azılardır. Tıpkı yaş devrinde süt dişleri yavaş yavaş sallanıp mahallerini daimi dişlere bırakmaya başlarlar. Birinci olarak alt ve üst ön ortamdaki süt dişlerinin değişmesi beklenir. Süt dişlerinin değişmesi sırasında alttan gelen daimi dişlerin lisan yahut dudak tarafından eğri bir halde gelmeye başlaması ve bu arada süt dişlerinin şimdi düşmemiş olması ?anne-babaları endişelendirebilir. Lakin bu görünüm ''karma dişlenme'' denilen bu devir için olağandır ve tüm süt dişleri değişip daimi dişler konumlarına yerleşene kadar 10-12 yaşlarına dek devam eder. Süt dişlerini kalıcı dişler sürene kadar sağlıklı olarak ağızda tutmak çok değerlidir. Zira vaktinden evvel çekilen süt dişleri çocuklarda konuşma, beslenme, estetik sorunları ile dişlerde çapraşıklıklara neden olur.
Çocukluk periyodunda farklı tatlara alışan çocuklarda, öğün arası atıştırma usulünde yemek yeme alışkanlığı gelişir. Diş çürüğü açısından tatlı yapışkan azıkları yemeklerden acilen sonra tüketilmesini önermek gerekir. Yemek aralarında ise çikolata, gofret, bisküvi, şekerleme, kolalı içecekler alanına süt, yoğurt, peynir, ayran, yumurta yahut elma, havuç üzere ısırılarak yenen meyveleri kabuğunu soymadan verebilirsiniz. Evladınızın şeker ve tatlandırılmış besinlere düşkünlüğünü engellemek sizin elinizdedir. Yiyecek ve içecekleri tatlandırmak gayesiyle kullanılan şekerin tüketimini mümkün olduğunca kısıtlamak gerekir. Evladınızın şeker gereksinimini doğal yollardan (örneğin meyvelerden) karşılamasını sağlayabilirsiniz.
Mektep çağı çocuklarda en sık görülen sorunlar biri de diş travmalarıdır. Çarpma ya da kaza nedeni ile dişlere gelen darbeler diş kırıklarına yada enfeksiyonlara neden olur. Tedavide acil müdahale başarıyı etkilen en kıymetli faktördür. Bu nedenle vakit geçirmeden bir diş doktoruna başvurmak gerekir.
Çocuklarda Diş Bakımı
3-6 yaş kümesi evlatlar motor fonksiyonlarının gelişimine bağlı olarak diş fırçalama sürecini kendileri yapabilir. Lakin mektep çağına kadar ebeveyn denetimi ve yardımı kuraldır. Komplike diş fırçalama metodları çocuklarda münasebetli olmayacağından başlangıçta dişlerin fırçayı yatay tutup ovalama biçiminde fırçalanması kafidir. Evlat büyüdükçe büyüklerin fırçaladığı metodları kullanabilir.
Altı yaşında süt dişlerinin gerisinden 1. daimi azı dişleri sürer. Bu dişler yanındaki komşu dişlere nazaran daha alt seviyededir. Bu nedenle bu kesimde diş fırçasını eğimli tutarak fırçalama yapmak gerekir. Bu yaşa kadar gerekli olmayan diş-ipi tasarrufuna altı yaşından sonra başlanmalıdır. Konutta yapılacak diş bakımının yanı sıra bu yaşlarda diş tabibinin uygulayacağı flor tedavileri ya da fissür örtücü ismi verilen dişleri çürüğe yatkın olan yüzeylerinin kişisel dolgu materyalleriyle kapatılması süreci ve altı aylık diş tabibi denetimleri diş çürüğünün önlenmesinde kolay ama tesirli tahliller olarak sunulmaktadır.
Tüm bunların yanı sıra unutmayın ki evladınız sizi örnek alır! Kendi dişlerinizi günde en az iki defa sistemli olarak (sabah kahvaltısından sonra ve gece yatmadan evvel mutlaka!) fırçalamanız gerekir. Siz dişlerinizi fırçalarken mümkünse evladınızın sizi izlemesini sağlamalı ve diş fırçalamayı ona siz tanıtmalısınız.
Çocuklarda uygulanan esas tedaviler
Çürük tedavisi:
Dişteki çürük kısım temizlenerek duruma nazaran kalıcı yahut muvakkat dolgu ile tedavi edilir. Kimi durumlarda diş dolgu ile tedavi edilemeyecek kadar harap olmuştur. Bu türlü dişler bazen çekilmek mahalline evlatlar için hususî olarak hazırlanmış kaplamalar ile örtülerek bir mühlet daha ağızda tutulabilir. Son yıllarda evlatlara diş doktorunu ve diş tabibine gitmeyi sevdirmek emelli renkli dolgular üretilmiştir.
Darbe ile mahallinden çıkan ön diş/ler:
Dişi pak bir gazlı bez arasına koyup, tükürük ile ıslatarak çabucak diş doktorunuza gidin. Diş doktorunuza acilen ulaşamayacaksanız gazlı bezi eczaneden alacağınız serum fizyolojik ile ıslatın ve en kısa hengamda ulaşmaya çalışın. En ideali 1 saat içinde tedaviye başlanmış olmasıdır. Şayet koşullar tutarlıysa diş doktorunuz fırlayan dişi konumuna yerleştirecektir (reimplantasyon). Titiz bir tatbik ve sonrasında uygun bir bakım ile diş yıllarca evladınızın ağzında kalacaktır.
Darbe sonrası ön dişlerinden biri yahut birkaçı kırıldıysa:
Kırılan kesimleri bulmaya çalışın ve çabucak diş doktorunuza ulaşın. Bu esnada modülleri nemli tutmak değerlidir. Serum fizyolojik ve velev tükürük bunun için ülküdür. Bu modüller çok kuvvetli ajanlar ile (bonding) yanlarına yapıştırılırlar ve yapılacak her dolgudan daha estetik ve dayanıklı olurlar.
Modülleri bulamadıysanız:
1. Kırılan kısım küçük ise, dişle tıpkı renk ve formda bir beyaz (kompozit) dolgu yapılır. Kompozit dolguların ağız içi dayanıklılıkları sonludur. Çay, kahve kola üzere besinlerle boyanarak renk değiştirirler. Bunların beslenme alışkanlıklarına ve ağız hijyenine bağlı olarak malûm müddetlerde yenilenmeleri gerekir.
2. Kırık büyükse, dişin yarısını ya da daha fazlasını kapsıyorsa ortalama 17 yaşından büyüklerde porselen laminate veneerler uygulanır. Porselen laminate veneerler hem çok dayanıklı hemde çok estetiktir. Dişin ön yüzeyine yapışan ve kırık bölümüde kaplayan porselen yapraklar biçiminde açıklanabilirler.
17 yaşından küçüklerde ise diş ve çene gelişimi tamamlanmadığından porselen laminate veneerlerin uygulanması gerçek değildir. Tekrar dişin tüm ön yüzeyini ve kırık kısmı içine alan kompozit laminalar yapılır. Ama gereçten kaynaklanan sorunlar vardır, renkleşecekleri için bir vade sonra yenilenmeleri gerekebilir.
Darbeden sonra rastgele bir mesele görünmüyorsa:
Kesinlikle diş doktoru tarafından detaylı muayene yapılmalı ve ilgili yerden röntgen çekilmelidir. Muayene ve röntgenden sonra rastgele bir bulgu olmasa bile belli başlı aralıklarla tekrar periapikal röntgen alınır ve eski sinemalarla karşılaştırılır. Burada emel dişin canlı kısmında uzun vadede bir mesele olup olmadığının tespitidir. Diş yıllar sonra bile renk değiştirerek canlılığını kaybeder. Bu türlü bir durum tespit edilirse kanal tedavisi uygulanarak diş kaybına yol açabilecek komplikasyonlar önlenir.
Diş çekimi:
Kimi durumlarda çürük, dişin iç kısmındaki canlı (sinir-pulpa) kısma kadar ilerler. Dişin köklerinden çene kemiğine ulaşan iltihabi bir durum meydana gelir. Evladın yüzü şişer, şiddetli ağrısı vardır ve bu dişi ağızda tutmak evladın sıhhati açısından yanlışsız değildir. Bu durumda diş buradan çıkartılır. Mahsusen bu bir süt dişi ise ve alttan gelen daimi dişin sürme devri çok yakınsa hiç bir mahsuru olmayan bir süreçtir. Daimi dişin sürme devri yakın değilse kesinlikle çekilen dişin alanına bir bölge tutucu aparey yapılmalıdır.
Kalıcı bir dişte ise çekim sürecinden evvel bu karar tekraren gözden geçirilmeli ve sahiden yapılacak hiçbir şey kalmadığı durumlarda çekim düşünülmelidir. Daimi dişler çekildikten sonra, evladın yaşı münâsib ise çabucak ortodontik tedaviye başlanarak bu boşluk sair dişlerle kapatılmalı ve alt-üst dişler arasında yanlışsız bir kapanış bağı sağlanmalıdır. Çekilmiş bir daimi dişin mekanı öylece bırakıldığında yandaki dişler bu boşluğa sahih eğilirler. Boşluğun önündeki diş boşluğa uzar ve bir diş yüzünden ağızın bütün istikrarı bozulabilir.
Diştaşı ariliği:
Dişlerin üzerinde oluşan bakteri plağı (yiyecek artıkları ve mikroorganizmalardan oluşan beyazımsı, yapışkan tabaka) şayet sıradan fırçalama ile uzaklaştırılamayacak kadar birikti ise diş doktoru tarafından temizlenerek uzaklaştırılmalıdır. Bu süreç bakteri plaklarının uzun vadede meydana getireceği diş taşı ve çürük üzere meselelerin de oluşumunu engelleyecektir. Tıpkı seansta evlada, diş fırçalama eğitimi ve çürüklerden korunma hakkında haberlendirme de yapılarak tekrar denetime çağrılır.
Çocuklarda Gözetici Dişhekimliği
Günümüzde tıbbın her meydanında olduğu üzere dişhekimliğinde de, sorunu oluşmadan durdurma diyebileceğimiz esirgeyici hekimlik kıymet kazanmıştır. Esirgeyici diş hekimliği mahsusen çocuklarda büyük kıymet taşır. Zahmetsiz, ucuz ve acısız pratikler olduğundan evlatların diş doktoru ile birinci müsabakalarının gözetici diş hekimliği ile ilgili olması tercih edilir.
Hijyen eğitimi:
Ağız diş bakımını eksiksiz yapmak fakat eksiksiz haber ile mümkün olur. Diş fırçalama ve diş ipi tasarrufunun öğretilmesi, beslenme alışkanlıklarının gözden geçirilmesi ve ağız diş sıhhatinin ehemmiyetinin anlatılmasını içeren hijyen eğitimi, eksik malumat kalmamasını sağlar. Bu eğitim evlatlar için olduğu kadar büyükler için de kıymet taşır.
Flor pratiği:
Florid sudan yahut yediğimiz pek çok azıktan alabildiğimiz doğal bir mineraldir. Çok evvelden beri sularındaki florid orantısı çokça olan ortamlarda yaşayanların daha az diş çürüğüyle karşılaştığı farkedilmiş ve nedeni araştırıldığında floridin dişin minesini çürüğe dirençli hale getirdiği saptanmıştır. Önceleri kent sularının optimal dozda floridlenmesi düşünülmüş ve kimi nahiyelerde uygulanmış, daha sonra ise birtakım yan tesirler görülerek bu doz azaltılmıştır. Son yıllarda yapılan araştırmalar ise yüzeyel flor pratiklerinin daha değerli olduğunu göstermiştir. Ananın hamileliği esnasında aldığı yada 6. aydan itibaren evlada verilen flor tabletlerinin tesirinin varsayım edilenden çok az olduğu bulunmuştur. Mineyi oluşturan kristal yapı, yüzeye uygulanan floridin tesiriyle aside daha dirençli hale gelmektedir. Böylelikle daha güç pürüzlenmekte ve çürüğün oluşması zorlaşmaktadır. Yüzeyel florid tatbikleri 3 yaşından itibaren başlanabilen ve her 6 ayda bir tekrarlanması gereken kolay, acısız bir süreçtir. Evladın dişhekimi ile birinci müsabakası ve 6 aylık periodlarla kontrola gelmesi açısından ülküdür. Birkaç dakika süren bu süreç sonrasında evladınızın dişlerinin yüzeyinde depolanan florid, dişleri çok daha sağlıklı ve güçlü yapacaktır.
Fissür hami:
Dişlerin çiğneyici yüzeyleri girintili çıkıntılıdır. Bu çukurcuk ve tepecikler pit ve fissürler olarak isimlendirilir. Bu yerler epey dardır ve besinlerin sıkışıp temizlenememesi nedeniyle ekseriyetle çürüklerin başladığı alanlardır. Bu ortamlardaki besin ve mikroorganizma birikimini ve buna bağlı olarak çürüğü önlemek hedefiyle şahsi akıcı bir dolgu materyali kullanılır. Öncelikle bu kesim tam olarak temizlenir ve fissur esirgeyici dediğimiz akıcı dolgu bu nahiyeye uygulanır. Işık ile sertleştirilir ve fazlalıkları düzeltilerek cilalanır. Bu süreç sayesinde tüm çürüklerin yaklaşık %70 ini oluşturan çiğneyici yüzey çürüklerinden korunmak mümkün olur. Sıradan koşullarda uzun yıllar kullanılabilmekle birlikte mahsusen buz çiğneme yada diş gıcırdatma üzere alışkanlıkları olanlarda sık sık denetim edilmelerinde yarar vardır. Ağızda birinci kalıcı dişlerin çıktığı devir tatbik için ülküdür. Bu da 6 yaş civarıdır. Sair azı dişlerinin sürme devirlerinde başkalarına de uygulanır. Değerli bir nokta kalıcı dişler sürmeye başladıktan kısa bir vade sonra yaptırmanın (1-2 sene içinde)daha güzel olacağıdır. Zira müddet uzadıkça çürük oluşma ihtimali artar ve fissur hami konumuna dolgu yapmak gerekebilir. Çürüksüz büyüklerde de uygulanabilmekle birlikte, çocuklarda tasarrufu daha yararlı ve değerlidir.
Mahal tutucu:
Süt dişi çeşitli sebeplerle (çürük yahut kaza) erken kaybedilir. Bu türlü durumlarda alttan gelen kalıcı diş hazır olup sürene kadar, yandaki dişler eğilerek, dönerek kaybedilmiş süt dişinin kalıcı diş için muhafazası gereken alanı kapatabilirler. Velev boşluğun karşı çenesinde bulunan diş uzamaya başlar. Şayet erken süt dişi çekiminden sonra gelişim kendi haline bırakılırsa meydana gelen bu haraketler gelecek mütemadi dişe bölge kalmamasına sebep olacaktır. Böylelikle kalıcı diş ya hiç süremeyecek yada sıradan alanının dışında gelişecektir. Yalnızca bir süt dişini bile erken kaybetmenin yaratacağı meseleler:
-dişler nokta değiştireceğinden çapraşıklık oluşacak, bu kesimler rahat temizlenemeyip çürüğe eğilim artacaktır;
-çiğneme zorlaşacaktır;
-daha önemli ortodontik meseleler uluşacaktır.?
Sonuç olarak
Yukarıda bahsedilen teklifleri kurallar serisi haline getirdiğimizde:
1- Bebekler asla biberon ile uyutulmamalıdır.
2- Emzik tasarrufuna bir yaş civarında son verilmelidir.
3- Evlat 1. ve 2. yaşları arasında diş doktoru ile tanışmalıdır.
4- Diş tabibi ile erken ve şimdi sorun yokken tanışmak evlatta olumlu bir imaj oluşmasını sağlar.
5- Dişler çıkar çıkmaz bunların fırçalanmasına başlamalıdır.
6- Beslenmenin düzgün olması ve şeker tüketiminin sıradan seviyede kalması da diş sıhhatinin temel ögelerindendir.
7- Günümüzde diş doktorlarının en kıymetli hizmeti, evlatlara uygulayacakları gözetici tedavilerle, onları çürüksüz bir geleceğe sahih yönlendirmektir.
8- Fluor ve Sealant çürüğe karşı tüm yerkürede kabul edilmiş en güçlü koruyuculardır.
9- Evlatlar 7-9 yaşlarında ortodontik açıdan muayene edilmelidir.
10- Devrinden evvel çekilen bir süt dişinin konumu daima diş gelinceye kadar kesinlikle korunmalıdır.
Süt dişlerinin bir numara hizmeti evladın düzgün beslenmesini sağlamaktır. Ayrıyeten konuşmanın düzgün gelişimi de süt dişlerinin varlığına bağlıdır. Süt dişleri kapladıkları meydanı kendilerinin noktasına gelecek olan kalıcı diş için korumakta ve kalıcı diş sürerken ona rehberlik yapmaktadırlar. Süt dişi erken çekildiği hengam bu doğal konum tutuculuk fonksiyonu da ortadan kalkmaktadır. Süt dişlerindeki dertler gelecekteki pek çok meselenin kaynağıdır. Devrinden evvel kaybedilen bir süt dişi bir seri derde yol açmaktadır. Oluşan çürükler evlatta enfeksiyon odakları yaratmakta, ayrıyeten beslenmeyi de güçleştirmektedir. Bebek ve evlat sıhhati acısından anne-babalara düşen en büyük hizmet mevzunun takipçisi olarak gerekli arilik alışkanlıklarını kazandırmalı, konut denetimlerini yapmaları ve diş tabibi muayenelerini yaptırmalarıdır.