Obsesyon nedir?(saplantılar-takıntılar)
Kendi isteği denetimi dışında aklına gelen, şahsı tedirgin eden, badire ve gerilim oluşturan, irade ve bilinçle uzaklaştırılamayan, kovulmayan yineleyici kanılardır.
Kompulsiyon nedir? (zorlantılar)
Çoğunlukla obsesif niyetleri kovmak yahut bu mütalaaların oluşturduğu dertleri azaltmak için yapılan ve istenmeden yinelenen hareketlerdir. Kompulsiyonlar amaçladıkları şeyle aralarında mantıksal ilişkileri yoktur, abartılıdırlar.
Bir yana dokundum mikrop bulaşır mı? Ocağı kapıyı açık unutmuş olabilir miyim? Terlikler, eşyalarım simetrik olmazsa işlerim makûs sarfiyat mi? Bu hareketi 3 sefer yapmazsam işlerim zıt masraf mi’ üzere Ya sevdiklerimin başına bir şey gelirse? Bu ve gibisi mülahazalar;
İstemeden aklınıza geliyorsa,
Ömrünüzde belirli bir kahra neden oluyorsa,
Saçma olduklarını düşündüğünüz halde başınızdan atamıyorsanız
Bu mütalaaları baskılamak yahut etkisiz hale getirmek için;
Katı biçimde uyulması gereken
Yapmaktan kendinizi alıkoyamadığınız
Mütemadi tekrarlanan davranışlarınız oluyorsa, Ve
Bu tasavvurlar ya da davranışlar nedeniyle hayatımızın alt üst olduğunu, çekilmez hale geldiğini düşünüyorsanız obsesif-kompulsif bozukluğunuz (takıntı hastalığı) var demektir Örnek olarak bir kişinin ellerinin berrak olduğu bilmesine karşın pis olduğunu düşünmesi ‘obsesyon', bu fikirden kurtulmak için gereksiz mekana mütemadi ellerini yıkaması ise ‘kompulsiyon' dur.
Zihnimizin bize oynadığı bir oyun olan takıntılar, vakitle tüm hayatımızı etkilemeye başlar. Bu da hem bizim hem de etrafımızın hayatını alt üst eder. Evlatlara ait takıntılar, yani ilmî ismi ile obsesif kompulsif bozukluk (OKB) sıklıkla gözden kaçabiliyor. Evlatlarında bu cins bir rahatsızlık olmayacağını düşünen aileler, takıntıları evlatların 'tutturmaları' olarak nitelendiriyorlar. Halbuki OKB değerli ve tedavi edilmesi gereken bir derttir. Çocukluk devrinde umumiyetle sinsi başlayan bir durum olması, evlatların vakası çok güzel tanımlayamaması ve belirtilerin çocukluk devri özellikleriyle karışabilir olması tanıyı zorlaştırır. Başlangıç sinsi ve uzun vadeli olmasına rağmen, bazen değerli bir vaka tetikleyici olduğundan güya aniden başlamış üzere algılanabilir. Tedavi olmadığı takdirde erişkin devirde bulguları artar, hayatın tamamını etkileyen bir rahatsızlığa dönüşebilir.
Çocuklarda en çok görülen obsesyonlar
Kirlilik, hastalık bulaşacağı mütalaası, beğenilmeyen bir şey olacak mülahazası, birinin öleceği yahut hastalanacağı korkusu, simetri, cinsî içerikli niyetler, yasak yahut şiddet içeren kanılar, anlatma sorma onaylatma ihtiyacı' olduğu göze çarpmaktadır.
Sık rastlanılan kompulsiyonlar ise; Yıkama, denetim etme, düzenleme, sıralama, sayma, dokunma, tekrarlama, biriktirme, tekrar tekrar düşünme olarak sıralanmaktadır.
Arilik Takıntısı: en sık mikrop ve pislik bulaşma takıntısı görülür. Bu tip bir takıntısı olan kişi her hangi bir şeye dokunmaktan kaçınır. Saf olduğundan emin olmak onun için en kıymetli şeydir. Obsesyonların en sık görülen tiplerinden biridir ve ‘Temizlik Hastalığı’ olarak da bilinir. Bu nedenle daima el yıkamak, yıkanmak, kıyafet değiştirmek yahut aklık yapmak zorunda kalırlar. Tuvalette yahut banyoda temizlenmediği tasavvuru ile saatlerce kalabilir.
Sayma Takıntısı: Kimi şeyleri muayyen sayıda yapmazsa yahut saymazsa makûs bir şey olacağını, kendisinin yahut ailesinin başına bed bir şey geleceğini, işlerinin zıt gideceğini düşünür ve meşakkat yaşar. Bu takıntı cinsinde yaşadığı düşünceyi gidermek için kişi gördüğü ya da düşündüğü her şeyi saymaya çalışır. Araç plakalarını, bina numaralarını, taraftaki parkeleri, bireyleri vb Bu süreç sırasında da önemli olarak yorulur. Kimi sayılar uğurluyken birtakım sayılar uğursuzdur. Uğursuz sayıları aklından uzaklaştırmaya çalışırken uğurlu sayıları düşünmeye yahut yaptığı hareketleri bu sayıda tekrar etmeye çalışır. Örneğin uğurlu sayısı 2 ise kapıya iki sefer dokunur, pek çok hareketi iki kere yapar..
Denetim etme, kuşku takıntısı: Bu obsesyon çeşidinde kişi yaptıkları işten emin olamazlar ve yapıp yapmadıklarını tekraren denetim etme gereksinimi duyarlar. Işığı söndürmüş olmasına karşın tekrar tekrar denetim etmek zorunda kalır, kapıyı kapatmasına karşın tekrar tekrar denetim eder.
Simetri, Sistem Takıntısı: vakaların ya da nesnelerin tam istedikleri tertipte, kusursuz yada kesin bir simetri olmaları gerektiği obsesyonuna sahiptir. Ayrıntılarla ölçüsüz ilgilenmeleri obsesyonel yavaşlığa ve işlerinin çok uzun vadede bitmesine sebep olur. Kişi her şeyi çok dikkatli düzenler ve kurduğu nizamın bozulmaması için inanılmaz efor harcar. Eşyalarının karıştırılmasına velev dokunulmasına karşı şiddetli reaksiyon verebilir. Simetri ya da “tam ayarında olma” takıntısı nedeniyle işlerini bitirmekte zorluk yaşarlar ve sıklıkla geç kalabilirler. Bu hastaların bir yemek yemeleri, mektebe gitmeden evvel hazırlanmaları saatler alabilir. Örn. Hanedeki terliklerin, masasının üstünün, eşyaların simetrik durması için çok uğraş harcayabilir, fakat öbür şeylerde de çok dağınık sistemsiz olabilir.
Zarar verme ya da saldırganlık takıntısı: Kendi evladına, arkadaşına, validesine ya da yakınlarına zarar verme niyetidir. Aslında diğerine zarar vermeyeceklerini bilmelerine rağmen evlatlarına ya da sevdiklerine zarar verme mülahazalarını, buna bağlı olarak da dehşetlerini yenemezler. Endişelendikleri şeyi sahiden yapmak istemez, bunu isteyebilecekleri tasavvurundan rahatsız olurlar. Bu endişeyle uğraş etmek için farklı takıntılar geliştirirler; telaş ettikleri şeyi sahiden yapmayacakları konusunda garanti almak için anlatma yahut sorma gereksinimi duyarlar. rastgele bir şeyi muayyen sayıda yapmak üzere. Örneğin pencereyi üç defa açmak, kapıyı iki defa kapamak üzere.
Diyaneti Takıntılar: Hiç istemediği halde Allah’a ya da diyaneti pahalara küfür etme, hakaret etme niyetleridir. Bu his durumundan kurtulmaya çalışan kişi okuduğu duayı tekraren tekrarlamak zorunda kalır. Münhasıran ergenlik çağında bu kanılar ile kendini hatalı günahkar hisseder, bu türlü şeyler düşündüğü için beğenilmeyen bir evlat olduğunu, başına bed şeyler geleceğini düşünür ağır düşünce yaşar. Sorununu hafifletmek ve dikkatini farklı alana çekmek gayesiyle anlaşılan bir sistemde sayıları ileriye ya da arkaya sahih saymaya çalışır. Aileden birisine ekseriyetle de valideye ‘böyle düşündüm bir şey olmaz değil mi?’ diye sorma ve onaylatma muhtaçlığı hisseder. Bir şey olmaz diye onaylatmadan rahat edemez.
Cinsî içerikli takıntılar: Tekrarlayan cinsî imgeler ya da hisler kimseyi rahatsız eder. Kendilerine aksi gelen cinsî ve saldırgan fiillere gireceklerinden korkarlar. Mahsusen ergenlik çağındaki çocuklarda sık görülür. Bunları düşündüğü için kendini hatalı hisseder, ağır düşünce yaratır. Eza hissini gidermek için belirli hareketleri yapmak, ‘bunu düşündüm bir şey olmaz değil mi? ‘ Diye onaylatmak sormak muhtaçlığı hissederler.
Ne Hengam Başlıyor?
Obsesif-Kompulsif Bozukluğun (OKB) evlat ve ergenlerde sıklığı %0.3 –0.9 olarak bildirilmekle birlikte daha sık olabileceği düşünülmektedir. En sık ortaya çıktığı yaş 7, ortalama başlangıç yaşı 10'dur. Ama klinik pratikte çok daha küçük yaşlarda başlayan (2 yaşa kadar) olgulara rastlanmaktadır. OKB'nin biyolojik temelleri olan nöropsikiyatrik bir hastalık olduğu kabul edilmektedir. Hastaların 1. radde yakınlarında % 35 nispetinde misal bir rahatsızlığa rastlanabiliyor. Tedavi edilmediğinde gayrı bir illete dönüşmüyor lakin kişinin tüm hayatını etkiliyor; kişinin arkadaş, iş, aile ilgileri zarar görüyor.
Takıntılar neden ve nasıl ortaya çıkar?
Takıntıların sebepleri arasında biyolojik, ruhsal, çevresel faktörler, yakın aile bireylerinde obsesyon olması ve yatkın kişilik özellikleri üzere etkenler olduğu varsayılır lakin kesin nedeni şimdi saptanamamıştır.
Takıntıların esas nedeni kalıtsal etmenlerdir. Tek yumurta ikizlerinde takıntı bozukluğunun birlikte görülme nispeti %85’tir. Aile de takıntı rahatsızlığının olması riski olağan popülasyona nazaran 5-10 kat artırır.
Ruhsal; mektep başarısızlığı, test korkusu, arkadaş bağlarında problemler, cinsî kimliği kabul ile ilgili sıkıntılar, ergenlik periyodu problemleri, boşanma vb ömür hadisesi sıkıntıları
Çevresel faktörler; ailede takıntıların olması hem biyolojik hem de model olma açısından çevresel bir faktördür. Evlatlar ana babalarını taklit ederek de semptomları öğrenmiş olabilir. Bununla birlikte, hastaların semptomları ile ailedeki öbür bireylerin semptomları çoklukla birbirinden farklıdır. Örn: denetim etme takıntısı olan bir validenin evladında el yıkama takıntısı gelişebilir.
Kimlerde daha çok görülür?
“Sorumluluk duygusu yüksek olan, umumiyetle başarılı, hırslı, çabuk tasaya kapılan, gergin, korkulu, mükemmeliyetçi, ayrıntıcı kişilik yapısına sahip kişiler illete daha yatkındır. Evlatlarını çok sık eleştiren, suçlayan, onlardan kusursuz olmalarını isteyen ya da ayıp ve günah üzere kavramları abartılı biçimde aşılayan ailelerde takıntı illetine sık rastlanıyor.
Araştırmalarda illetin aniden başladığını gösteriyor. % 50-70 hastada yakınmalar gebelik, konut değiştirme, cinsî sorun, yakın bir akrabanın kaybı üzere gerilimli vakalar sonrasında başlıyor. Devir zaman artıp, azalmalar halinde dalgalanmalar da gösteriyor. Alevlenmelerde gerilimin de tesiri var. Obsesyonlar ve kompulsiyonlar az orantıda herkeste görülebilir, lakin bunlar kişinin hayat kalitesini ve işlevselliğini bozuyor ve önemli devir kayıplarına neden oluyorsa hastalık kabul edilir ve tedavisi gerekir. Takıntıların hastalık sınıfına girmesi için takıntılara günde en az 1 saat ayrılması gerekiyor.
OKB'nin çocuklarda sanılandan çok daha ziyade görüldüğü, lakin evlatların sıklıkla ayıplanacakları ve yanlış anlaşılacakları üzere tasavvurlar nedeniyle sorunlarının gizleme eğiliminde oldukları bilinmektedir. Anne-baba yahut muallimler evlatlara yaklaşımlarında inanç verici davranır, evlatların yanlarında rahat ve açık davranmalarını sağlayabilirlerse, evlatlar da badirelerini söyleme konusunda rahat davranacaklardır.
Evlatlar takıntılarını nasıl lisana getirirler? Sıklıkla husustan bahsederken düşünceli oldukları göze çarpar. Kendileri aslında bu biçimde düşünmek yahut davranmak istemedikleri halde içlerinden bir sesin (bazen kendi mütalaası olduğunu söylerler, kimileriyse öteki birisinin sesi olarak tanımlayabilir) ayan davranış ve mülahazalara yol açtığını lisana getirirler. Örn:içinden rastgele bir şeye küfür etmek gelmesi, rahatsız edici cinsî içerikli imgelerin göz önüne gelmesi, bir şeyi iki kere yapmazsa makûs bir şey olacağı yahut kapıyı kilitlemiş olmasına karşın güya kilitlemediğini düşünmesi ve tekrar tekrar denetim etmek zorunda kalması, ellerinin kirli olduğunu, mikrop kapacağını düşünüp mütemadi elini yıkaması üzere. Bazen niyetler eşlik etmeden yalnızca tekrar eden davranışlar (kompulsiyonlar) ortaya çıkabilir ve bunlar dışardan rahatlıkla gözlemlenebilir.
Çocukluk çağındaki törensel davranışlar nelerdir?
Çocukluk devrindeki kimi özellikler, hastalık belirtileriyle benzerlikler gösterir. Mahsusen küçük evlatların gelişimi sırasında birtakım şeyler törenseldir. Örneğin yatmadan evvel yapılan birtakım davranışlar küçük yaşlarda olağanken, ilerleyen yaşlarda obsesyon ve kompulsiyonlara dönüşebilir. Küçük evlatlar yatağa girmeden malûm sıra izleyen birtakım kurallara uyarlar. Giyinme, masal anlatımı, muayyen bir mekanda yatma üzere. Bunlar olmayınca huysuzlaşabilirler. Lakin sekiz-dokuz yaşından sonra bu tertip değişir. Lakin bu durum, hastalık belirtisi olduğunda devam eder ve rastgele biri olmadığında çok telaş, vukuatı baştan yapma üzere belirtiler ortaya çıkar. Misal formda küçük çocuklarda çizgilere basmadan yürüme bir oyundur. Erişkin devirde ise bu bir kompulsiyon olabilir. Bu çocukluk ritüellerini kompulsiyonlardan ayıran en büyük özellik, ritüeller bir çeşit toplumsallaşmayı artırıcı, tasayı azaltıcı rol oynarken, kompulsiyonların kısıtlayıcı ve kahır verici olmasıdır. Şayet ritüeller sıkıcı, dert verici ve hayatı etkileyen hale geldiyse hastalık boyutuna ulaşmış demektir. Tanı konulurken dikkat edilmesi gereken şeylerden biri ailenin verdiği hikaye ve tanımlamalardır. Aileler umumiyetle kompulsiyonları 'tik' olarak tanım eder. Münhasıran de bir konuma dokunma ya da muayyen hareketi tekrarlama olduğunda bu anlatım gözlenir. Meğer tik kasların istemsiz kasılmasıdır ve birbirlerinden farklı hastalıklardır. Evlatların kimi şeyleri aktarımındaki güçlükler nedeniyle de tanı için diğer marazların kıymetlendirilmesi gerekir.
Tedavi: OKB'de en başarılı tedavi ilaç + davranışçı kognitif terapidir. Çoklukla tedaviye güzel karşılık veren bir hastalıktır. Tedavisiz kalan olgularda depresyon sıklıkla tabloya eklenebilir. Evladın işlevselliğini giderek daha ziyade bozar, mektep ve mesken hayatını çekilmez hale getirebilir. Muhiti için de önemli zorluklar yaratmaya başlar. Bazen çocukluk çağı psikozları OKB biçiminde başlayabilir. Bu nedenle evladın bir tabip tarafından tedavi edilmesi büyük değer taşır.
Dr Deniz Tirit Karaca
Evlat ve Ergen Psikiyatrisi
Kendi isteği denetimi dışında aklına gelen, şahsı tedirgin eden, badire ve gerilim oluşturan, irade ve bilinçle uzaklaştırılamayan, kovulmayan yineleyici kanılardır.
Kompulsiyon nedir? (zorlantılar)
Çoğunlukla obsesif niyetleri kovmak yahut bu mütalaaların oluşturduğu dertleri azaltmak için yapılan ve istenmeden yinelenen hareketlerdir. Kompulsiyonlar amaçladıkları şeyle aralarında mantıksal ilişkileri yoktur, abartılıdırlar.
Bir yana dokundum mikrop bulaşır mı? Ocağı kapıyı açık unutmuş olabilir miyim? Terlikler, eşyalarım simetrik olmazsa işlerim makûs sarfiyat mi? Bu hareketi 3 sefer yapmazsam işlerim zıt masraf mi’ üzere Ya sevdiklerimin başına bir şey gelirse? Bu ve gibisi mülahazalar;
İstemeden aklınıza geliyorsa,
Ömrünüzde belirli bir kahra neden oluyorsa,
Saçma olduklarını düşündüğünüz halde başınızdan atamıyorsanız
Bu mütalaaları baskılamak yahut etkisiz hale getirmek için;
Katı biçimde uyulması gereken
Yapmaktan kendinizi alıkoyamadığınız
Mütemadi tekrarlanan davranışlarınız oluyorsa, Ve
Bu tasavvurlar ya da davranışlar nedeniyle hayatımızın alt üst olduğunu, çekilmez hale geldiğini düşünüyorsanız obsesif-kompulsif bozukluğunuz (takıntı hastalığı) var demektir Örnek olarak bir kişinin ellerinin berrak olduğu bilmesine karşın pis olduğunu düşünmesi ‘obsesyon', bu fikirden kurtulmak için gereksiz mekana mütemadi ellerini yıkaması ise ‘kompulsiyon' dur.
Zihnimizin bize oynadığı bir oyun olan takıntılar, vakitle tüm hayatımızı etkilemeye başlar. Bu da hem bizim hem de etrafımızın hayatını alt üst eder. Evlatlara ait takıntılar, yani ilmî ismi ile obsesif kompulsif bozukluk (OKB) sıklıkla gözden kaçabiliyor. Evlatlarında bu cins bir rahatsızlık olmayacağını düşünen aileler, takıntıları evlatların 'tutturmaları' olarak nitelendiriyorlar. Halbuki OKB değerli ve tedavi edilmesi gereken bir derttir. Çocukluk devrinde umumiyetle sinsi başlayan bir durum olması, evlatların vakası çok güzel tanımlayamaması ve belirtilerin çocukluk devri özellikleriyle karışabilir olması tanıyı zorlaştırır. Başlangıç sinsi ve uzun vadeli olmasına rağmen, bazen değerli bir vaka tetikleyici olduğundan güya aniden başlamış üzere algılanabilir. Tedavi olmadığı takdirde erişkin devirde bulguları artar, hayatın tamamını etkileyen bir rahatsızlığa dönüşebilir.
Çocuklarda en çok görülen obsesyonlar
Kirlilik, hastalık bulaşacağı mütalaası, beğenilmeyen bir şey olacak mülahazası, birinin öleceği yahut hastalanacağı korkusu, simetri, cinsî içerikli niyetler, yasak yahut şiddet içeren kanılar, anlatma sorma onaylatma ihtiyacı' olduğu göze çarpmaktadır.
Sık rastlanılan kompulsiyonlar ise; Yıkama, denetim etme, düzenleme, sıralama, sayma, dokunma, tekrarlama, biriktirme, tekrar tekrar düşünme olarak sıralanmaktadır.
Arilik Takıntısı: en sık mikrop ve pislik bulaşma takıntısı görülür. Bu tip bir takıntısı olan kişi her hangi bir şeye dokunmaktan kaçınır. Saf olduğundan emin olmak onun için en kıymetli şeydir. Obsesyonların en sık görülen tiplerinden biridir ve ‘Temizlik Hastalığı’ olarak da bilinir. Bu nedenle daima el yıkamak, yıkanmak, kıyafet değiştirmek yahut aklık yapmak zorunda kalırlar. Tuvalette yahut banyoda temizlenmediği tasavvuru ile saatlerce kalabilir.
Sayma Takıntısı: Kimi şeyleri muayyen sayıda yapmazsa yahut saymazsa makûs bir şey olacağını, kendisinin yahut ailesinin başına bed bir şey geleceğini, işlerinin zıt gideceğini düşünür ve meşakkat yaşar. Bu takıntı cinsinde yaşadığı düşünceyi gidermek için kişi gördüğü ya da düşündüğü her şeyi saymaya çalışır. Araç plakalarını, bina numaralarını, taraftaki parkeleri, bireyleri vb Bu süreç sırasında da önemli olarak yorulur. Kimi sayılar uğurluyken birtakım sayılar uğursuzdur. Uğursuz sayıları aklından uzaklaştırmaya çalışırken uğurlu sayıları düşünmeye yahut yaptığı hareketleri bu sayıda tekrar etmeye çalışır. Örneğin uğurlu sayısı 2 ise kapıya iki sefer dokunur, pek çok hareketi iki kere yapar..
Denetim etme, kuşku takıntısı: Bu obsesyon çeşidinde kişi yaptıkları işten emin olamazlar ve yapıp yapmadıklarını tekraren denetim etme gereksinimi duyarlar. Işığı söndürmüş olmasına karşın tekrar tekrar denetim etmek zorunda kalır, kapıyı kapatmasına karşın tekrar tekrar denetim eder.
Simetri, Sistem Takıntısı: vakaların ya da nesnelerin tam istedikleri tertipte, kusursuz yada kesin bir simetri olmaları gerektiği obsesyonuna sahiptir. Ayrıntılarla ölçüsüz ilgilenmeleri obsesyonel yavaşlığa ve işlerinin çok uzun vadede bitmesine sebep olur. Kişi her şeyi çok dikkatli düzenler ve kurduğu nizamın bozulmaması için inanılmaz efor harcar. Eşyalarının karıştırılmasına velev dokunulmasına karşı şiddetli reaksiyon verebilir. Simetri ya da “tam ayarında olma” takıntısı nedeniyle işlerini bitirmekte zorluk yaşarlar ve sıklıkla geç kalabilirler. Bu hastaların bir yemek yemeleri, mektebe gitmeden evvel hazırlanmaları saatler alabilir. Örn. Hanedeki terliklerin, masasının üstünün, eşyaların simetrik durması için çok uğraş harcayabilir, fakat öbür şeylerde de çok dağınık sistemsiz olabilir.
Zarar verme ya da saldırganlık takıntısı: Kendi evladına, arkadaşına, validesine ya da yakınlarına zarar verme niyetidir. Aslında diğerine zarar vermeyeceklerini bilmelerine rağmen evlatlarına ya da sevdiklerine zarar verme mülahazalarını, buna bağlı olarak da dehşetlerini yenemezler. Endişelendikleri şeyi sahiden yapmak istemez, bunu isteyebilecekleri tasavvurundan rahatsız olurlar. Bu endişeyle uğraş etmek için farklı takıntılar geliştirirler; telaş ettikleri şeyi sahiden yapmayacakları konusunda garanti almak için anlatma yahut sorma gereksinimi duyarlar. rastgele bir şeyi muayyen sayıda yapmak üzere. Örneğin pencereyi üç defa açmak, kapıyı iki defa kapamak üzere.
Diyaneti Takıntılar: Hiç istemediği halde Allah’a ya da diyaneti pahalara küfür etme, hakaret etme niyetleridir. Bu his durumundan kurtulmaya çalışan kişi okuduğu duayı tekraren tekrarlamak zorunda kalır. Münhasıran ergenlik çağında bu kanılar ile kendini hatalı günahkar hisseder, bu türlü şeyler düşündüğü için beğenilmeyen bir evlat olduğunu, başına bed şeyler geleceğini düşünür ağır düşünce yaşar. Sorununu hafifletmek ve dikkatini farklı alana çekmek gayesiyle anlaşılan bir sistemde sayıları ileriye ya da arkaya sahih saymaya çalışır. Aileden birisine ekseriyetle de valideye ‘böyle düşündüm bir şey olmaz değil mi?’ diye sorma ve onaylatma muhtaçlığı hisseder. Bir şey olmaz diye onaylatmadan rahat edemez.
Cinsî içerikli takıntılar: Tekrarlayan cinsî imgeler ya da hisler kimseyi rahatsız eder. Kendilerine aksi gelen cinsî ve saldırgan fiillere gireceklerinden korkarlar. Mahsusen ergenlik çağındaki çocuklarda sık görülür. Bunları düşündüğü için kendini hatalı hisseder, ağır düşünce yaratır. Eza hissini gidermek için belirli hareketleri yapmak, ‘bunu düşündüm bir şey olmaz değil mi? ‘ Diye onaylatmak sormak muhtaçlığı hissederler.
Ne Hengam Başlıyor?
Obsesif-Kompulsif Bozukluğun (OKB) evlat ve ergenlerde sıklığı %0.3 –0.9 olarak bildirilmekle birlikte daha sık olabileceği düşünülmektedir. En sık ortaya çıktığı yaş 7, ortalama başlangıç yaşı 10'dur. Ama klinik pratikte çok daha küçük yaşlarda başlayan (2 yaşa kadar) olgulara rastlanmaktadır. OKB'nin biyolojik temelleri olan nöropsikiyatrik bir hastalık olduğu kabul edilmektedir. Hastaların 1. radde yakınlarında % 35 nispetinde misal bir rahatsızlığa rastlanabiliyor. Tedavi edilmediğinde gayrı bir illete dönüşmüyor lakin kişinin tüm hayatını etkiliyor; kişinin arkadaş, iş, aile ilgileri zarar görüyor.
Takıntılar neden ve nasıl ortaya çıkar?
Takıntıların sebepleri arasında biyolojik, ruhsal, çevresel faktörler, yakın aile bireylerinde obsesyon olması ve yatkın kişilik özellikleri üzere etkenler olduğu varsayılır lakin kesin nedeni şimdi saptanamamıştır.
Takıntıların esas nedeni kalıtsal etmenlerdir. Tek yumurta ikizlerinde takıntı bozukluğunun birlikte görülme nispeti %85’tir. Aile de takıntı rahatsızlığının olması riski olağan popülasyona nazaran 5-10 kat artırır.
Ruhsal; mektep başarısızlığı, test korkusu, arkadaş bağlarında problemler, cinsî kimliği kabul ile ilgili sıkıntılar, ergenlik periyodu problemleri, boşanma vb ömür hadisesi sıkıntıları
Çevresel faktörler; ailede takıntıların olması hem biyolojik hem de model olma açısından çevresel bir faktördür. Evlatlar ana babalarını taklit ederek de semptomları öğrenmiş olabilir. Bununla birlikte, hastaların semptomları ile ailedeki öbür bireylerin semptomları çoklukla birbirinden farklıdır. Örn: denetim etme takıntısı olan bir validenin evladında el yıkama takıntısı gelişebilir.
Kimlerde daha çok görülür?
“Sorumluluk duygusu yüksek olan, umumiyetle başarılı, hırslı, çabuk tasaya kapılan, gergin, korkulu, mükemmeliyetçi, ayrıntıcı kişilik yapısına sahip kişiler illete daha yatkındır. Evlatlarını çok sık eleştiren, suçlayan, onlardan kusursuz olmalarını isteyen ya da ayıp ve günah üzere kavramları abartılı biçimde aşılayan ailelerde takıntı illetine sık rastlanıyor.
Araştırmalarda illetin aniden başladığını gösteriyor. % 50-70 hastada yakınmalar gebelik, konut değiştirme, cinsî sorun, yakın bir akrabanın kaybı üzere gerilimli vakalar sonrasında başlıyor. Devir zaman artıp, azalmalar halinde dalgalanmalar da gösteriyor. Alevlenmelerde gerilimin de tesiri var. Obsesyonlar ve kompulsiyonlar az orantıda herkeste görülebilir, lakin bunlar kişinin hayat kalitesini ve işlevselliğini bozuyor ve önemli devir kayıplarına neden oluyorsa hastalık kabul edilir ve tedavisi gerekir. Takıntıların hastalık sınıfına girmesi için takıntılara günde en az 1 saat ayrılması gerekiyor.
OKB'nin çocuklarda sanılandan çok daha ziyade görüldüğü, lakin evlatların sıklıkla ayıplanacakları ve yanlış anlaşılacakları üzere tasavvurlar nedeniyle sorunlarının gizleme eğiliminde oldukları bilinmektedir. Anne-baba yahut muallimler evlatlara yaklaşımlarında inanç verici davranır, evlatların yanlarında rahat ve açık davranmalarını sağlayabilirlerse, evlatlar da badirelerini söyleme konusunda rahat davranacaklardır.
Evlatlar takıntılarını nasıl lisana getirirler? Sıklıkla husustan bahsederken düşünceli oldukları göze çarpar. Kendileri aslında bu biçimde düşünmek yahut davranmak istemedikleri halde içlerinden bir sesin (bazen kendi mütalaası olduğunu söylerler, kimileriyse öteki birisinin sesi olarak tanımlayabilir) ayan davranış ve mülahazalara yol açtığını lisana getirirler. Örn:içinden rastgele bir şeye küfür etmek gelmesi, rahatsız edici cinsî içerikli imgelerin göz önüne gelmesi, bir şeyi iki kere yapmazsa makûs bir şey olacağı yahut kapıyı kilitlemiş olmasına karşın güya kilitlemediğini düşünmesi ve tekrar tekrar denetim etmek zorunda kalması, ellerinin kirli olduğunu, mikrop kapacağını düşünüp mütemadi elini yıkaması üzere. Bazen niyetler eşlik etmeden yalnızca tekrar eden davranışlar (kompulsiyonlar) ortaya çıkabilir ve bunlar dışardan rahatlıkla gözlemlenebilir.
Çocukluk çağındaki törensel davranışlar nelerdir?
Çocukluk devrindeki kimi özellikler, hastalık belirtileriyle benzerlikler gösterir. Mahsusen küçük evlatların gelişimi sırasında birtakım şeyler törenseldir. Örneğin yatmadan evvel yapılan birtakım davranışlar küçük yaşlarda olağanken, ilerleyen yaşlarda obsesyon ve kompulsiyonlara dönüşebilir. Küçük evlatlar yatağa girmeden malûm sıra izleyen birtakım kurallara uyarlar. Giyinme, masal anlatımı, muayyen bir mekanda yatma üzere. Bunlar olmayınca huysuzlaşabilirler. Lakin sekiz-dokuz yaşından sonra bu tertip değişir. Lakin bu durum, hastalık belirtisi olduğunda devam eder ve rastgele biri olmadığında çok telaş, vukuatı baştan yapma üzere belirtiler ortaya çıkar. Misal formda küçük çocuklarda çizgilere basmadan yürüme bir oyundur. Erişkin devirde ise bu bir kompulsiyon olabilir. Bu çocukluk ritüellerini kompulsiyonlardan ayıran en büyük özellik, ritüeller bir çeşit toplumsallaşmayı artırıcı, tasayı azaltıcı rol oynarken, kompulsiyonların kısıtlayıcı ve kahır verici olmasıdır. Şayet ritüeller sıkıcı, dert verici ve hayatı etkileyen hale geldiyse hastalık boyutuna ulaşmış demektir. Tanı konulurken dikkat edilmesi gereken şeylerden biri ailenin verdiği hikaye ve tanımlamalardır. Aileler umumiyetle kompulsiyonları 'tik' olarak tanım eder. Münhasıran de bir konuma dokunma ya da muayyen hareketi tekrarlama olduğunda bu anlatım gözlenir. Meğer tik kasların istemsiz kasılmasıdır ve birbirlerinden farklı hastalıklardır. Evlatların kimi şeyleri aktarımındaki güçlükler nedeniyle de tanı için diğer marazların kıymetlendirilmesi gerekir.
Tedavi: OKB'de en başarılı tedavi ilaç + davranışçı kognitif terapidir. Çoklukla tedaviye güzel karşılık veren bir hastalıktır. Tedavisiz kalan olgularda depresyon sıklıkla tabloya eklenebilir. Evladın işlevselliğini giderek daha ziyade bozar, mektep ve mesken hayatını çekilmez hale getirebilir. Muhiti için de önemli zorluklar yaratmaya başlar. Bazen çocukluk çağı psikozları OKB biçiminde başlayabilir. Bu nedenle evladın bir tabip tarafından tedavi edilmesi büyük değer taşır.
Dr Deniz Tirit Karaca
Evlat ve Ergen Psikiyatrisi