Tarih, insan faaliyetlerini incelerken diğer fen ve sosyal bilimlerle işbirliği yapar. Her bilim gibi tarih da diğer bilimlerden yardım almak zorundadır. Ancak tarihte yer ve zaman kavramının vazgeçilmez olması, yardımcı bilimlerden Coğrafya ve Kronolojiyi daha öncelikli konuma getirmiştir.
1. COĞRAFYA: Yer ve İklim bilimidir. Tarihi olayların geçtiği yere coğrafi çevre denir. Bu unsur belirlenirken de coğrafya biliminden yararlanılır. Olayların geçtiği yerin özelliklerini, insanların ekonomik ve sosyal durumlarını incelerken mutlaka coğrafya bilimiyle birlikte çalışılır. Coğrafi konum, çoğu kez olayların neden ve sonuçlarında birinci derecede etkendir. İnsanların sosyal, kültürel ve ekonomik gelişimlerinde de coğrafi şartların büyük etkisi vardır. Özellikle beşeri coğrafya bu konuda yardımcı olur. Beslenme ve üretim şekillerinin incelenmesinde ekonomik coğrafyanın katkıları büyüktür.
2. KRONOLOJİ: Takvim ve Zaman bilimidir. Olayların gerçekleştiği zamanın tam ve doğru tespit edilmesi, sağlıklı sonuçlar elde edilmesi ve gerçekçi yorumların yapılabilmesi açısından çok önemlidir. Ayrıca olayların birbirleri ile bağlantılarının ve aralarındaki neden- sonuç ilişkilerinin tespiti de, olayların zamanlarının bilinmesine bağlıdır.
3. ARKEOLOJİ: Kazı bilimidir. Toprak ya da su altında kalmış ve insanlar tarafından yapılmış araç, gereç, eşya ve bina kalıntılarının bulunması, çıkarılması ve incelenip açıklanması arkeolojinin konusudur.
Özellikle tarih öncesi olarak adlandırılan yazısız dönemlerin aydınlatılmasında en önemli bilgi kaynağı arkeoloji bilimidir.
4. PALEOGRAFYA: Yazı bilimidir. Geçmişte kullanılan tüm yazı çeşitlerini inceler. Yazılı belgelerin çözümünde önemli bir bilim dalıdır.
Mısır tarihi için -> Hiyeroglifleri,
Mezopotamya tarihi için —> Çivi yazısını,
Orta Asya Türk tarihi için —> Orhun, Uygur ve Çin alfabelerini,
Osmanlı, İran ve Arap araştırmaları için -> Arap alfabesini,
Slav milletleri için -» Cyril alfabesini,
Avrupa milletleri için -> Latin alfabesini bilmek gereklidir.
Mesela, Osmanlı dönemi için yapılacak araştırmalarda değişik yazı türlerinin bilinmesi şart*tır. Nesih, sülüs, divani, rik'a, ta'lik, siyakat gibi yazı türleri vardır. Her birinin kullanılış yerleri farklıdır. Bu yazıların okunması öğrenilmeden, hiçbir zaman ciddi bir tarihi araştırma yapılması mümkün değildir.
5. FİLOLOJİ: Dil bilimidir. Yazılı belgelerin okunması kadar, o dilin özelliklerinin de bilinmesi zorunludur. Geçmişte ve günümüzde kullanılan dillerin de bilinmesi filolojinin konusudur.
6. DİPLOMATİK: Siyaset Bilimi. Siyasi belgeleri ve antlaşmaları inceleyen, açıklayan ve yorumlayan bilim dalıdır.
Hükümdar tarafından gönderilen emirlere ferman, bir vazifenin verilmesi gibi belgelere berat, iki devlet arasında karşılıklı olarak yapılan belgeye muahede denilir. Devletlerarasındaki resmi yazışmaları inceler.
Tarihsiz belgelerin değerlendirilmesi, sahte belgelerin hakikilerinden ayırt edilmesi gibi konular hep diplomatik ilminin kapsamına girer.
7. EPİGRAFYA: Kitabeler bilimi. Yazılı anıtları ( abideler, yazıtlar, kale kitabeleri) inceler ve yorumlar.
8. SOSYOLOJİ: Toplum bilimi. Toplum halindeki insanı, toplumlar arası ilişkileri, insanların oluşturduğu tüm sosyal kurumları inceler.
9. ANTROPOLOJİ: İnsan bilimi. İnsanların gelişim süreçlerini, fiziki ve sosyal yapılarını inceler
a) Fiziksel Antropoloji: İnsan ırklarını inceler. İnsan ırklarını, belli bir sitem doğrultusunda kalıtsal ve yapısal özellikleri dikkate alarak gruplar.
b) Sosyal (Kültürel ) Antropoloji: Toplumların kültürlerini ve bu kültürlerin oluşumunda sosyal yapının etkilerini inceleyen bilimdir.
Farklı toplumların birbirleri ile olan kültürel etkileşiminde özellikle sosyal antropoloji’den yararlanılır.
10. NÜMİZMATİK: Para bilimidir. Meskûkât (sikke bilimi) adıyla da kullanılır. Madeni para ve madalyaları inceler. Nümizmatik bilimi incelediği eski bir para ile o devletle ilgili;
a) Bağımsızlık durumu
b) Ekonomik yapısı
c) Hükümdarların sırası
d) Sanatları
e) Bilimsel, kültürel özellikleri
f) Teknolojik gelişimi
g) Yazı ve dilleri
h) Basıldığı merkezleri
i) Yaklaşık olarak yayılma alanı
j) Hangi madenin kıymetli olduğu gibi konularda bilgileri ortaya çıkarır.
11. MÜHÜR BİLİMİ (SİCİLOGRAFİ): Resmi belge ya da yazışmalardaki mühürlerin doğruluğunu, dolayısıyla belgelerin geçerli olup olmadığını inceler.
12. ETNOGRAFYA: Folklor-Kültür (Halk) bilimi. İnsan topluluklarının öz kültürlerini inceler. Toplumların örf, adet ve geleneklerini inceler.
13. ETNOLOJİ: Birden fazla sayıdaki toplumların gelenek ve göre*neklerini kıyaslamalar yaparak inceleyen bilimdir.
14. ARKEOMETRİ: Arkeolojik buluntuların tespit ve tarihlendirilmesinde fen ve matematiksel ölçme yöntemleri kullanan bilim dalıdır.
15. FELSEFE: Doğru ve bilinçli düşünmeyi, olaylar arasında bağlantı kurup sentez yapmayı sağlayan bilim dalıdır.
16. HERALDİK: Arma bilimi
17. TOPONOMİ: Yer adları bilimi
18. ANTROPONOMİ: İnsan adları bilimi
19. TOPOLOJİ: Yerel diller bilimi
20. EKOLOJİ: Çevre bilimi
21. KİMYA: Tarih öncesi devirlerin aydınlatılmasında kullanılan kalıntıların yıllarını belirlemede kimyasal metotlardan da yararlanılır. Bu metotlardan bir tanesi de karbon 14 metodudur.
22. ŞECERE: Devletlerin tarihinde etkili olan kişilerin soy geçmişle*rini araştırır.
23. PALEANTROPOLOJİ: Günümüzde görülmeyen insan türüne ait fosilleşmiş kalıntıları inceler.
1. COĞRAFYA: Yer ve İklim bilimidir. Tarihi olayların geçtiği yere coğrafi çevre denir. Bu unsur belirlenirken de coğrafya biliminden yararlanılır. Olayların geçtiği yerin özelliklerini, insanların ekonomik ve sosyal durumlarını incelerken mutlaka coğrafya bilimiyle birlikte çalışılır. Coğrafi konum, çoğu kez olayların neden ve sonuçlarında birinci derecede etkendir. İnsanların sosyal, kültürel ve ekonomik gelişimlerinde de coğrafi şartların büyük etkisi vardır. Özellikle beşeri coğrafya bu konuda yardımcı olur. Beslenme ve üretim şekillerinin incelenmesinde ekonomik coğrafyanın katkıları büyüktür.
2. KRONOLOJİ: Takvim ve Zaman bilimidir. Olayların gerçekleştiği zamanın tam ve doğru tespit edilmesi, sağlıklı sonuçlar elde edilmesi ve gerçekçi yorumların yapılabilmesi açısından çok önemlidir. Ayrıca olayların birbirleri ile bağlantılarının ve aralarındaki neden- sonuç ilişkilerinin tespiti de, olayların zamanlarının bilinmesine bağlıdır.
3. ARKEOLOJİ: Kazı bilimidir. Toprak ya da su altında kalmış ve insanlar tarafından yapılmış araç, gereç, eşya ve bina kalıntılarının bulunması, çıkarılması ve incelenip açıklanması arkeolojinin konusudur.
Özellikle tarih öncesi olarak adlandırılan yazısız dönemlerin aydınlatılmasında en önemli bilgi kaynağı arkeoloji bilimidir.
4. PALEOGRAFYA: Yazı bilimidir. Geçmişte kullanılan tüm yazı çeşitlerini inceler. Yazılı belgelerin çözümünde önemli bir bilim dalıdır.
Mısır tarihi için -> Hiyeroglifleri,
Mezopotamya tarihi için —> Çivi yazısını,
Orta Asya Türk tarihi için —> Orhun, Uygur ve Çin alfabelerini,
Osmanlı, İran ve Arap araştırmaları için -> Arap alfabesini,
Slav milletleri için -» Cyril alfabesini,
Avrupa milletleri için -> Latin alfabesini bilmek gereklidir.
Mesela, Osmanlı dönemi için yapılacak araştırmalarda değişik yazı türlerinin bilinmesi şart*tır. Nesih, sülüs, divani, rik'a, ta'lik, siyakat gibi yazı türleri vardır. Her birinin kullanılış yerleri farklıdır. Bu yazıların okunması öğrenilmeden, hiçbir zaman ciddi bir tarihi araştırma yapılması mümkün değildir.
5. FİLOLOJİ: Dil bilimidir. Yazılı belgelerin okunması kadar, o dilin özelliklerinin de bilinmesi zorunludur. Geçmişte ve günümüzde kullanılan dillerin de bilinmesi filolojinin konusudur.
6. DİPLOMATİK: Siyaset Bilimi. Siyasi belgeleri ve antlaşmaları inceleyen, açıklayan ve yorumlayan bilim dalıdır.
Hükümdar tarafından gönderilen emirlere ferman, bir vazifenin verilmesi gibi belgelere berat, iki devlet arasında karşılıklı olarak yapılan belgeye muahede denilir. Devletlerarasındaki resmi yazışmaları inceler.
Tarihsiz belgelerin değerlendirilmesi, sahte belgelerin hakikilerinden ayırt edilmesi gibi konular hep diplomatik ilminin kapsamına girer.
7. EPİGRAFYA: Kitabeler bilimi. Yazılı anıtları ( abideler, yazıtlar, kale kitabeleri) inceler ve yorumlar.
8. SOSYOLOJİ: Toplum bilimi. Toplum halindeki insanı, toplumlar arası ilişkileri, insanların oluşturduğu tüm sosyal kurumları inceler.
9. ANTROPOLOJİ: İnsan bilimi. İnsanların gelişim süreçlerini, fiziki ve sosyal yapılarını inceler
a) Fiziksel Antropoloji: İnsan ırklarını inceler. İnsan ırklarını, belli bir sitem doğrultusunda kalıtsal ve yapısal özellikleri dikkate alarak gruplar.
b) Sosyal (Kültürel ) Antropoloji: Toplumların kültürlerini ve bu kültürlerin oluşumunda sosyal yapının etkilerini inceleyen bilimdir.
Farklı toplumların birbirleri ile olan kültürel etkileşiminde özellikle sosyal antropoloji’den yararlanılır.
10. NÜMİZMATİK: Para bilimidir. Meskûkât (sikke bilimi) adıyla da kullanılır. Madeni para ve madalyaları inceler. Nümizmatik bilimi incelediği eski bir para ile o devletle ilgili;
a) Bağımsızlık durumu
b) Ekonomik yapısı
c) Hükümdarların sırası
d) Sanatları
e) Bilimsel, kültürel özellikleri
f) Teknolojik gelişimi
g) Yazı ve dilleri
h) Basıldığı merkezleri
i) Yaklaşık olarak yayılma alanı
j) Hangi madenin kıymetli olduğu gibi konularda bilgileri ortaya çıkarır.
11. MÜHÜR BİLİMİ (SİCİLOGRAFİ): Resmi belge ya da yazışmalardaki mühürlerin doğruluğunu, dolayısıyla belgelerin geçerli olup olmadığını inceler.
12. ETNOGRAFYA: Folklor-Kültür (Halk) bilimi. İnsan topluluklarının öz kültürlerini inceler. Toplumların örf, adet ve geleneklerini inceler.
13. ETNOLOJİ: Birden fazla sayıdaki toplumların gelenek ve göre*neklerini kıyaslamalar yaparak inceleyen bilimdir.
14. ARKEOMETRİ: Arkeolojik buluntuların tespit ve tarihlendirilmesinde fen ve matematiksel ölçme yöntemleri kullanan bilim dalıdır.
15. FELSEFE: Doğru ve bilinçli düşünmeyi, olaylar arasında bağlantı kurup sentez yapmayı sağlayan bilim dalıdır.
16. HERALDİK: Arma bilimi
17. TOPONOMİ: Yer adları bilimi
18. ANTROPONOMİ: İnsan adları bilimi
19. TOPOLOJİ: Yerel diller bilimi
20. EKOLOJİ: Çevre bilimi
21. KİMYA: Tarih öncesi devirlerin aydınlatılmasında kullanılan kalıntıların yıllarını belirlemede kimyasal metotlardan da yararlanılır. Bu metotlardan bir tanesi de karbon 14 metodudur.
22. ŞECERE: Devletlerin tarihinde etkili olan kişilerin soy geçmişle*rini araştırır.
23. PALEANTROPOLOJİ: Günümüzde görülmeyen insan türüne ait fosilleşmiş kalıntıları inceler.