tımar sistemi nedir - osmanlılarda toprak yönetimi - osmanlılarda tımar sistemi
TARİHTE TOPRAK YÖNETİMİ
A) Eskiçağ Anadolu’da
Erken çağlarda Anadolu'ya hakim olan Hititler devlete ait toprakları ekip biçmek üzere devlet görevlilerine veriyor, bunun karşılığında bu görevliler de devlete asker yetiştiriyordu.
B) Ortaçağ Avrupa’sında Toprak Yönetimi
Roma İmparatorluğu’nun yıkılmasından güçlü ulusal krallıkların ortaya çıkmasına kadar olan sürede, Avrupa'da feodalizm hakimdi. Feodal düzenin siyasi yapısı bir piramit gibidir. En üstte kral (veya imparator), altında ise kendisine bağlı soylular bulunur. Bu hiyerarşik düzenin en alt ve en geniş tabakasını serfler oluşturur. Temel üretim aracı olan toprak, birçok feodal bey arasında paylaştırılmıştır. Bu sistem en yaygın biçimiyle Avrupa'da uygulanmıştır. Toprağın mülkiyeti senyöre (derebey) aittir. Senyörler kralların mutlak vekilleridir. Senyör istediği zaman toprağı üzerindeki köylülerle beraber satabilirdi. Köylünün toprak üzerinde hiçbir hakkı yoktu.
Feodalite'nin Özellikleri
♦ Ekonominin temeli tarıma dayalıdır.
♦ Derebeyler mutlak hakimdir.
♦ Toprak üzerindeki en büyük güç senyördür.
♦ Derebeyi iç islerinde serbesttir.
C) Selçuklularda Toprak Yönetimi
Selçuklularda tarım yapılan topraklar ikta denilen bölümlere ayrılmıştı. İktalar hizmet veya maaş karşılığında belirli süreler için askerlere, komutanlara ve devlet adamlarına verilirdi. Bu usulle verilen topraklar has, ikta ve haraci olarak üçe ayrılıyordu.
Has toprakların geliri doğrudan Sultan ailesine veriliyordu.
İkta sahipleri ise toprakları isleme karşılığında belli sayıda asker besliyor ve savaş zamanlarında orduya katılıyorlardı.
Haraci toprakların geliri de doğrudan devlet hazinesine aktarılıyordu.
İkta Sisteminin Faydaları:
1-Merkez ordusu güçlenmiştir. Önemli sayıda asker devlet hazinesine yük olmadan yetiştirilmiş ve savaşa hazır tutulmuştur.
2-ikta topraklarındaki üretim, denetim altına girmişti. Tarımsal üretimde süreklilik sağlanmış, tarım alanları bos kalmamıştır.
3- Devletin önemli giderleri karşılanmıştır.
Not: Toprağını üç sene üst üste mazeretsiz olarak ekmeyen çiftçinin toprağı alınır başkasına verilirdi. Bundaki amaç üretimde sürekliliği sağlamaktı.
İkta Sistemiyle, Feodalitenin Farkı
İkta sisteminde toprak devletindir. İkta sahibi devletin görevlisidir. Vergiyi toplar ve asker yetiştirir, toprağı isleyen köylü üzerinde hiçbir hakkı yoktur. Köylünün hakları da kanunla devlet güvencesi altındadır.
Feodalite sisteminde toprak derebeylerindir. Senyör ise topraklarının egemen gücüdür. Köylü (sertler) toprağa bağlıdır. Toprakla birlikte alınıp satılabilmiştir.
D)Osmanlılarda Toprak Yönetimi
TIMAR SİSTEMİ (Dirlik Sistemi) Bu sistem İkta Sistemi'nin Osmanlı Devletindeki devamıdır. Tımar Sistemi'nde devlete ait olan topraklar; rütbe ve derecelere göre has, zeamet ve tımar adı altında devlet görevlilerine dağıtılırdı. Bu kişiler görevleri süresince kendilerine bırakılan topraklarda üretimin düzenli olarak yürütülmesini sağlarlardı. Ayrıca toprağın üzerinde yasayan köylüler ödemeleri gereken vergiyi Tımarlı Sipahi adı verilen görevliye verirlerdi. Bu görevli, hem topladığı vergilerle geçimini sağlar hem de devlete "cebelü" adı verilen atlı asker yetiştirirdi.
Osmanlı'da Dirlik Arazi üçe ayrılmıştır.
1-Has: Gelirleri padişah ve üst düzey görevlilere verilen topraklardır.
2-Zeamet: Gelirleri orta dereceli memurlara verilen topraklardır.
3-Tımar: Gelirleri savaşta yararlılık gösteren askerlere saray ve cami görevlilerine verilen topraklardır.
Tımar sisteminin doğru bir şekilde uygulanabilmesi için devlet, ülkenin arazilerinin durumunu, mülkiyetini ve ne şekilde değerlendirileceği bilmek zorundadır. Bunun için Tahrir Defterleri tutulur bu defterlere yeni fethedilen toprakların bütün özellikleri ayrıntılarıyla kaydedilirdi. Toprak her ne kadar devletin olsa da devlet toprağını eken, vergisini veren köylüden toprağını almazdı. Toprağını izinsiz terk eden köylüden ise Çift Bozan Vergisi alınırdı. 3 yıl üst üste toprağı ekmeyen köylüden ise toprağı alınır başkasına verilirdi. İyi islendiği müddetçe devletin kuvvet unsurlarından birini teşkil eden tımar sistemi, iyice bozulması üzerine gözden düşünce, ilk olarak, 1703'te Girit Adası’nda kaldırılıp maaşlı memurluk düzenine geçildi. Ülkenin diğer yerlerindeki tımarlarsa 1839'da yayımlanan Tanzimat Fermanı’yla tamamen ortadan kaldırıldı.
Tımar Sisteminin Faydaları
· Tımar sistemi, Osmanlı Devleti'nde toprak üretiminde devamlı bir verimlilik sağlamıştır.
· Hazineye yük olmadan güçlü ordulara sahip olmayı mümkün kılmıştır.
· Tımar sisteminin üretim ve güvenlik açısından önemli bir işlevi vardır. Sipahiler hem toprağı eken halktan devlet adına vergi toplarlar hem de asker yetiştirirlerdi. Savaş zamanlarında ise ordunun silahlı gücü haline gelirlerdi.
Osmanlıda Diğer Topraklar
Ocaklık Araziler: Gelirleri kale muhafızlarına ve tersane giderlerine ayrılan arazilerdir.
Yurtluk Araziler: Sınır boylarındaki akıncılara verilen topraklardır.
Mukataa Araziler: Dirlik sisteminin uygulanamadığı eyalet topraklarına denir. Bu tür eyaletlerde topraktan elde edilecek gelir peşin olarak mültezim denilen varlıklı kişilere satılır. ve mültezimlerden alınan peşinat doğrudan hazineye aktarılırdı. Bu sisteme "iltizam sistemi" adı verilir.
b) Mülk Araziler: Padişah tarafından belirli bir hizmet karşılığında bazı kişilere mülk olarak verilen topraklardır. Mülk sahipleri topraklarını satma, bağışlama, miras bırakma haklarına sahipti.
c) Vakıf Araziler: Cami, hastane, aşevi ve kervansaray gibi sosyal kurumların ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla ayrılan topraklardır. Vakıf topraklarının gelirlerinden vergi alınmazdı.
TARİHTE TOPRAK YÖNETİMİ
A) Eskiçağ Anadolu’da
Erken çağlarda Anadolu'ya hakim olan Hititler devlete ait toprakları ekip biçmek üzere devlet görevlilerine veriyor, bunun karşılığında bu görevliler de devlete asker yetiştiriyordu.
B) Ortaçağ Avrupa’sında Toprak Yönetimi
Roma İmparatorluğu’nun yıkılmasından güçlü ulusal krallıkların ortaya çıkmasına kadar olan sürede, Avrupa'da feodalizm hakimdi. Feodal düzenin siyasi yapısı bir piramit gibidir. En üstte kral (veya imparator), altında ise kendisine bağlı soylular bulunur. Bu hiyerarşik düzenin en alt ve en geniş tabakasını serfler oluşturur. Temel üretim aracı olan toprak, birçok feodal bey arasında paylaştırılmıştır. Bu sistem en yaygın biçimiyle Avrupa'da uygulanmıştır. Toprağın mülkiyeti senyöre (derebey) aittir. Senyörler kralların mutlak vekilleridir. Senyör istediği zaman toprağı üzerindeki köylülerle beraber satabilirdi. Köylünün toprak üzerinde hiçbir hakkı yoktu.
Feodalite'nin Özellikleri
♦ Ekonominin temeli tarıma dayalıdır.
♦ Derebeyler mutlak hakimdir.
♦ Toprak üzerindeki en büyük güç senyördür.
♦ Derebeyi iç islerinde serbesttir.
C) Selçuklularda Toprak Yönetimi
Selçuklularda tarım yapılan topraklar ikta denilen bölümlere ayrılmıştı. İktalar hizmet veya maaş karşılığında belirli süreler için askerlere, komutanlara ve devlet adamlarına verilirdi. Bu usulle verilen topraklar has, ikta ve haraci olarak üçe ayrılıyordu.
Has toprakların geliri doğrudan Sultan ailesine veriliyordu.
İkta sahipleri ise toprakları isleme karşılığında belli sayıda asker besliyor ve savaş zamanlarında orduya katılıyorlardı.
Haraci toprakların geliri de doğrudan devlet hazinesine aktarılıyordu.
İkta Sisteminin Faydaları:
1-Merkez ordusu güçlenmiştir. Önemli sayıda asker devlet hazinesine yük olmadan yetiştirilmiş ve savaşa hazır tutulmuştur.
2-ikta topraklarındaki üretim, denetim altına girmişti. Tarımsal üretimde süreklilik sağlanmış, tarım alanları bos kalmamıştır.
3- Devletin önemli giderleri karşılanmıştır.
Not: Toprağını üç sene üst üste mazeretsiz olarak ekmeyen çiftçinin toprağı alınır başkasına verilirdi. Bundaki amaç üretimde sürekliliği sağlamaktı.
İkta Sistemiyle, Feodalitenin Farkı
İkta sisteminde toprak devletindir. İkta sahibi devletin görevlisidir. Vergiyi toplar ve asker yetiştirir, toprağı isleyen köylü üzerinde hiçbir hakkı yoktur. Köylünün hakları da kanunla devlet güvencesi altındadır.
Feodalite sisteminde toprak derebeylerindir. Senyör ise topraklarının egemen gücüdür. Köylü (sertler) toprağa bağlıdır. Toprakla birlikte alınıp satılabilmiştir.
D)Osmanlılarda Toprak Yönetimi
TIMAR SİSTEMİ (Dirlik Sistemi) Bu sistem İkta Sistemi'nin Osmanlı Devletindeki devamıdır. Tımar Sistemi'nde devlete ait olan topraklar; rütbe ve derecelere göre has, zeamet ve tımar adı altında devlet görevlilerine dağıtılırdı. Bu kişiler görevleri süresince kendilerine bırakılan topraklarda üretimin düzenli olarak yürütülmesini sağlarlardı. Ayrıca toprağın üzerinde yasayan köylüler ödemeleri gereken vergiyi Tımarlı Sipahi adı verilen görevliye verirlerdi. Bu görevli, hem topladığı vergilerle geçimini sağlar hem de devlete "cebelü" adı verilen atlı asker yetiştirirdi.
Osmanlı'da Dirlik Arazi üçe ayrılmıştır.
1-Has: Gelirleri padişah ve üst düzey görevlilere verilen topraklardır.
2-Zeamet: Gelirleri orta dereceli memurlara verilen topraklardır.
3-Tımar: Gelirleri savaşta yararlılık gösteren askerlere saray ve cami görevlilerine verilen topraklardır.
Tımar sisteminin doğru bir şekilde uygulanabilmesi için devlet, ülkenin arazilerinin durumunu, mülkiyetini ve ne şekilde değerlendirileceği bilmek zorundadır. Bunun için Tahrir Defterleri tutulur bu defterlere yeni fethedilen toprakların bütün özellikleri ayrıntılarıyla kaydedilirdi. Toprak her ne kadar devletin olsa da devlet toprağını eken, vergisini veren köylüden toprağını almazdı. Toprağını izinsiz terk eden köylüden ise Çift Bozan Vergisi alınırdı. 3 yıl üst üste toprağı ekmeyen köylüden ise toprağı alınır başkasına verilirdi. İyi islendiği müddetçe devletin kuvvet unsurlarından birini teşkil eden tımar sistemi, iyice bozulması üzerine gözden düşünce, ilk olarak, 1703'te Girit Adası’nda kaldırılıp maaşlı memurluk düzenine geçildi. Ülkenin diğer yerlerindeki tımarlarsa 1839'da yayımlanan Tanzimat Fermanı’yla tamamen ortadan kaldırıldı.
Tımar Sisteminin Faydaları
· Tımar sistemi, Osmanlı Devleti'nde toprak üretiminde devamlı bir verimlilik sağlamıştır.
· Hazineye yük olmadan güçlü ordulara sahip olmayı mümkün kılmıştır.
· Tımar sisteminin üretim ve güvenlik açısından önemli bir işlevi vardır. Sipahiler hem toprağı eken halktan devlet adına vergi toplarlar hem de asker yetiştirirlerdi. Savaş zamanlarında ise ordunun silahlı gücü haline gelirlerdi.
Osmanlıda Diğer Topraklar
Ocaklık Araziler: Gelirleri kale muhafızlarına ve tersane giderlerine ayrılan arazilerdir.
Yurtluk Araziler: Sınır boylarındaki akıncılara verilen topraklardır.
Mukataa Araziler: Dirlik sisteminin uygulanamadığı eyalet topraklarına denir. Bu tür eyaletlerde topraktan elde edilecek gelir peşin olarak mültezim denilen varlıklı kişilere satılır. ve mültezimlerden alınan peşinat doğrudan hazineye aktarılırdı. Bu sisteme "iltizam sistemi" adı verilir.
b) Mülk Araziler: Padişah tarafından belirli bir hizmet karşılığında bazı kişilere mülk olarak verilen topraklardır. Mülk sahipleri topraklarını satma, bağışlama, miras bırakma haklarına sahipti.
c) Vakıf Araziler: Cami, hastane, aşevi ve kervansaray gibi sosyal kurumların ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla ayrılan topraklardır. Vakıf topraklarının gelirlerinden vergi alınmazdı.