Tarihteki Türk Devletleri
Hemen her dönemde devlet kuran Türklerin, günümüze kadar kaç devlet kurduğu konusu tartışmalıdır. Cumhuriyetimizin kuruluş yıllarında hangi kıstaslara dayanılarak belirlendiği tam olarak anlaşılamayan ve sonradan Cumhurbaşkanlığı forsunda yıldızlarla simgelenen on altı Türk devleti diye bir konu vardır. O zamanlar nasıl belirlendiği günümüzde bile bilinemeyen ve daha sonraki yıllarda da yeterli bilimsel araştırmalara konu olmayan bu sorun, Türklerin geçmişlerine daha bir bilimsel bilinçle baktıkları günümüzde yeniden gündeme gelmiştir.
Cumhurbaşkanlığı forsuna alınan Türk devletleri şu biçimde belirlenmiştir:
1. Büyük Hun İmparatorluğu
2. Batı Hun İmparatorluğu
3. Avrupa Hun İmparatorluğu
4. Akhun İmparatorluğu
5. Göktürk İmparatorluğu
6. Avar İmparatorluğu
7. Hazar İmparatorluğu
8. Uygur Devleti
9. Karahanlılar Devleti
10. Gazneliler Devleti
11. Büyük Selçuklu İmparatorluğu
12. Harzemşahlar Devleti
13. Altınordu Devleti
14. Büyük Timur İmparatorluğu
15. Babür İmparatorluğu
16. Osmanlı İmparatorluğu
Türk tarihi incelendiği zaman bu tablonun çok eksik olduğu anlaşılmaktadır. Tarihte, imparatorluk, devlet, atabeylik, beylik ve hanlık gibi değişik türlerde kurulan Türk devleti sayısı bir ayırıma göre 120, bir başka ayırıma göre de 150 civarındadır. Tarihçilerin değişik kıstaslarla konuya eğilmeleri Türk devletlerinin sayısı konusunda kesin bir rakama ulaşılmasını günümüzde bile engellemektedir. Tüm Türk devletleri ayrı ayrı bölgelerde belirli tarihler arasında bağımsızlıklarını elde etmişler ve egemenliklerini sürdürmüşlerdir. Değişik kesimlerden gelen tarihçilerin şimdilik üzerinde anlaşabildikleri tek konu Türk devletlerinin sayısının on altının çok üzerinde bulunduğudur. Ne var ki, birisinin devlet olarak benimsediğini diğerleri benimsememekte ve kesin bir sayı üzerinde anlaşabilmek giderek olanaksızlaşmaktadır. Ayrıca bu listede yer alan Batı Hun ve Avrupa Hun İmparatorluklarının aynı devlet olduğu ve Altınordu Devleti'nin bir Türk devleti olmaktan çok bir Moğol devleti olduğu konusunda da bilimsel kuşkular ve itirazlar bulunmaktadır.
Türk tarihi ile ilgili kaynaklar genel boyutlarda tarandığı zaman ortaya 16 değil ama, 116 Türk devleti çıkmaktadır. Bu sayının fazlası vardır, eksiği yoktur. Türkiye'deki tarihçilere sorulduğu zaman onların da çoğunluğunun bu kanıda olduğu görülmektedir. Nitekim bu konuda yazılmış bazı makalelerde bu doğrultuda yorumlar ve açıklamalar göze çarpmaktadır. Kaynaklara göre 116 Türk devleti aşağıdaki gibi bir ayırıma ve sıralamaya göre açıklanabilir.
Büyük Türk Devletleri
Büyük Hun İmparatorluğu M.Ö. 4. asır - M.S. 48
Batı Hun İmparatorluğu 374-496
Ak Hun İmparatorluğu 4. asır sonları - 577
Göktürkler İmpararorluğu 552-582
Doğu Göktürk İmparatorluğu 582-630
Batı Göktürk İmparatorluğu/582-630
İkinci Göktürk İmparatorluğu 681-744
Uygur İmparatorluğu 744-840
Avrupa Avar İmparatorluğu 6. asır - 805
Hazar İmparatorluğu 7. asır - 965
Karahanlılar Devleti 840-1042
Gazneliler Devleti 962-1187
Büyük Selçuklu Devleti 1038-1194
Harezmşahlar Devleti 1097-1231
Osmanlı İmparatorluğu 1299-1922Timurlular Devleti/1370-1506
Babürlüler Devleti 1526-1858
Devletler
Kuzey Hun Devleti 48-156
Güney Hun Devleti 48-216Birinci Chao Hun Devleti/304-329
İkinci Chao Hun Devleti/328-352
Hsia Hun Devleti/407-431
Kuzey Liang Hun Devleti/401-439
Lov-lan Hun Devleti/442-460
Tabgaç Devleti/386-557
Doğu Tabgaç Devleti/534-557
Batı Tabgaç Devleti/534-557
Doğu Türkistan Uygur Devleti/911-1368
Liang Şa-t'o Türk Devleti/907-923
Tana Şa-t'o Türk Devleti/923-936
Tsin Şa-t'o Türk Devleti/937-946
Kan-çou Uygur Devleti/905-1226
Türgiş Devleti 717-766
Karluk Devleti 766-1215Kırgız Devleti/840-1207
Sabar Devleti/5. asır - 7. asır arası
Dokuz Oğuz Devleti/5. asır sonu - 6. asır sonu
Otuz Oğuz Devleti/5. asır sonu - 6. asır sonu
Basar-Alan Türk Devleti/1380-?
Doğu Karahanlı Devleti/1042-1211
Batı Karahanlı Devleti/1042-1212
Fergana Karahanlı Devleti/1042-1212
Oğuz-Yabgu Devleti/10. asrın ilk yarısı - 1000
Suriye Selçuklu Devleti/1092-1117
Kirman Selçuklu Devleti/1092-1307
Türkiye Selçuklu Devleti 1092-1307Irak Selçuklu Devleti/1157-1194
Eyyubîler Devleti 1171-1348Delhi Türk Sultanlığı/1206-1413
Mısır Memlük Devleti 1250-1517
Karakoyunlu Devleti 1380-1469
Akkoyunlu Devleti 1350-1502
Beylikler
Tulûnlular/868-905
İhşidîler/935-969
İzmir Beyliği/1081-1098
Dilmaçoğulları Beyliği/1085-1192
Danişmendli Beyliği 1092-1178
Saltuklu Beyliği 1092-1202Ahlatşahlar Beyliği/1100-1207
Artuklu Beyliği/1102-1408
İnaloğulları Beyliği/1098-1183
Mengüçlü Beyliği/1072-1277
Erbil Beyliği/1146-1232
Çobanoğulları Beyliği/1227-1309
Karamanoğulları Beyliği 1256-1483İnançoğulları Beyliği/1261-1368
Sâhib Atâoğulları Beyliği/1275-1342
Pervâneoğulları Beyliği/1277-1322
Menteşeoğulları Beyliği 1280-1424
Candaroğulları Beyliği 1299-1462
Karesioğulları Beyliği 1297-1360
Germiyanoğulları Beyliği 1300-1423
Hamidoğulları Beyliği 1301-1423 Saruhanoğulları Beyliği 1302-1410
Aydınoğulları Beyliği 1308-1426
Tekeoğulları Beyliği 1321-1390
Eretna Beyliği 1335-1381
Dulkadıroğulları Beyliği 1339-1521
Ramazanoğulları Beyliği 1325-1608
Doburca Türk Beyliği/1354-1417
Kadı Burhaneddin Devleti 1381-1398
Eşrefoğulları Beyliği 13. asır ortaları - 1326
Berçemeoğulları Beyliği/12. asır
Yarluklular Beyliği/12. asır
Atabeylikler
Böriler/1117-1154
Zengîler 1127-1259
İl-Denizliler/1146-1225
Salgurlular 1147-1284
Hanlıklar
Büyük Bulgarya Hanlığı/630-665
İtil Bulgar Hanlığı/665-1391
Tuna Bulgar Hanlığı/981-864
Peçenek Hanlığı/860-1091
Uz Hanlığı/860-1068
Kuman-Kıpçak Hanlığı/9. asır - 13. asır
Özbek Hanlığı 1428-1599
Kazan Hanlığı 1437-1552
Kırım Hanlığı 1440-1475
Kasım Hanlığı/1445-1552
Astrahan Hanlığı 1466-1554
Hive Hanlığı/1512-1920
Sibir Hanlığı/1556-1600
Buhara Hanlığı/1599-1785
Kaşgar-Tufan Hanlığı/15. asır başları - 1877
Hokand Hanlığı/1710-1876
Türkmenistan Hanlığı/1860-1885
Cumhuriyetler
Azerbaycan Cumhuriyeti 1918-1920 1991-....
Batı Trakya Türk Cumhuriyeti 31 Ağustos 1913 - 1923
Türkiye Cumhuriyeti 1923-...
Hatay Cumhuriyeti 1938-1939
Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti 1983-...
Azerbaycan Cumhuriyeti 1991-...
Kazakistan Cumhuriyeti 1991-...
Kırgızistan Cumhuriyeti 1991-...
Tacikistan Cumhuriyeti 1991-...
Özbekistan Cumhuriyeti 1991-...
Türkmenistan Cumhuriyeti 1991
Hemen her dönemde devlet kuran Türklerin, günümüze kadar kaç devlet kurduğu konusu tartışmalıdır. Cumhuriyetimizin kuruluş yıllarında hangi kıstaslara dayanılarak belirlendiği tam olarak anlaşılamayan ve sonradan Cumhurbaşkanlığı forsunda yıldızlarla simgelenen on altı Türk devleti diye bir konu vardır. O zamanlar nasıl belirlendiği günümüzde bile bilinemeyen ve daha sonraki yıllarda da yeterli bilimsel araştırmalara konu olmayan bu sorun, Türklerin geçmişlerine daha bir bilimsel bilinçle baktıkları günümüzde yeniden gündeme gelmiştir.
Cumhurbaşkanlığı forsuna alınan Türk devletleri şu biçimde belirlenmiştir:
1. Büyük Hun İmparatorluğu
2. Batı Hun İmparatorluğu
3. Avrupa Hun İmparatorluğu
4. Akhun İmparatorluğu
5. Göktürk İmparatorluğu
6. Avar İmparatorluğu
7. Hazar İmparatorluğu
8. Uygur Devleti
9. Karahanlılar Devleti
10. Gazneliler Devleti
11. Büyük Selçuklu İmparatorluğu
12. Harzemşahlar Devleti
13. Altınordu Devleti
14. Büyük Timur İmparatorluğu
15. Babür İmparatorluğu
16. Osmanlı İmparatorluğu
Türk tarihi incelendiği zaman bu tablonun çok eksik olduğu anlaşılmaktadır. Tarihte, imparatorluk, devlet, atabeylik, beylik ve hanlık gibi değişik türlerde kurulan Türk devleti sayısı bir ayırıma göre 120, bir başka ayırıma göre de 150 civarındadır. Tarihçilerin değişik kıstaslarla konuya eğilmeleri Türk devletlerinin sayısı konusunda kesin bir rakama ulaşılmasını günümüzde bile engellemektedir. Tüm Türk devletleri ayrı ayrı bölgelerde belirli tarihler arasında bağımsızlıklarını elde etmişler ve egemenliklerini sürdürmüşlerdir. Değişik kesimlerden gelen tarihçilerin şimdilik üzerinde anlaşabildikleri tek konu Türk devletlerinin sayısının on altının çok üzerinde bulunduğudur. Ne var ki, birisinin devlet olarak benimsediğini diğerleri benimsememekte ve kesin bir sayı üzerinde anlaşabilmek giderek olanaksızlaşmaktadır. Ayrıca bu listede yer alan Batı Hun ve Avrupa Hun İmparatorluklarının aynı devlet olduğu ve Altınordu Devleti'nin bir Türk devleti olmaktan çok bir Moğol devleti olduğu konusunda da bilimsel kuşkular ve itirazlar bulunmaktadır.
Türk tarihi ile ilgili kaynaklar genel boyutlarda tarandığı zaman ortaya 16 değil ama, 116 Türk devleti çıkmaktadır. Bu sayının fazlası vardır, eksiği yoktur. Türkiye'deki tarihçilere sorulduğu zaman onların da çoğunluğunun bu kanıda olduğu görülmektedir. Nitekim bu konuda yazılmış bazı makalelerde bu doğrultuda yorumlar ve açıklamalar göze çarpmaktadır. Kaynaklara göre 116 Türk devleti aşağıdaki gibi bir ayırıma ve sıralamaya göre açıklanabilir.
Büyük Türk Devletleri
Büyük Hun İmparatorluğu M.Ö. 4. asır - M.S. 48
Batı Hun İmparatorluğu 374-496
Ak Hun İmparatorluğu 4. asır sonları - 577
Göktürkler İmpararorluğu 552-582
Doğu Göktürk İmparatorluğu 582-630
Batı Göktürk İmparatorluğu/582-630
İkinci Göktürk İmparatorluğu 681-744
Uygur İmparatorluğu 744-840
Avrupa Avar İmparatorluğu 6. asır - 805
Hazar İmparatorluğu 7. asır - 965
Karahanlılar Devleti 840-1042
Gazneliler Devleti 962-1187
Büyük Selçuklu Devleti 1038-1194
Harezmşahlar Devleti 1097-1231
Osmanlı İmparatorluğu 1299-1922Timurlular Devleti/1370-1506
Babürlüler Devleti 1526-1858
Devletler
Kuzey Hun Devleti 48-156
Güney Hun Devleti 48-216Birinci Chao Hun Devleti/304-329
İkinci Chao Hun Devleti/328-352
Hsia Hun Devleti/407-431
Kuzey Liang Hun Devleti/401-439
Lov-lan Hun Devleti/442-460
Tabgaç Devleti/386-557
Doğu Tabgaç Devleti/534-557
Batı Tabgaç Devleti/534-557
Doğu Türkistan Uygur Devleti/911-1368
Liang Şa-t'o Türk Devleti/907-923
Tana Şa-t'o Türk Devleti/923-936
Tsin Şa-t'o Türk Devleti/937-946
Kan-çou Uygur Devleti/905-1226
Türgiş Devleti 717-766
Karluk Devleti 766-1215Kırgız Devleti/840-1207
Sabar Devleti/5. asır - 7. asır arası
Dokuz Oğuz Devleti/5. asır sonu - 6. asır sonu
Otuz Oğuz Devleti/5. asır sonu - 6. asır sonu
Basar-Alan Türk Devleti/1380-?
Doğu Karahanlı Devleti/1042-1211
Batı Karahanlı Devleti/1042-1212
Fergana Karahanlı Devleti/1042-1212
Oğuz-Yabgu Devleti/10. asrın ilk yarısı - 1000
Suriye Selçuklu Devleti/1092-1117
Kirman Selçuklu Devleti/1092-1307
Türkiye Selçuklu Devleti 1092-1307Irak Selçuklu Devleti/1157-1194
Eyyubîler Devleti 1171-1348Delhi Türk Sultanlığı/1206-1413
Mısır Memlük Devleti 1250-1517
Karakoyunlu Devleti 1380-1469
Akkoyunlu Devleti 1350-1502
Beylikler
Tulûnlular/868-905
İhşidîler/935-969
İzmir Beyliği/1081-1098
Dilmaçoğulları Beyliği/1085-1192
Danişmendli Beyliği 1092-1178
Saltuklu Beyliği 1092-1202Ahlatşahlar Beyliği/1100-1207
Artuklu Beyliği/1102-1408
İnaloğulları Beyliği/1098-1183
Mengüçlü Beyliği/1072-1277
Erbil Beyliği/1146-1232
Çobanoğulları Beyliği/1227-1309
Karamanoğulları Beyliği 1256-1483İnançoğulları Beyliği/1261-1368
Sâhib Atâoğulları Beyliği/1275-1342
Pervâneoğulları Beyliği/1277-1322
Menteşeoğulları Beyliği 1280-1424
Candaroğulları Beyliği 1299-1462
Karesioğulları Beyliği 1297-1360
Germiyanoğulları Beyliği 1300-1423
Hamidoğulları Beyliği 1301-1423 Saruhanoğulları Beyliği 1302-1410
Aydınoğulları Beyliği 1308-1426
Tekeoğulları Beyliği 1321-1390
Eretna Beyliği 1335-1381
Dulkadıroğulları Beyliği 1339-1521
Ramazanoğulları Beyliği 1325-1608
Doburca Türk Beyliği/1354-1417
Kadı Burhaneddin Devleti 1381-1398
Eşrefoğulları Beyliği 13. asır ortaları - 1326
Berçemeoğulları Beyliği/12. asır
Yarluklular Beyliği/12. asır
Atabeylikler
Böriler/1117-1154
Zengîler 1127-1259
İl-Denizliler/1146-1225
Salgurlular 1147-1284
Hanlıklar
Büyük Bulgarya Hanlığı/630-665
İtil Bulgar Hanlığı/665-1391
Tuna Bulgar Hanlığı/981-864
Peçenek Hanlığı/860-1091
Uz Hanlığı/860-1068
Kuman-Kıpçak Hanlığı/9. asır - 13. asır
Özbek Hanlığı 1428-1599
Kazan Hanlığı 1437-1552
Kırım Hanlığı 1440-1475
Kasım Hanlığı/1445-1552
Astrahan Hanlığı 1466-1554
Hive Hanlığı/1512-1920
Sibir Hanlığı/1556-1600
Buhara Hanlığı/1599-1785
Kaşgar-Tufan Hanlığı/15. asır başları - 1877
Hokand Hanlığı/1710-1876
Türkmenistan Hanlığı/1860-1885
Cumhuriyetler
Azerbaycan Cumhuriyeti 1918-1920 1991-....
Batı Trakya Türk Cumhuriyeti 31 Ağustos 1913 - 1923
Türkiye Cumhuriyeti 1923-...
Hatay Cumhuriyeti 1938-1939
Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti 1983-...
Azerbaycan Cumhuriyeti 1991-...
Kazakistan Cumhuriyeti 1991-...
Kırgızistan Cumhuriyeti 1991-...
Tacikistan Cumhuriyeti 1991-...
Özbekistan Cumhuriyeti 1991-...
Türkmenistan Cumhuriyeti 1991