Her gün kitle muhabere araçlarında onlarca “mucize diyet” ile karşılaşılmakta. “İsveç Diyeti, Bridget Jones Diyeti, Hollywood Diyeti, Model Diyeti, Lahana Çorbası Diyeti, Burçlara Nazaran Diyet, Kan Öbeği Diyeti, Amerikan Kalp Vakfı Diyeti, Ayırma Diyeti, Son Baht Diyeti” ve daha yüzlerce değişik isimli yahut isimsiz diyet. Pekala bu kadar çok diyet listesi ortalarda dolaşırken neden hala kişilerin kilo meselesi var? Zira bu tip diyetlerin birçok başlangıçta süratli kilo kaybı sağlasa da, kısa bir vade sonra bu kilolar ziyadesiyle geri alınmaktadır. Bu tip diyetler sıhhate zarar vermenin ve metabolizmanın bozulmasını sağlayarak ömrü kısaltmanın yanı sıra, kişinin “ben bu işi başaramıyorum” diyerek umutsuzluğa kapılmasına neden olmaktadır. Esasen ömür usulü haline getirilemeyen hiçbir usule başlamamak gerekir.
Umumî prensipleri misal olmakla birlikte diyet kesinlikle “şahsa kişisel” olarak hazırlanmalıdır. Zira herkesin metabolizması birbirinden farklılık gösterir, tıpkı parmak izi üzere. Multifaktöriyel bir hastalık olan şişmanlığın tedavisinde multidisipliner bir yaklaşım gerekir. Dahiliye bilirkişisi yahut endokrinolog, diyetisyen, fizyoterapist ve psikolog ile ekip halinde tedavi edilmesi durumunda daha sağlıklı sonuçlar alınabilir. Günümüzde birçok kronik illetin temel nedenini oluşturan şişmanlığın tedavisinde diyetisyenen yetkili ve aktif meslek mensubudur. Sıhhat ekibinin temel direği olan doktor hastanın gerekli muayenesini yapar, tahlillerini yaptırır ve diyetisyen, kişinin özelliklerine müsait beslenme modelleriyle olağan yüke iniş sürecini başlatır. Diyetisyenler aldıkları eğitimin gereği olarak beslenme programını insana nazaran ayarlayabilen, tıpkı devirde zayıflama diyetlerini ehil ve istikrarlı beslenme alışkanlığı sağlayabilecek halde düzenleyebilen bireylerdir.
Zayıflama programlarının, kişinin (yaş, cinsiyet, uzunluk uzunluğu, vücut tartısı, fizikî aktivite seviyesi, beslenme alışkanlıkları vb.) özelliklerine nazaran kuvvet ve besin öğesi içermesi; ehliyetli ve istikrarlı beslenme alışkanlığı kazandırabilmesi ve yavaş yük kaybı ile bireyin yeni beslenme programını hayat üslubu haline getirmesini sağlayabilmesi gerekir. Unutulmamalıdır ki; ayda 6 kg üzerinde yük kaybı metabolik olarak gayrı sıhhat meselelerine yer hazırlamaktadır. Sabırlı olmak kural. Kişi, yıllar içerisinde aldığı kiloları birkaç haftada vermeye çalışmamalı. Bu uğurda aç karına greyfurt yahut limon suyu içmenin, kabak çekirdeği yemenin, mütemadi maden suyu içmenin, yosun tabletlerinden, kekik sularından ve form çaylarından medet ummanın hiçbir ilmî dayanağı olmadığı üzere; yarardan çok zarar verdiği aşikardır.
Tartı kaybının geçmişine bakıldığında; midede hacim oluşturan posa tabletlerinin sindirim sisteminde tıkanmalara, kafein ve amfetaminlerin bağımlılığa, çok düşük kalorili diyetlerin ve sindirim sistemine yapılan cerrahi müdahalelerin besin öğesi zayıflıklarına, protein diyetlerinin böbrek ve kalp sorunlarına, kalp yetmezliği sonucu ölümlere neden olduğu görülmektedir.
BIRTAKIM KUSURLU DİYETLERİN İÇERİĞİ
Biyokimyasal Mönü
Sabah: 1/2 adet greyfurt, 1 adet yumurta, 2 dilim salam
Öğlen: 1/2 adet greyfurt, ızgara et (doyacak kadar), salata (zeytinyağlı ve limonlu)
Akşam: 1/2 adet greyfurt, ızgara et (doyacak kadar), haşlama zerzevat (tereyağlı)
Gece: 2 adet domates ya da 1 bardak domates suyu
Ayırma Diyeti
Sabah: 1/2 kilo meyve
Öğlen: 1 kilo meyve
Akşam: Sınırsız ızgara et (tavuk, balık, köfte), sınırsız çay, kahve, ıhlamur, su, soda, diyet kola
Not: Akşam yemeklerinde yağsız, limonsuz ve sirkesiz salata yenebilir.
Not: İki öğün arası en az 5 saat olmalıdır.
Her iki mönüde de sitrik asit içeren greyfurt, domates ve gayrı meyveler yükte bulunuyor. Sitrik asidin krebs halkasını hızlandırarak katabolizmayı artırdığı savunulmaktadır. Mönülerin kuvvetleri düşük olduğu için kısa vade pratik ile tartı kaybı sağlanabilir. Gelgelelim ehliyetli ve istikrarlı beslenme alışkanlığı kazandırmadığı için tartı kayıpları kalıcı olmamaktadır.
Kan Öbeği Diyeti
Kimselerin kan kümelerine nazaran yemeleri ve yememeleri gereken besinler belirlenmiş ve kan öbeklerine nazaran mönüler oluşturulmuştur. Mesela “0” kan öbeğindeki kimselere süt ve türevleri, “A” kan kümesindeki bireylere et ve türevleri önerilmemektedir. Sizce bu durum zayıf ve istikrarsız beslenmeye yol açmaz mı?
Karbonhidrat Diyeti
Besinler içerdikleri karbonhidrat pahasına nazaran puanlandırmaktadır. Günde 60 gr karbonhidrat önermektedir. Birebir hengamda ketojeniktir. Kuvvet yüklü olarak proteinlerden sağlanır. Proteinlerin termik tesiri yüksek olduğu için güç harcaması artar. Proteinden varlıklı öğünden sonraki öğünde besin alımı azalır (tokluk hissi). Karbonhidratı çok sonlu ve proteini çok yüksek olan mönülerde çeşitli sıhhat risklerine neden olabilir. Ehil ve istikrarlı beslenme alışkanlığı kazandırmadığından yük kaybı da kalıcı olmamaktadır.
Formüla Diyetler ve Ticari Diyet Programları
Likit yahut toz formda ya da paketlenmiş öğünler formundadır. Çoğunlukla proteini yüksek, karbonhidrat ve yağı düşük nispette içerirler. Yekun güç açısından da sonlu olduklarından süratle zayıflatırlar. Bireyler besin seçiminde akıllıca karar verme kanısından kurtulduğu için programı basitçe benimserler, ama süratli ve hakikat beslenme alışkanlığı kazanmadıkları için ağılıklarını koruyamazlar. Ehliyetsiz ve istikrarsız bir beslenme çeşidi olduğu için çeşitli sıhhat risklerine de neden olabilirler. Kuvvet ölçüsü çok hudutlu olmasa bile istikrarsız düşük kalori diyetlerde birçok besin öğesinde, münhasıran vitamin ve minerallerde zayıflık laf mevzusudur. Bireye mahsus değişiklikler yapmaya elverişli değildir. Ehil ve istikrarlı beslenmeyi bir hayat şekli haline getiremez ve bu nedenle tatbike son verildiğinde geri kilo kazanımı riski çok yüksektir. Gerçek yük kaybı vücuttaki yağ kitlesinin azalması ile mümkündür. Bunun dışındaki kas ve su kitlesindeki kayıplar hem sıhhat açısından risklidir hem de kalıcı tartı kaybına neden olmamaktadır. Tartı kaybının süratli olması öncelikle su kitlesindeki azalma ve sonrada kas kitlesindeki azalma ile bağlantılıdır. En yüksek yağ kitlesi kaybı istikrarlı diyetlerde, en yüksek su kaybı ketojenik diyetlerde ve en yüksek kas kaybı ise açlık halinde olmaktadır.
Ketojenik Diyetler
Diyetle alınan karbonhidrat ölçüsünün şiddetli kısıtlanması (50 gr/gün’den daha az) ile kanda keton cisimciklerinin artmasına (ketozis) neden olan diyetlerdir. Ketojenik diyetler, besin öğeleri tarafından istikrarsız olmaları ve değerli sıhhat dertleri oluşturabilmeleri nedeniyle şişmanlığın tedavisinde kullanılmaları önerilmemektedir. Ayrıyeten süratli tartı kaybı nedeniyle daha çok vücut suyunda azalmaya neden olur. Gerçek tartı kaybı sağlanamaz. Ketojenik diyetlerin yol açtığı sıhhat meseleleri:
Likit - elektrolit istikrarında bozukluk (kalsiyum ve sodyum atımı artar)
Hiperürisemi
Hiperlipidemi (koroner kalp marazı riski artar)
Kardiyak aritmiler (ölüm riski artar)
Miyokard atrofisi
Kalsiyum atımını arttırması nedeniyle osteoporoz riski yükselir.
* Keton cisimcikleri dimağın gereksinim duyduğu glikozun gereğince alınamadığı durumlarda yağdan güç eldesi esnasında üretilen “pak!” öğelerdir. Bu tıp diyetler “ketojenik diyet” olarak isimlendirilmektedir.
Çok Düşük Kalorili Diyetler (ÇDKD)
Vücut tartısının kilogramı başına 10 kkal/gün güç sağlayan diyetlerdir. Süratli yük kaybına neden olurlar. Vücut tartısının süratli kaybı;
- Yağsız vücut kitlesinin daha çok kaybına,
- Bazal metabolizma suratının azalmasına,
- Kaybedilen yükün korunmamasına,
- Laktat, bağımsız yağ asitleri ve keton cisimlerinin artmasına,
- İyonize kalsiyumun düşmesine,
- Na, K, Mg, Zn seviyelerinin düşmesine neden olduğu ve irtihalle sonuçlanabileceği bilinmelidir.
Çok Düşük Kalorili Diyetlerin Komplikasyonları
Merkezi had sistemi, kardiyovasküler sistem, gastrointestinal sistem ve genitoüriner sistem başta olmak üzere ÇDKD’lerin pek çok sistemle ilgili komplikasyonları vardır. Bunlar şu formda gruplandırılabilir:
Merkezi hudut sistemi: Baş ağrısı, konsantrasyon bozukluğu, sonluluk, yorgunluk, uyuşukluk
Kardiyovasküler sistem: Kardiyak aritmiler, miyokardial atrofi, hipotansiyon
Gastrointestinal sistem: Bulantı, kusma, konstipasyon, diyare, abdominal şikayet, safra taşları
Genitoüriner sistem: Menstrüasyon düzensizliği, libido kayıpları, renal taşlar
Öteki: Yorgunluk, soğuk intoleransı, kuru cilt, saç dökülmesi, negatif azot istikrarı mineral ve elektrolit dengesizliği, kolesterol ve ürik asit seviyesinde artış
Sonuç olarak; obezite tekrar ortaya çıkma potansiyeline sahip, uzun vadeli tedaviye muhtaçlık duyan kronik bir durumdur. Bu nedenle zayıflama programı bireye şahsi, bireyin benimseyip, ömür stili haline getirerek uygulayabileceği, kâfi ve istikrarlı beslenme alışkanlığı kazandırabilecek özellikte olmalıdır. Ayrıyeten obezitenin tedavisinde tek başına diyet tedavisi ehliyetli olmamakta, diyet tedavisinin yanı sıra egzersiz programı ve davranış değişikliği tedavisi de beraberinde gerekmektedir.
Umumî prensipleri misal olmakla birlikte diyet kesinlikle “şahsa kişisel” olarak hazırlanmalıdır. Zira herkesin metabolizması birbirinden farklılık gösterir, tıpkı parmak izi üzere. Multifaktöriyel bir hastalık olan şişmanlığın tedavisinde multidisipliner bir yaklaşım gerekir. Dahiliye bilirkişisi yahut endokrinolog, diyetisyen, fizyoterapist ve psikolog ile ekip halinde tedavi edilmesi durumunda daha sağlıklı sonuçlar alınabilir. Günümüzde birçok kronik illetin temel nedenini oluşturan şişmanlığın tedavisinde diyetisyenen yetkili ve aktif meslek mensubudur. Sıhhat ekibinin temel direği olan doktor hastanın gerekli muayenesini yapar, tahlillerini yaptırır ve diyetisyen, kişinin özelliklerine müsait beslenme modelleriyle olağan yüke iniş sürecini başlatır. Diyetisyenler aldıkları eğitimin gereği olarak beslenme programını insana nazaran ayarlayabilen, tıpkı devirde zayıflama diyetlerini ehil ve istikrarlı beslenme alışkanlığı sağlayabilecek halde düzenleyebilen bireylerdir.
Zayıflama programlarının, kişinin (yaş, cinsiyet, uzunluk uzunluğu, vücut tartısı, fizikî aktivite seviyesi, beslenme alışkanlıkları vb.) özelliklerine nazaran kuvvet ve besin öğesi içermesi; ehliyetli ve istikrarlı beslenme alışkanlığı kazandırabilmesi ve yavaş yük kaybı ile bireyin yeni beslenme programını hayat üslubu haline getirmesini sağlayabilmesi gerekir. Unutulmamalıdır ki; ayda 6 kg üzerinde yük kaybı metabolik olarak gayrı sıhhat meselelerine yer hazırlamaktadır. Sabırlı olmak kural. Kişi, yıllar içerisinde aldığı kiloları birkaç haftada vermeye çalışmamalı. Bu uğurda aç karına greyfurt yahut limon suyu içmenin, kabak çekirdeği yemenin, mütemadi maden suyu içmenin, yosun tabletlerinden, kekik sularından ve form çaylarından medet ummanın hiçbir ilmî dayanağı olmadığı üzere; yarardan çok zarar verdiği aşikardır.
Tartı kaybının geçmişine bakıldığında; midede hacim oluşturan posa tabletlerinin sindirim sisteminde tıkanmalara, kafein ve amfetaminlerin bağımlılığa, çok düşük kalorili diyetlerin ve sindirim sistemine yapılan cerrahi müdahalelerin besin öğesi zayıflıklarına, protein diyetlerinin böbrek ve kalp sorunlarına, kalp yetmezliği sonucu ölümlere neden olduğu görülmektedir.
BIRTAKIM KUSURLU DİYETLERİN İÇERİĞİ
Biyokimyasal Mönü
Sabah: 1/2 adet greyfurt, 1 adet yumurta, 2 dilim salam
Öğlen: 1/2 adet greyfurt, ızgara et (doyacak kadar), salata (zeytinyağlı ve limonlu)
Akşam: 1/2 adet greyfurt, ızgara et (doyacak kadar), haşlama zerzevat (tereyağlı)
Gece: 2 adet domates ya da 1 bardak domates suyu
Ayırma Diyeti
Sabah: 1/2 kilo meyve
Öğlen: 1 kilo meyve
Akşam: Sınırsız ızgara et (tavuk, balık, köfte), sınırsız çay, kahve, ıhlamur, su, soda, diyet kola
Not: Akşam yemeklerinde yağsız, limonsuz ve sirkesiz salata yenebilir.
Not: İki öğün arası en az 5 saat olmalıdır.
Her iki mönüde de sitrik asit içeren greyfurt, domates ve gayrı meyveler yükte bulunuyor. Sitrik asidin krebs halkasını hızlandırarak katabolizmayı artırdığı savunulmaktadır. Mönülerin kuvvetleri düşük olduğu için kısa vade pratik ile tartı kaybı sağlanabilir. Gelgelelim ehliyetli ve istikrarlı beslenme alışkanlığı kazandırmadığı için tartı kayıpları kalıcı olmamaktadır.
Kan Öbeği Diyeti
Kimselerin kan kümelerine nazaran yemeleri ve yememeleri gereken besinler belirlenmiş ve kan öbeklerine nazaran mönüler oluşturulmuştur. Mesela “0” kan öbeğindeki kimselere süt ve türevleri, “A” kan kümesindeki bireylere et ve türevleri önerilmemektedir. Sizce bu durum zayıf ve istikrarsız beslenmeye yol açmaz mı?
Karbonhidrat Diyeti
Besinler içerdikleri karbonhidrat pahasına nazaran puanlandırmaktadır. Günde 60 gr karbonhidrat önermektedir. Birebir hengamda ketojeniktir. Kuvvet yüklü olarak proteinlerden sağlanır. Proteinlerin termik tesiri yüksek olduğu için güç harcaması artar. Proteinden varlıklı öğünden sonraki öğünde besin alımı azalır (tokluk hissi). Karbonhidratı çok sonlu ve proteini çok yüksek olan mönülerde çeşitli sıhhat risklerine neden olabilir. Ehil ve istikrarlı beslenme alışkanlığı kazandırmadığından yük kaybı da kalıcı olmamaktadır.
Formüla Diyetler ve Ticari Diyet Programları
Likit yahut toz formda ya da paketlenmiş öğünler formundadır. Çoğunlukla proteini yüksek, karbonhidrat ve yağı düşük nispette içerirler. Yekun güç açısından da sonlu olduklarından süratle zayıflatırlar. Bireyler besin seçiminde akıllıca karar verme kanısından kurtulduğu için programı basitçe benimserler, ama süratli ve hakikat beslenme alışkanlığı kazanmadıkları için ağılıklarını koruyamazlar. Ehliyetsiz ve istikrarsız bir beslenme çeşidi olduğu için çeşitli sıhhat risklerine de neden olabilirler. Kuvvet ölçüsü çok hudutlu olmasa bile istikrarsız düşük kalori diyetlerde birçok besin öğesinde, münhasıran vitamin ve minerallerde zayıflık laf mevzusudur. Bireye mahsus değişiklikler yapmaya elverişli değildir. Ehil ve istikrarlı beslenmeyi bir hayat şekli haline getiremez ve bu nedenle tatbike son verildiğinde geri kilo kazanımı riski çok yüksektir. Gerçek yük kaybı vücuttaki yağ kitlesinin azalması ile mümkündür. Bunun dışındaki kas ve su kitlesindeki kayıplar hem sıhhat açısından risklidir hem de kalıcı tartı kaybına neden olmamaktadır. Tartı kaybının süratli olması öncelikle su kitlesindeki azalma ve sonrada kas kitlesindeki azalma ile bağlantılıdır. En yüksek yağ kitlesi kaybı istikrarlı diyetlerde, en yüksek su kaybı ketojenik diyetlerde ve en yüksek kas kaybı ise açlık halinde olmaktadır.
Ketojenik Diyetler
Diyetle alınan karbonhidrat ölçüsünün şiddetli kısıtlanması (50 gr/gün’den daha az) ile kanda keton cisimciklerinin artmasına (ketozis) neden olan diyetlerdir. Ketojenik diyetler, besin öğeleri tarafından istikrarsız olmaları ve değerli sıhhat dertleri oluşturabilmeleri nedeniyle şişmanlığın tedavisinde kullanılmaları önerilmemektedir. Ayrıyeten süratli tartı kaybı nedeniyle daha çok vücut suyunda azalmaya neden olur. Gerçek tartı kaybı sağlanamaz. Ketojenik diyetlerin yol açtığı sıhhat meseleleri:
Likit - elektrolit istikrarında bozukluk (kalsiyum ve sodyum atımı artar)
Hiperürisemi
Hiperlipidemi (koroner kalp marazı riski artar)
Kardiyak aritmiler (ölüm riski artar)
Miyokard atrofisi
Kalsiyum atımını arttırması nedeniyle osteoporoz riski yükselir.
* Keton cisimcikleri dimağın gereksinim duyduğu glikozun gereğince alınamadığı durumlarda yağdan güç eldesi esnasında üretilen “pak!” öğelerdir. Bu tıp diyetler “ketojenik diyet” olarak isimlendirilmektedir.
Çok Düşük Kalorili Diyetler (ÇDKD)
Vücut tartısının kilogramı başına 10 kkal/gün güç sağlayan diyetlerdir. Süratli yük kaybına neden olurlar. Vücut tartısının süratli kaybı;
- Yağsız vücut kitlesinin daha çok kaybına,
- Bazal metabolizma suratının azalmasına,
- Kaybedilen yükün korunmamasına,
- Laktat, bağımsız yağ asitleri ve keton cisimlerinin artmasına,
- İyonize kalsiyumun düşmesine,
- Na, K, Mg, Zn seviyelerinin düşmesine neden olduğu ve irtihalle sonuçlanabileceği bilinmelidir.
Çok Düşük Kalorili Diyetlerin Komplikasyonları
Merkezi had sistemi, kardiyovasküler sistem, gastrointestinal sistem ve genitoüriner sistem başta olmak üzere ÇDKD’lerin pek çok sistemle ilgili komplikasyonları vardır. Bunlar şu formda gruplandırılabilir:
Merkezi hudut sistemi: Baş ağrısı, konsantrasyon bozukluğu, sonluluk, yorgunluk, uyuşukluk
Kardiyovasküler sistem: Kardiyak aritmiler, miyokardial atrofi, hipotansiyon
Gastrointestinal sistem: Bulantı, kusma, konstipasyon, diyare, abdominal şikayet, safra taşları
Genitoüriner sistem: Menstrüasyon düzensizliği, libido kayıpları, renal taşlar
Öteki: Yorgunluk, soğuk intoleransı, kuru cilt, saç dökülmesi, negatif azot istikrarı mineral ve elektrolit dengesizliği, kolesterol ve ürik asit seviyesinde artış
Sonuç olarak; obezite tekrar ortaya çıkma potansiyeline sahip, uzun vadeli tedaviye muhtaçlık duyan kronik bir durumdur. Bu nedenle zayıflama programı bireye şahsi, bireyin benimseyip, ömür stili haline getirerek uygulayabileceği, kâfi ve istikrarlı beslenme alışkanlığı kazandırabilecek özellikte olmalıdır. Ayrıyeten obezitenin tedavisinde tek başına diyet tedavisi ehliyetli olmamakta, diyet tedavisinin yanı sıra egzersiz programı ve davranış değişikliği tedavisi de beraberinde gerekmektedir.
