Tiyatro Turlerinin Ozellikleri Nelerdir?
Tiyatro Turleri
Geleneksel Turk Tiyatrosu
Olmuş ya da olması duşunulmuş birtakım olayların sahne uzerinde, gerceğe uygun bir şekilde oyuncular tarafından gosterilmesine tiyatro denir
Tiyatro turu, Yunanlıların MO 6 yuzyıldaki dinsel torenlerinden (Bereket tanrısı Dionysos adına duzenlenen şenliklerden) doğmuştur
Tiyatronun ogeleri:
Tiyatronun seyirci, oyuncu, sahne, eser, dil ve ifade gibi oğeleri vardır
Tiyatro eserlerinde oyunun temeli konuşmaya dayanır Bu bakımdan tiyatroda konuşma uslubu ağır basmaktadır
Tiyatro eserinin diğer temel ozelliği okunmak icin değil, oynanmak icin yazılmış olmasıdır
Tiyatro turunu iki grupta ele alabiliriz:
1 Geleneksel Turk Tiyatrosu: Cağlar boyunca surup geldiği ve doğrudan doğruya Turk kulturunun urunu olduğu icin geleneksel Turk tiyatrosu adı verilen tiyatro turleri Karagoz, orta oyunu, meddahlık ve koy seyirlik oyunlarıdır
2 Modern Turk tiyatrosu: Turk edebiyatında ilk tiyatro eseri orneği Tanzimat Doneminde Batı etkisiyle verilmiştir İlk tiyatro eseri, Şinasi'nin Şair Evlenmesiadlı oyunudur
Modern tiyatro eserleri konularına gore uce ayrılır:
TRAJEDİ
İlk tiyatro turunun adıdır Klasik donem trajedisinin ozellikleri şunlardır
* Manzum olarak yazılır
* Konularını mitoloji ve tarihten alır
* Oyun kahramanları soylu kişilerden secilir
* Trajediler erdem ve ahlak temeli uzerine kurulur
* Vurma, yaralama, oldurme olayları sahnede gosterilmez; konuşmalarla duyurulur
* Sade, acık, anlaşılır bir dil kullanılır Halk diline yer verilmez
* Uc birlik kuralı (Konunun bir gunle, bir mekanla ve tek bir olayla sınırlandırılması ) uygulanır
KOMEDİ
İnsanların ve olayların gulunc yanlarını gostermek icin yazılan tiyatro turudur Klasik komedyanın ozellikleri şunlardır
* Kişilerde ya da toplumda gorulen aksaklıklar, gulunc taraflar sergilenerek seyirciyi hem guldurmeyi hem de duşundurmeyi amaclar
* Kişiler toplumun her kesiminden olabilir
* Her turlu olay sahnede canlandırılır
* Konuşma dili kullanılır
* Nazım ve nesirolabilir
* Uc birlik kuralına uyulur
* Yalnız guldurme amacı guden komedilere vodvil (entrika komedisi), abartılı hareketlerle sivri esprilerle guldurmeyi amaclayan komedilere fars (kaba gulduru), gercekte guldurucu olmayan bir olayı guluncleştirerek işleyen komedilere parodi, yergiye dayanan komedilere satir, bir kişinin karakterini ortaya koymak icin yazılan komedilere karakter komedisi denir
DRAM
Dramlarda, trajedilerde işlenen acıklı olaylarla komedi oyunlarında işlenen gulduru unsurları bir arada işlenir
Bu turun ozellikleri şunlardır:
* Hem acıklı hem de guldurucu olaylar, hayatta olduğu gibi bir arada bulunur
* Olaylar tarihten ve gunluk olaylardan alınır
* Kişiler toplumun her kesiminden olabilir
* Uc birlik kuralına uyulmaz
* Nazım ya da nesir şeklinde olabilir
* Kahramanlar ait oldukları cevrenin diliyle konuşurlar
* Perde sayısı sınırlı değildir
Başlıca dram ceşitleri şunlardır
Melodram: Heyecan verici, acıklı ve duygusal olaylara dayanan muzikli drama
melodram denir
Feeri: Masalımsı oyunlara feeri denir
GELENEKSEL TURK TİYATROSU
Cağlar boyunca surup geldiği ve doğrudan doğruya Turk kulturunun urunu olduğu icin geleneksel Turk tiyatrosu adı verilen tiyatro turleri şunlardır:
Karagoz
Bir beyaz perdenin arkasına konulan bir ışıkla ve bu ışığın onunden gecirilerek perdeye yansıtılan şekillerle oynanan bir perde oyunudur
Oyunun kahramanlarından Karagoz,saf ve temiz ruhlu, olayların gulunc taraflarını buyuk ustalıkla yakalayan, zeki, okumamış fakat irfan sahibi Turk halkını temsil etmektedir
Hacivatise medrese tahsili gormuş, sofu, gorgulu, yabancı kelimelere sıkca yer veren bir tiptir
Karagoz oyunu, seyircileri guldurmeyi fakat guldururken duşundurmeyi amaclar
Dort bolumden oluşur:
Giriş (Mukaddime):Hacivat'ın muzik eşliğinde perdeye geldiği kısımdır Bu bolum, Hacivat ile Karagoz'un kavga etmesine kadar surer
Muhavere (Soyleşme):Oyunun ana tipleri olan Karagoz ve Hacivat arasında gecer Bu bolum yanlış anlaşılmalarla gelişir Olmayacak bir olay gercekmiş gibi anlatılır, sonra bunun bir ruya olduğu anlaşılır
Fasıl: Asıl oyunun bulunduğu bolumdur Bu bolume Zenne, Tuzsuz Delibekir, Efe, gibi tipler de katılırlar
Bitiş:Oyundan cıkartılacak dersin soylenip, kusurlar icin ozur dilendiği bolumdur
Orta Oyunu
Dort bir yanı seyircilerle cevrilmiş bir meydanda, herhangi bir yazılı metne bağlı kalmadan oynanan oyundur XIX yuzyılda Karagoz ve meddah oyunlarının gelişmesiyle ortaya cıkmıştır
Oyunun kahramanlarından Pişekar,Karagoz oyunundaki Hacivat'ın; Kavukluda Karagoz'un karşılığıdır
Ortaoyunu dort bolumden oluşur
Giriş: Pişekarın muzik eşliğinde oyunu takdim ettiği bolumdur
Tekerleme: Pişekarla Kavuklu arasında gecen ve Kavuklu'nun gercekleşmesi mumkun olmayan hayali bir olayı ( genellikle ruyayı) olmuş gibi anlattığı kısa konuşmadır
Fasıl: Asıl oyunun ortaya konulduğu bolumdur Bu bolumde Pişekar ve Kavuklu'nun yanısıra zenne, Kayserili, Kulhanbeyi, Cuce ve Kambur, Laz, Arnavut, Celebi, Rumelili gibi oyunun diğer kahramanları da yer alır
Bitiş: Pişekar ile Kavuklu, kendi aralarında kısa bir konuşma yaptıktan sonra Her ne kadar surci lisan ettikse affoladiyerek bir sonraki oyunun adını ve yerini belirtirler ve oyun sona erer
Karagoz oyunundan tek farkı, Karagoz oyununun perdeye yansıtılan golgeler tarafından, orta oyununun ise canlı kişiler tarafından sergilenmesidir
Gerek Karagoz oyunu, gerekse ortaoyununda konu ve olayın ana hatları bellidir Fakat yazılı bir metin olmadığı icin oyuncular kendi yetenekleri doğrultusunda doğaclama olarak oyunu sergilerler
Meddah
Bir tek kişinin bir olayı veya hikayeyi seyirci onunde hareket ve taklitlerle canlandırması sanatına meddahlık denir Bu sanatı sergileyene de meddah denir
Meddahlık hareketten cok ses taklidi, jest ve mimiklere dayanan bir sanattır Meddah her turlu insan sesini, ağlama, gulme gibi her turlu duyguyu, hareketi, doğayla ilgili turlu durumları başarıyla taklit eder
Aksesuar olarak kullandığı mendil ve sopasıyla bir iskemleye oturarak soze, nukteye ve taklide dayanan hunerini sergiler
Gunumuzdeki stendapcılara modern meddah denilebilir mi? Tartışınız
Koy Seyirlik Oyunları
Yılın belli gunlerinde, duğunlerde, bayramlarda, kutlama torenlerinde oynanan koy oyunları davardır
Bu oyunlarda da ana oge taklittir ve yazılı bir metin bulunmaz Oyuncular da halktan insanlardır Oyun belli bir olay secilerek hic hazırlık yapılmadan sergilenir Amac birlikte eğlenerek hoş vakit gecirmektir
Koy oyunlarının Karagoz ve orta oyunundan farklı yonu, oynadıkları yorelerin ozelliklerini taşımalarıdır Yore insanının yaşayış bicimi, gelenekleri, mizah anlayışı oyunlara buyuk olcude yansır
Modern tiyatro ile geleneksel Turk tiyatrosu arasındaki farklılıklar
1 Modern tiyatro, bir metne dayanılarak hazırlanır Geleneksel Turk tiyatrosunda ise metin yoktur, tespit edilmiş bir olay vardır ve bu olay metinsiz ve hazırlıksız olarak sahnede canlandırılır
2 Modern tiyatroda, sergilenmeden once defalarca prova yapılır Geleneksel Turk tiyatrosunda ise prova yapmadan sahnelenme soz konusudur
Tiyatro Turleri
Geleneksel Turk Tiyatrosu
Olmuş ya da olması duşunulmuş birtakım olayların sahne uzerinde, gerceğe uygun bir şekilde oyuncular tarafından gosterilmesine tiyatro denir
Tiyatro turu, Yunanlıların MO 6 yuzyıldaki dinsel torenlerinden (Bereket tanrısı Dionysos adına duzenlenen şenliklerden) doğmuştur
Tiyatronun ogeleri:
Tiyatronun seyirci, oyuncu, sahne, eser, dil ve ifade gibi oğeleri vardır
Tiyatro eserlerinde oyunun temeli konuşmaya dayanır Bu bakımdan tiyatroda konuşma uslubu ağır basmaktadır
Tiyatro eserinin diğer temel ozelliği okunmak icin değil, oynanmak icin yazılmış olmasıdır
Tiyatro turunu iki grupta ele alabiliriz:
1 Geleneksel Turk Tiyatrosu: Cağlar boyunca surup geldiği ve doğrudan doğruya Turk kulturunun urunu olduğu icin geleneksel Turk tiyatrosu adı verilen tiyatro turleri Karagoz, orta oyunu, meddahlık ve koy seyirlik oyunlarıdır
2 Modern Turk tiyatrosu: Turk edebiyatında ilk tiyatro eseri orneği Tanzimat Doneminde Batı etkisiyle verilmiştir İlk tiyatro eseri, Şinasi'nin Şair Evlenmesiadlı oyunudur
Modern tiyatro eserleri konularına gore uce ayrılır:
TRAJEDİ
İlk tiyatro turunun adıdır Klasik donem trajedisinin ozellikleri şunlardır
* Manzum olarak yazılır
* Konularını mitoloji ve tarihten alır
* Oyun kahramanları soylu kişilerden secilir
* Trajediler erdem ve ahlak temeli uzerine kurulur
* Vurma, yaralama, oldurme olayları sahnede gosterilmez; konuşmalarla duyurulur
* Sade, acık, anlaşılır bir dil kullanılır Halk diline yer verilmez
* Uc birlik kuralı (Konunun bir gunle, bir mekanla ve tek bir olayla sınırlandırılması ) uygulanır
KOMEDİ
İnsanların ve olayların gulunc yanlarını gostermek icin yazılan tiyatro turudur Klasik komedyanın ozellikleri şunlardır
* Kişilerde ya da toplumda gorulen aksaklıklar, gulunc taraflar sergilenerek seyirciyi hem guldurmeyi hem de duşundurmeyi amaclar
* Kişiler toplumun her kesiminden olabilir
* Her turlu olay sahnede canlandırılır
* Konuşma dili kullanılır
* Nazım ve nesirolabilir
* Uc birlik kuralına uyulur
* Yalnız guldurme amacı guden komedilere vodvil (entrika komedisi), abartılı hareketlerle sivri esprilerle guldurmeyi amaclayan komedilere fars (kaba gulduru), gercekte guldurucu olmayan bir olayı guluncleştirerek işleyen komedilere parodi, yergiye dayanan komedilere satir, bir kişinin karakterini ortaya koymak icin yazılan komedilere karakter komedisi denir
DRAM
Dramlarda, trajedilerde işlenen acıklı olaylarla komedi oyunlarında işlenen gulduru unsurları bir arada işlenir
Bu turun ozellikleri şunlardır:
* Hem acıklı hem de guldurucu olaylar, hayatta olduğu gibi bir arada bulunur
* Olaylar tarihten ve gunluk olaylardan alınır
* Kişiler toplumun her kesiminden olabilir
* Uc birlik kuralına uyulmaz
* Nazım ya da nesir şeklinde olabilir
* Kahramanlar ait oldukları cevrenin diliyle konuşurlar
* Perde sayısı sınırlı değildir
Başlıca dram ceşitleri şunlardır
Melodram: Heyecan verici, acıklı ve duygusal olaylara dayanan muzikli drama
melodram denir
Feeri: Masalımsı oyunlara feeri denir
GELENEKSEL TURK TİYATROSU
Cağlar boyunca surup geldiği ve doğrudan doğruya Turk kulturunun urunu olduğu icin geleneksel Turk tiyatrosu adı verilen tiyatro turleri şunlardır:
Karagoz
Bir beyaz perdenin arkasına konulan bir ışıkla ve bu ışığın onunden gecirilerek perdeye yansıtılan şekillerle oynanan bir perde oyunudur
Oyunun kahramanlarından Karagoz,saf ve temiz ruhlu, olayların gulunc taraflarını buyuk ustalıkla yakalayan, zeki, okumamış fakat irfan sahibi Turk halkını temsil etmektedir
Hacivatise medrese tahsili gormuş, sofu, gorgulu, yabancı kelimelere sıkca yer veren bir tiptir
Karagoz oyunu, seyircileri guldurmeyi fakat guldururken duşundurmeyi amaclar
Dort bolumden oluşur:
Giriş (Mukaddime):Hacivat'ın muzik eşliğinde perdeye geldiği kısımdır Bu bolum, Hacivat ile Karagoz'un kavga etmesine kadar surer
Muhavere (Soyleşme):Oyunun ana tipleri olan Karagoz ve Hacivat arasında gecer Bu bolum yanlış anlaşılmalarla gelişir Olmayacak bir olay gercekmiş gibi anlatılır, sonra bunun bir ruya olduğu anlaşılır
Fasıl: Asıl oyunun bulunduğu bolumdur Bu bolume Zenne, Tuzsuz Delibekir, Efe, gibi tipler de katılırlar
Bitiş:Oyundan cıkartılacak dersin soylenip, kusurlar icin ozur dilendiği bolumdur
Orta Oyunu
Dort bir yanı seyircilerle cevrilmiş bir meydanda, herhangi bir yazılı metne bağlı kalmadan oynanan oyundur XIX yuzyılda Karagoz ve meddah oyunlarının gelişmesiyle ortaya cıkmıştır
Oyunun kahramanlarından Pişekar,Karagoz oyunundaki Hacivat'ın; Kavukluda Karagoz'un karşılığıdır
Ortaoyunu dort bolumden oluşur
Giriş: Pişekarın muzik eşliğinde oyunu takdim ettiği bolumdur
Tekerleme: Pişekarla Kavuklu arasında gecen ve Kavuklu'nun gercekleşmesi mumkun olmayan hayali bir olayı ( genellikle ruyayı) olmuş gibi anlattığı kısa konuşmadır
Fasıl: Asıl oyunun ortaya konulduğu bolumdur Bu bolumde Pişekar ve Kavuklu'nun yanısıra zenne, Kayserili, Kulhanbeyi, Cuce ve Kambur, Laz, Arnavut, Celebi, Rumelili gibi oyunun diğer kahramanları da yer alır
Bitiş: Pişekar ile Kavuklu, kendi aralarında kısa bir konuşma yaptıktan sonra Her ne kadar surci lisan ettikse affoladiyerek bir sonraki oyunun adını ve yerini belirtirler ve oyun sona erer
Karagoz oyunundan tek farkı, Karagoz oyununun perdeye yansıtılan golgeler tarafından, orta oyununun ise canlı kişiler tarafından sergilenmesidir
Gerek Karagoz oyunu, gerekse ortaoyununda konu ve olayın ana hatları bellidir Fakat yazılı bir metin olmadığı icin oyuncular kendi yetenekleri doğrultusunda doğaclama olarak oyunu sergilerler
Meddah
Bir tek kişinin bir olayı veya hikayeyi seyirci onunde hareket ve taklitlerle canlandırması sanatına meddahlık denir Bu sanatı sergileyene de meddah denir
Meddahlık hareketten cok ses taklidi, jest ve mimiklere dayanan bir sanattır Meddah her turlu insan sesini, ağlama, gulme gibi her turlu duyguyu, hareketi, doğayla ilgili turlu durumları başarıyla taklit eder
Aksesuar olarak kullandığı mendil ve sopasıyla bir iskemleye oturarak soze, nukteye ve taklide dayanan hunerini sergiler
Gunumuzdeki stendapcılara modern meddah denilebilir mi? Tartışınız
Koy Seyirlik Oyunları
Yılın belli gunlerinde, duğunlerde, bayramlarda, kutlama torenlerinde oynanan koy oyunları davardır
Bu oyunlarda da ana oge taklittir ve yazılı bir metin bulunmaz Oyuncular da halktan insanlardır Oyun belli bir olay secilerek hic hazırlık yapılmadan sergilenir Amac birlikte eğlenerek hoş vakit gecirmektir
Koy oyunlarının Karagoz ve orta oyunundan farklı yonu, oynadıkları yorelerin ozelliklerini taşımalarıdır Yore insanının yaşayış bicimi, gelenekleri, mizah anlayışı oyunlara buyuk olcude yansır
Modern tiyatro ile geleneksel Turk tiyatrosu arasındaki farklılıklar
1 Modern tiyatro, bir metne dayanılarak hazırlanır Geleneksel Turk tiyatrosunda ise metin yoktur, tespit edilmiş bir olay vardır ve bu olay metinsiz ve hazırlıksız olarak sahnede canlandırılır
2 Modern tiyatroda, sergilenmeden once defalarca prova yapılır Geleneksel Turk tiyatrosunda ise prova yapmadan sahnelenme soz konusudur