Türk Basın tarihi :Türkiye'de Gazete ve Gazetecilik
L'Orient İllustre'nin 10 Nisan 1875 tarihli sayısında gazetenin kendi reklamı
Osmanlı basın tarihi
Türkçe ilk gazete 1828'de Kahire'de yayınlanmaya başlayan Vekdyi-i Misriye'dir. Bugünkü Türkiye sınırları içinde çıkmış ilk Türkçe gazete ise 1831'de yayimlanan Takvim-i Vekayi'dir. Takvim-i Vekayi, 11. Mahmud'un isteği üzerine çıkarılmıştı ve devletin resmi sözcülüğünü yapıyordu. Kısa bir süre sonra, Osmanlı İmparatorluğu sınırları içindeki azınlıkkların dillerinde, örnegin Arapça, Farsça, Rumca, Ermenice, Bulgarca, Fransızca olarak da basıldı. 1840'ta yayımlanmaya başlayan Ceride-i Havadis de yarı resmi bir gazeteydi.
Özel girişimce çıkarılan ilk gazete Terciiman-i Ahval'dir. 1860'ta Şinasi ve Agah Efendi yönetiminde yayımlandı. Tercuman-i Ahval'in yayına başlamasından iki yıl sonra, Osmanlı yönetiminde yenileşmeyi savunan Yeni Osmanlılar hareketinin önderlerinden Şinasi Tasvir-i Efkar gazetesini çıkardı. Gazetenin yayımını daha sonraları Namık Kemal ve Recaizade Ekrem sürdürdü. 1867'de Ali Suavi, yönetimi sert bir biçimde eleştiren Muhbir gazetesini yayımladı. Ali Suavi'nin yönetimin baskısı sonucu Avrupa'ya gitmesinden sonra Muhbir gazetesi Londra'da yayımlanmaya başladı ve yurtdışında Türkçe yayımlanan ilk gazete oldu. Bu dönemde Osmanlı topraklarında yabancı dilde çok sayıda gazete basılıyordu. Ayrıca yalnız gocuklar için 1869'da Mumeyyiz adlı bir gazete yayımlanmaya başlamıştı.
Yabancı basının etkisine alternatif olarak, 1860'lardan itibaren Osmanlıca yerel basın güçlenmeye başlar. Özel teşebbüsün yayımladığı ilk Türk gazetesi, Bâb-ı Âli'nin ileri gelenlerinden Agah Efendi tarafından, yazar ve şair Şinasi'nin de desteğiyle 1860'da çıkarılan Tercümân-ı Ahvâl'dir. Bu gazetenin yayınlanması üzerine, kendisine rakip çıkan Cerîde-i Havadis sahibi W. Churchill, aynı tarihte Rûznâme-i Cerîde-i Havadis'i çıkarmaya başlar. Şinasi ise 1862 yılında Tasvir-i Efkâr adını taşıyan kendi gazetesini kurar. Bunları birçok gazete takip eder: İkdam, Sabah, Yeni Tasvir-i Efkâr, Servet-i Fünûn… 1860-66 yılları arasında İstanbul'da hiçbir yeni Fransızca gazete çıkarılmaz. 1865 yılında yürürlüğe giren basın yasasından sonra, Fransızca basın ilk dönemlerdeki gücünü kaybetmeye başlar. Yeni yasa, yeni bir gazetenin kurulmasını ve içeriğini, merkezi otoritenin istemlerine tâbi kılar. 1876-1908 yılları arasındaki istibdat döneminde, basın siyasetten uzaklaşır, Osmanlı'daki ticari ve sınai gelişmeleri aktarmakla yetinir. Sultan Hamid döneminin sansüründen Fransız basını da nasibini alır. O dönemde çıkan 40'a yakın yayın, ya ticaret odalarının iktisadi bültenleri ya da tıbbi, edebi, sanatsal alanlara yönelik yayınlardır.
1893-1901 yılları arasında yayımlanan Türk illüstrasyonu Malumat'ın 15 Haziran 1316 [1898] tarihli sayısının kapağı OBA Koleksiyonu
II. Abdulhamid'in baskıcı yönetimi döneminde (1876-1908) basına uygulanan sıkı sansür yüzünden gazetelerin sayısında azalma oldu. II. Meşrutiyet'le (1908) birlikte gazetecilik büyük ö1çüde canlandı. 1908-09 yıllarında ülkede yayımlanan günlük gazetelerin sayısı 200'u aştı. Ama İttihat ve Terakki'nin yönetime el koydugu 1913'ten sonra uyguladığı baskılar yüzünden gazete sayısı yeniden hızla düştü. Kurtuluş Savaşı öncesi ve savaş döneminde İstanbul'da çıkan gazeteler ikiye ayrıldı. Peyam-i Sabah, Alemdar, Istanbul gazeteleri padişahı desteklerken, Akşam Vakit, Yeni gün, İleri ise Ankara hükümetinin yanında yer aldi. Mustafa Kemal bu dönemde ilk olarak Sivas'ta İrade-i Milliye gazetesinin çıkarılmasına ön ayak oldu. Bu gazete daha sonra yayımımnı Ankara'da Hakimiyet-i Milliye adıyla sürdürdü.
Cumhuriyet dönemi Türk gazeteleri
Cumhuriyet döneminde yeni çıkanların yanı sıra, eski gazetelerin birçogu da varlığını sürdürdü. 1924'te Yunus Nadi tarafindan kurulan Cumhuriyet gazetesi günümüzde de yayımlanıyor ve Cumhuriyet tarihinin en uzun süreden beri yayımlanan gazetesi olma özelliğini taşıyor. 1935'te ülkede 38'i günlük olmak üzere 116 gazete basılıyordu. Cumhuriyet döneminde çocuklar için ilk kez 1938'de (Çocuk Gazetesi çıkarıldı. Ama bu gazete uzun ömürlü olmadı ve beşinci sayıdan sonra kapandı.
1946'da çok partili siyasal yaşama geçişle birlikte basında da bir canlanma görüldü. Ne var ki, Demokrat Parti dönemi (1950-60) basın için yeni kısıtlamalarının getirildiği, gazetecilere sert cezaların uygulandıgı yıllar oldu. 1960 sonrasında gazeteler gelişen demokratik yaşamın vazgeçilmez bir ögesi olma yolunda önemli adımlar attı. Ama basın özgürlüğü askeri müdahaleler dönemlerinde çeşitli kısıntılara uğradı.
1970'lerde gazetecilik alanında önemli teknik gelişmeler görüldü. Ülke çapında yayınlanan birçok gazete renkli ofset basıma geçti. Renkli, resimli magazin ekleri veren gazeteler yaygınlaşti. Özellikle 1980 sonrasinda "boyalı basın" da denen bulvar gazetelerinin tirajında büyük artışlar görüldü. Gene bu yıllarda Türk basınında tekelleşmeye doğru bir gidiş başlandı. Bugün günlük basının yüzde 85'i iki büyük sermaye grubunun elinde bulunmaktadır. Türkiye'de günlük basının tiraji yaklaşık 3 milyondur. Günümüzde Türkiye'de yayımlanan yüksek tirajlı günlük gazeteler şunlardır: Hürriyet, Posta, Sabah, Günaydın, Bugün, Milliyet, Radikal, Zaman, Türkiye, Cumhurivet, Tercüman. Ayrıca İzmir'de yayımlanan Yeni Asir da 40 binin üzerindeki tirajiyla kentin ve ülkemizin en büyük yerel gazetesi olup onu Trabzon'da basılan Karadeniz Gazetesi izlemektedir..
İlk Türk gazetelerinin yayımlandıgı 19. yüzyılda gazetecilik daha çok yazarların, edebiyatçıların, devlet adamlarının sürdürdügü işti. Gazeteciler bu meslegi bir egitimden geçerek degil, usta-çırak ilişkisi içinde öğrerlerdi. Bu durum Cumhuriyet döneminde ilk gazetecilik okulunun açıldıgı 1948'e kadar sürdü. 1948'de lise düzeyinde açılan ilk özel gazetecilik okulunu 1950'de İstanbul Üniversitesi'nde kurulan Gazetecilik Enstitüsü izledi. Daha sonra, 1965'te Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi'ne baglı Basın-Yayın Yüksekokulu kuruldu. Bunlardan başka İzmir, İstanbul ve Ankara'da özel gazetecilik yüksekokulları da açıldı. Ne var ki, 1971'de özel yüksekokullarının devletleştirilmesiyle bu okullar egitim alanrndan çekildiler. Bugün Istanbul, Ankara, Ege ve Marmara Üniversitelerine baglı basın ve yayın yüksekokullarında gazetecilik egitimi yapılmaktadır.
Kaynak:lahana.org
L'Orient İllustre'nin 10 Nisan 1875 tarihli sayısında gazetenin kendi reklamı
Osmanlı basın tarihi
Türkçe ilk gazete 1828'de Kahire'de yayınlanmaya başlayan Vekdyi-i Misriye'dir. Bugünkü Türkiye sınırları içinde çıkmış ilk Türkçe gazete ise 1831'de yayimlanan Takvim-i Vekayi'dir. Takvim-i Vekayi, 11. Mahmud'un isteği üzerine çıkarılmıştı ve devletin resmi sözcülüğünü yapıyordu. Kısa bir süre sonra, Osmanlı İmparatorluğu sınırları içindeki azınlıkkların dillerinde, örnegin Arapça, Farsça, Rumca, Ermenice, Bulgarca, Fransızca olarak da basıldı. 1840'ta yayımlanmaya başlayan Ceride-i Havadis de yarı resmi bir gazeteydi.
Özel girişimce çıkarılan ilk gazete Terciiman-i Ahval'dir. 1860'ta Şinasi ve Agah Efendi yönetiminde yayımlandı. Tercuman-i Ahval'in yayına başlamasından iki yıl sonra, Osmanlı yönetiminde yenileşmeyi savunan Yeni Osmanlılar hareketinin önderlerinden Şinasi Tasvir-i Efkar gazetesini çıkardı. Gazetenin yayımını daha sonraları Namık Kemal ve Recaizade Ekrem sürdürdü. 1867'de Ali Suavi, yönetimi sert bir biçimde eleştiren Muhbir gazetesini yayımladı. Ali Suavi'nin yönetimin baskısı sonucu Avrupa'ya gitmesinden sonra Muhbir gazetesi Londra'da yayımlanmaya başladı ve yurtdışında Türkçe yayımlanan ilk gazete oldu. Bu dönemde Osmanlı topraklarında yabancı dilde çok sayıda gazete basılıyordu. Ayrıca yalnız gocuklar için 1869'da Mumeyyiz adlı bir gazete yayımlanmaya başlamıştı.
Yabancı basının etkisine alternatif olarak, 1860'lardan itibaren Osmanlıca yerel basın güçlenmeye başlar. Özel teşebbüsün yayımladığı ilk Türk gazetesi, Bâb-ı Âli'nin ileri gelenlerinden Agah Efendi tarafından, yazar ve şair Şinasi'nin de desteğiyle 1860'da çıkarılan Tercümân-ı Ahvâl'dir. Bu gazetenin yayınlanması üzerine, kendisine rakip çıkan Cerîde-i Havadis sahibi W. Churchill, aynı tarihte Rûznâme-i Cerîde-i Havadis'i çıkarmaya başlar. Şinasi ise 1862 yılında Tasvir-i Efkâr adını taşıyan kendi gazetesini kurar. Bunları birçok gazete takip eder: İkdam, Sabah, Yeni Tasvir-i Efkâr, Servet-i Fünûn… 1860-66 yılları arasında İstanbul'da hiçbir yeni Fransızca gazete çıkarılmaz. 1865 yılında yürürlüğe giren basın yasasından sonra, Fransızca basın ilk dönemlerdeki gücünü kaybetmeye başlar. Yeni yasa, yeni bir gazetenin kurulmasını ve içeriğini, merkezi otoritenin istemlerine tâbi kılar. 1876-1908 yılları arasındaki istibdat döneminde, basın siyasetten uzaklaşır, Osmanlı'daki ticari ve sınai gelişmeleri aktarmakla yetinir. Sultan Hamid döneminin sansüründen Fransız basını da nasibini alır. O dönemde çıkan 40'a yakın yayın, ya ticaret odalarının iktisadi bültenleri ya da tıbbi, edebi, sanatsal alanlara yönelik yayınlardır.
1893-1901 yılları arasında yayımlanan Türk illüstrasyonu Malumat'ın 15 Haziran 1316 [1898] tarihli sayısının kapağı OBA Koleksiyonu
II. Abdulhamid'in baskıcı yönetimi döneminde (1876-1908) basına uygulanan sıkı sansür yüzünden gazetelerin sayısında azalma oldu. II. Meşrutiyet'le (1908) birlikte gazetecilik büyük ö1çüde canlandı. 1908-09 yıllarında ülkede yayımlanan günlük gazetelerin sayısı 200'u aştı. Ama İttihat ve Terakki'nin yönetime el koydugu 1913'ten sonra uyguladığı baskılar yüzünden gazete sayısı yeniden hızla düştü. Kurtuluş Savaşı öncesi ve savaş döneminde İstanbul'da çıkan gazeteler ikiye ayrıldı. Peyam-i Sabah, Alemdar, Istanbul gazeteleri padişahı desteklerken, Akşam Vakit, Yeni gün, İleri ise Ankara hükümetinin yanında yer aldi. Mustafa Kemal bu dönemde ilk olarak Sivas'ta İrade-i Milliye gazetesinin çıkarılmasına ön ayak oldu. Bu gazete daha sonra yayımımnı Ankara'da Hakimiyet-i Milliye adıyla sürdürdü.
Cumhuriyet dönemi Türk gazeteleri
Cumhuriyet döneminde yeni çıkanların yanı sıra, eski gazetelerin birçogu da varlığını sürdürdü. 1924'te Yunus Nadi tarafindan kurulan Cumhuriyet gazetesi günümüzde de yayımlanıyor ve Cumhuriyet tarihinin en uzun süreden beri yayımlanan gazetesi olma özelliğini taşıyor. 1935'te ülkede 38'i günlük olmak üzere 116 gazete basılıyordu. Cumhuriyet döneminde çocuklar için ilk kez 1938'de (Çocuk Gazetesi çıkarıldı. Ama bu gazete uzun ömürlü olmadı ve beşinci sayıdan sonra kapandı.
1946'da çok partili siyasal yaşama geçişle birlikte basında da bir canlanma görüldü. Ne var ki, Demokrat Parti dönemi (1950-60) basın için yeni kısıtlamalarının getirildiği, gazetecilere sert cezaların uygulandıgı yıllar oldu. 1960 sonrasında gazeteler gelişen demokratik yaşamın vazgeçilmez bir ögesi olma yolunda önemli adımlar attı. Ama basın özgürlüğü askeri müdahaleler dönemlerinde çeşitli kısıntılara uğradı.
1970'lerde gazetecilik alanında önemli teknik gelişmeler görüldü. Ülke çapında yayınlanan birçok gazete renkli ofset basıma geçti. Renkli, resimli magazin ekleri veren gazeteler yaygınlaşti. Özellikle 1980 sonrasinda "boyalı basın" da denen bulvar gazetelerinin tirajında büyük artışlar görüldü. Gene bu yıllarda Türk basınında tekelleşmeye doğru bir gidiş başlandı. Bugün günlük basının yüzde 85'i iki büyük sermaye grubunun elinde bulunmaktadır. Türkiye'de günlük basının tiraji yaklaşık 3 milyondur. Günümüzde Türkiye'de yayımlanan yüksek tirajlı günlük gazeteler şunlardır: Hürriyet, Posta, Sabah, Günaydın, Bugün, Milliyet, Radikal, Zaman, Türkiye, Cumhurivet, Tercüman. Ayrıca İzmir'de yayımlanan Yeni Asir da 40 binin üzerindeki tirajiyla kentin ve ülkemizin en büyük yerel gazetesi olup onu Trabzon'da basılan Karadeniz Gazetesi izlemektedir..
İlk Türk gazetelerinin yayımlandıgı 19. yüzyılda gazetecilik daha çok yazarların, edebiyatçıların, devlet adamlarının sürdürdügü işti. Gazeteciler bu meslegi bir egitimden geçerek degil, usta-çırak ilişkisi içinde öğrerlerdi. Bu durum Cumhuriyet döneminde ilk gazetecilik okulunun açıldıgı 1948'e kadar sürdü. 1948'de lise düzeyinde açılan ilk özel gazetecilik okulunu 1950'de İstanbul Üniversitesi'nde kurulan Gazetecilik Enstitüsü izledi. Daha sonra, 1965'te Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi'ne baglı Basın-Yayın Yüksekokulu kuruldu. Bunlardan başka İzmir, İstanbul ve Ankara'da özel gazetecilik yüksekokulları da açıldı. Ne var ki, 1971'de özel yüksekokullarının devletleştirilmesiyle bu okullar egitim alanrndan çekildiler. Bugün Istanbul, Ankara, Ege ve Marmara Üniversitelerine baglı basın ve yayın yüksekokullarında gazetecilik egitimi yapılmaktadır.
Kaynak:lahana.org
