Turk İslam Bilginlerinin Yaşadığı Zorluklar Nelerdir?
İslam Bilim ve Teknolojiye Nasıl Yon Verdi?
Dunyanın bugunku medeniyet seviyesinde buyuk payı olan bilim ve teknolojinin tarihi gelişimi de son derece hızlı oldu Peki bilim ve teknolojinin onderliğini ustlendiği uygarlık ve kultur alanındaki bu değişimin tarihsel başlangıcı hangi donemlerde başlamıştır?
Yukarıda saydığımız keşiflerin tamamı dokuzuncu yuzyıldan on dorduncu yuzyıla kadar uzanan dunya tarihinde donemin en ileri uygarlığı olan İslam Uygarlığının urunudur Tum yaşamlarını dolayısı ile bilime dair tum calışmalarının temelini Kuran ayetlerine dayandıran Muslumanlar o donemde bile bilime sahip cıkmışlardır Akıla ve bilgiye dayanan uygarlıkları dunyanın bugun sahip olduğu pek cok değere de kaynaklık etmiştir
Kuran'da evrenin yaratılışı ve kainatın duzeni ile ilgili ayetlerin bildirilmesi bilgi sahibi olmaya buyuk onem verilmesi doğada Allah'ın varlığının delillerinin gorulmesi evrendeki her nesne ve varlığın birbirine olan uyum ve bağlılığı; soz konusu donemde bilimin ilerlemesine yol gostermiştir
Teknik ilimler tıp astronomi cebir ve kimya gibi bircok alanda onemli neticeler elde eden Musluman bilim adamları medeniyet ve kultur sahasında kısa zamanda kendilerini tum dunyaya kanıtlamışlardır Buluşlarıyla uygarlığın ilk adımlarının atılmasına vesile olan Muslumanlar ilerlemenin yolunu acmışlardır İslam tarihinde bilim dallarını tek tek incelediğimizde hepsinin kaynağının Kuranı Kerim olduğunu bilimin maddimanevi herşeyin Allah'ın yarattığı sistemin bir parcası olduğunu defalarca ispat ettiğini gormekteyiz
Musluman bilim adamları oncelikle Batı'da Roma ve Doğu'da başta Cin olmak uzere diğer devletlerde geliştirilen bilim ve teknolojiyi rehber almışlar ve onemli kaynakları tercume etmişlerdir Bu bilgi birikiminin icinden imani ve teknik anlamda yanlış ve tutarsız olan noktaları cıkartarak kendilerine fayda sağlayacak duruma getirmişlerdir İlk adım niteliğindeki calışmalarının ardından elde ettikleri bilgileri değerlendirip yorumlayarak bilim ve teknolojiye katkıda bulunmaya başlamışlardır
Beşinci yuzyılın ikinci yarısında doğup gelişen İslamiyet deneye ve gozleme dayalı bilimin gelişmesinde onemli bir rol oynamıştır
İslam dunyasında yetişen bilim adamlarından Cabir Bin Hayyan 'Kimyasal maddeleri ucucu maddeler ucucu olmayan maddeler yanmayan maddeler ve madenler' olarak dort grupta toplar Cabir Bin Hayyan'ın bu calışması modern kimyanın kurucusu olarak bilinen Lavoisier'e onculuk eder
ElKindi Einstein'dan 1100 yıl once 800 yılında izafiyet teorisi ile uğraşır ElKindi 'Zaman cismin var olma suresidir zamanla bilinebilen ve olculebilen hız ve yavaşlık da hareketin sonucudur Zaman mekan ve hareket birbirinden bağımsız değildir goğe doğru cıkan bir insan ağacı kucuk gorur inen insan ise buyuk gorur' der
Tıp ve eczacılıkta İbni Sina ve Razi gibi alimler anatomi ve tedavi alanına pek cok yeni bilgi eklerken; tarih ve coğrafya bilimlerinde Idrisi Hamevi ve Taberi ve adını bu satırlara sığdıramayacağımız pek cok İslam alimi bilimsel teorilerde onemli ilerlemeler kaydetmişlerdir Ozellikle optik alanında on birinci yuzyılda İbni Heysem bu bilim dalını tek başına yeniden inşa etmiştir Dokuzuncu yuzyılda yaşamış olan Sabit bin Kurra astronomi alanındaki ilk buyuk yeniliği gercekleştirmiş Batlamyuscu sisteme dokuzuncu yıldızsız kureyi eklemiştir Onucuncu yuzyılda bu sistemin karşılaştığı guclukleri fark eden yine Musluman astronomlar olmuş ve Batlamyuscu olmayan gezegen modellerini geliştirmişlerdir Bunlar gercekten zamanlarının cok ilerisinde calışmalardır Soz konusu calışmaları ile bilim tarihine adlarını yazdıran Musluman bilim adamları devlet tarafından maddimanevi destek gormuş teşvik edilmiş halk arasında itibar kazanmışlardır Aynı donemin Avrupa'sında ise durum tamamen farklıdır Bilime hizmet eden Avrupalı bilim adamları pek cok engelleme ile karşılaşıp kısıtlanmakta hatta calışmaları tamamen durdurulmak istenmekteydi (Harun Yahya Kuran Bilime Yol Gosterir)
Dunyanın Eğimini Hesaplayan Fergani
Harezmi Hint rakamlarına sıfır rakamını ekleyerek bugun kullandığımız rakamları oluşturuyor; fen bilimlerinde deneyle sabit olmayan bilgilere itibar edilmemesi gerektiğini soyleyen Ahmet Fergani enlemler arasındaki mesafeyi hesapladığı gibi Dunya'nın eksenindeki eğimi en doğru şekilde hesaplıyordu
Trigonometrik bağlantıları bugunku kullanılan şekliyle formulleştiren ElBattani 877 yılından 929 yılına kadar surekli astronomik gozlemler yapar; Tanjant ve Kotanjant'ın tanımını yaparak Sinus Tanjant ve Kotanjant'ın sıfırdan doksan dereceye kadar tablosunu hazırlar
Ebubekir erRazi cerrahide dikiş malzemesi olarak ilk kez hayvan bağırsağını kullanır; tıp biliminde deney ve gozlemin cok onemli olduğundan bahseder ve başhekimi olduğu hastanede gorev alacak olan doktorların uzmanlaşmaları gerektiğini soyler
Ebu'lVefa trigonometriye Sekant ve Kosekant kavramlarını kazandırır Gozun gorulebilir cisimler doğrultusunda ışınlar yaydığını soyleyen Oklid ve Batlamyus'a karşı; 'Gorulecek cismin şekli ışık vasıtasıyla gozden girer ve orada mercekler vasıtası ile nakledilir' diyerek yaptığı sayısız denemelerle 'goze gelen uyarıların gorme sinirleri ile beyne iletildiğini' soyleyen İbnulHeysem ise optik biliminin oncusudur
Ceşitli maddelerin birbirinden ayırt edilme yollarından birinin maddelerin ozgul ağırlıkları olduğunu soyleyerek sıcak su ile soğuk su arasındaki ozgul ağırlık farkını tespit eden elBeyruni; 973 yılında 'Bilimsel calışmaların deneylerle ispat edilmesi gerektiğini ve belgelere dayanmasının zorunlu olduğunu' soyler İbnu'nNefis 1200'lu yıllarda kucuk kan dolaşımını keşfeder
Butun İslam ulkelerinde matematik tıp uzay bilimleri ve daha bircok ilimin okutulduğu eğitim kurumları rasathaneler; donemin en gelişmiş techizatları ile donatılmış hastaneler herkese acık kutuphaneler bulunmaktaydı Bağdat Harran ve Endulus başta olmak uzere Mısır Kuzey Afrika ve Doğu Fırat cevresindeki bircok İslam şehrinde eğitim sistemi ve ilim soz konusu doneme ornek teşkil edecek duzeyde geliştirilmişti Muslumanlar yaşadıkları şehirleri uygarlık merkezleri haline getirmişlerdi Bunlardan biri olan Kurtuba hastaneleri kutuphaneleri ve Orta Avrupa'dan oğrencilerin eğitim gormek uzere geldiği okulları ile Avrupa'nın en modern şehri olarak bilinmekteydi
Bilimin Musluman Onculeri Ebul İz El Cezeri
XIII yuzyılın başında Diyarbakır Artuklu Sarayı'nda 32 yıl başmuhendislik gorevi yaptı El Cezeri su saatleri otomatik kontrol duzenleri fıskiyeler kan toplama kapları şifreli anahtarlar ve robotlar gibi pratik ve estetik bircok duzeni tasarlayan ve bunların nasıl gercekleştirileceğini anlatan Kitabel Hiyaladlı kitabın yazarıdır
Cezeri tarihte sibernetiğin kurucusudur Sibernetik; haberleşme denge kurma ve ayarlama bilimidir İnsanlarda ve makinelerde bilgi alışverişi kontrolu ve denge durumunu inceler Bu bilim zamanla gelişerek bilgisayarların ortaya cıkmasına imkan tanımıştır
Sibernetik ve otomatik sistemlerin başlangıcı konusunda; Fransızlar Descartes ve Pascal'ı; Almanlar Leibniz'i İngilizler de R Bacon'ı one surseler de aslında Cezeri bunu ortaya koyan ve ilim dunyasına sunan ilk bilgindir
Hazini
Hazini olcu ve tartı teorilerine yaptığı katkı ile tanınır Bilime yaptığı diğer bir onemli katkı da yercekimi hakkındaki goruşleridir Hazini Newton'dan 500 yıl once her cismi yer kurenin merkezine doğru ceken bir gucolduğunu soylemiştir Roger Bacon'dan yuzyıl once de dunyanın merkezine doğru yaklaştıkca suyun yoğunlaştığı fikrini ortaya atmıştır
Hazini kimyasal maddelerin yoğunluk ve ozgul ağırlıklarını olcmek amacıyla icat ettiği hassas terazilerle kimya bilimine de onemli katkılarda bulundu Oyle ki icat ettiği ve Mizanu'lHikme(Hikmet Terazisi) adını verdiği bu hassas terazi ile yaptığı yoğunluk ve ağırlık olcumleri gunumuz teknolojisi kullanılarak yapılan olcumlerden pek farklı değildir
Elementler ** ****
Altın 1905 1926
Civa 1356 1359
Bakır 866 885
Pirinc 857 840
Demir 774 779
Kalay 732 729
Kurşun 1132 1135
** Hazini'ye gore ** Modern kimyaya gore
Hazini Zici Sanacari (Yıldız Kataloğu) adlı eserinde yıldızlar ve gezegenlerle ilgili bilgilere ve Selcuklu Devleti'nin enlem ve boylamlarına da yer vermiştir Risale fi'lAlat' (Aletler Bilgisi) adlı kitapcığında ise gozlem aletlerini konu almıştır
Musaoğulları
Benu Musa kardeşler Abbasi Halifesi Memun (MS 813833) ve onu izleyen halifeler zamanında matematiksel bilimlerin gelişmesi yonunde etkin rol oynamış kişilerdi
Topkapı Sarayı III Ahmed Kutuphanesi'nde bulunan eserlerinde (A3474) sihirli kaplar fıskiyeler kandiller bir dansimetre bir koruk ve bir kaldırma duzeninden bahsedilmektedir
Harizmi
9 Yuzyıl'da Harizm'de dunyaya geldiği icin Harizmi adıyla tanınan ve buyuk bir olasılıkla Turk olan Muhammed ibn Musa Memun'un Bağdat'ta kurduğu Bilgelik Evi'nde bulunmuş ve bu kurumun kutuphanesinde matematik ve astronomi alanlarında araştırmalar yapmıştır Aritmetik ve cebirle ilgili iki yapıtı matematik tarihinin gelişimini buyuk olcude etkilemiştir
Harizmi'nin cebirle ilgili bu yapıtı 12 Yuzyıl'da Chesterlı Robert ve Cremonalı Gerard tarafından Latinceye tercume edilmiştir Yapıtların en ilginc yonlerinden biri acıların trigonometrik fonksiyonlarla ifade edildiğini gosteren bir takım tablolar ihtiva etmesidir Bunların dışında Harizmi'nin yon bulmada kullanılan usturlabın biri yapımını ve diğeri de kullanımını anlatan iki eseri daha mevcuttur Harizmi Batlamyus'un Coğrafya adlı yapıtını Kitabu Sureti'lArd' (Yer'in Bicimi Hakkında) adıyla Arapca'ya tercume etmiş ve boylece Yunanlıların matematiksel coğrafyaya ilişkin bilgilerinin İslam dunyasına girişinde onemli bir rol oynamıştır
Ali Kuşcu
Semerkant Rasathanesi'nin Mudurluğu'nu yaptığı sırada Akkoyunlular adına Osmanlılarla barış goruşmelerinde bulunmak icin İstanbul'a geldi Fatih Sultan Mehmet'in buyuk desteğini gordu ve Ayasofya Medresesi'nde gorevlendirildi Burada Mirim Celebi Sarı Lutfu Sinan Paşa gibi değerli bilim adamlarını yetiştirdi
Bilhassa astronomi ve matematik konularında cağının sınırlarını aşacak kadar onemli eğitim ve oğretim calışmalarında bulunan Ali Kuşcu; Ayasofya Medresesi'nin calışma programlarını da yeniden duzenlemiştir
Semerkant Rasathanesi'nde iken Zici Uluğ Bey' (Uluğ Bey'in Yıldız Kataloğu) adlı eserin hazırlanması icin gerekli gozlem ve hesaplamaları yaptı Soz konusu eser cağının en ileri kurumsal matematik bilgilerini icerir
Risaletu'lFethiye' adlı eseri ise 19 yuzyılda İstanbul Muhendishanesi'nde (İstanbul Teknik Universitesi) ders kitabı olarak okutulmuştur Bu eserde gok cisimlerinin yere olan uzaklığına yer vermiş; ayrıca dunya haritasını da kitabının sonuna eklemiştir Burada yer kurenin eksenindeki eğikliği 23o30'17olarak tespit etmiştir Bu gunumuz modern astronomi verilerine oldukca yakın bir tespittir
Şerafeddin Sabuncuoğlu
Fatih Sultan Mehmet doneminin unlu doktoru ve tıp bilginidir Mucerrebname' adlı eserinde kendi deney ve gozlemlerine yer vermiştir Asıl calışma alanı cerrahlık ve deneysel fizyolojidir Cerrahiyatu'lHaniye' isimli eserinde cerrahlıkla ilgili calışmalarına yer vermiş ve yaptığı cerrahi mudahaleleri resimlerle tasvir etmiştir
Bursalı Ali Munşi
Tıp bilimine yaptığı en onemli katkılardan biri Kınakına' hakkındaki calışmasıdır Burada bu ağacın kabuklarının humma sıtma gibi hastalıklara iyi gelmesi ile ilgili gozlemlerine yer vermiştir
İslam Bilim ve Teknolojiye Nasıl Yon Verdi?
Dunyanın bugunku medeniyet seviyesinde buyuk payı olan bilim ve teknolojinin tarihi gelişimi de son derece hızlı oldu Peki bilim ve teknolojinin onderliğini ustlendiği uygarlık ve kultur alanındaki bu değişimin tarihsel başlangıcı hangi donemlerde başlamıştır?
Yukarıda saydığımız keşiflerin tamamı dokuzuncu yuzyıldan on dorduncu yuzyıla kadar uzanan dunya tarihinde donemin en ileri uygarlığı olan İslam Uygarlığının urunudur Tum yaşamlarını dolayısı ile bilime dair tum calışmalarının temelini Kuran ayetlerine dayandıran Muslumanlar o donemde bile bilime sahip cıkmışlardır Akıla ve bilgiye dayanan uygarlıkları dunyanın bugun sahip olduğu pek cok değere de kaynaklık etmiştir
Kuran'da evrenin yaratılışı ve kainatın duzeni ile ilgili ayetlerin bildirilmesi bilgi sahibi olmaya buyuk onem verilmesi doğada Allah'ın varlığının delillerinin gorulmesi evrendeki her nesne ve varlığın birbirine olan uyum ve bağlılığı; soz konusu donemde bilimin ilerlemesine yol gostermiştir
Teknik ilimler tıp astronomi cebir ve kimya gibi bircok alanda onemli neticeler elde eden Musluman bilim adamları medeniyet ve kultur sahasında kısa zamanda kendilerini tum dunyaya kanıtlamışlardır Buluşlarıyla uygarlığın ilk adımlarının atılmasına vesile olan Muslumanlar ilerlemenin yolunu acmışlardır İslam tarihinde bilim dallarını tek tek incelediğimizde hepsinin kaynağının Kuranı Kerim olduğunu bilimin maddimanevi herşeyin Allah'ın yarattığı sistemin bir parcası olduğunu defalarca ispat ettiğini gormekteyiz
Musluman bilim adamları oncelikle Batı'da Roma ve Doğu'da başta Cin olmak uzere diğer devletlerde geliştirilen bilim ve teknolojiyi rehber almışlar ve onemli kaynakları tercume etmişlerdir Bu bilgi birikiminin icinden imani ve teknik anlamda yanlış ve tutarsız olan noktaları cıkartarak kendilerine fayda sağlayacak duruma getirmişlerdir İlk adım niteliğindeki calışmalarının ardından elde ettikleri bilgileri değerlendirip yorumlayarak bilim ve teknolojiye katkıda bulunmaya başlamışlardır
Beşinci yuzyılın ikinci yarısında doğup gelişen İslamiyet deneye ve gozleme dayalı bilimin gelişmesinde onemli bir rol oynamıştır
İslam dunyasında yetişen bilim adamlarından Cabir Bin Hayyan 'Kimyasal maddeleri ucucu maddeler ucucu olmayan maddeler yanmayan maddeler ve madenler' olarak dort grupta toplar Cabir Bin Hayyan'ın bu calışması modern kimyanın kurucusu olarak bilinen Lavoisier'e onculuk eder
ElKindi Einstein'dan 1100 yıl once 800 yılında izafiyet teorisi ile uğraşır ElKindi 'Zaman cismin var olma suresidir zamanla bilinebilen ve olculebilen hız ve yavaşlık da hareketin sonucudur Zaman mekan ve hareket birbirinden bağımsız değildir goğe doğru cıkan bir insan ağacı kucuk gorur inen insan ise buyuk gorur' der
Tıp ve eczacılıkta İbni Sina ve Razi gibi alimler anatomi ve tedavi alanına pek cok yeni bilgi eklerken; tarih ve coğrafya bilimlerinde Idrisi Hamevi ve Taberi ve adını bu satırlara sığdıramayacağımız pek cok İslam alimi bilimsel teorilerde onemli ilerlemeler kaydetmişlerdir Ozellikle optik alanında on birinci yuzyılda İbni Heysem bu bilim dalını tek başına yeniden inşa etmiştir Dokuzuncu yuzyılda yaşamış olan Sabit bin Kurra astronomi alanındaki ilk buyuk yeniliği gercekleştirmiş Batlamyuscu sisteme dokuzuncu yıldızsız kureyi eklemiştir Onucuncu yuzyılda bu sistemin karşılaştığı guclukleri fark eden yine Musluman astronomlar olmuş ve Batlamyuscu olmayan gezegen modellerini geliştirmişlerdir Bunlar gercekten zamanlarının cok ilerisinde calışmalardır Soz konusu calışmaları ile bilim tarihine adlarını yazdıran Musluman bilim adamları devlet tarafından maddimanevi destek gormuş teşvik edilmiş halk arasında itibar kazanmışlardır Aynı donemin Avrupa'sında ise durum tamamen farklıdır Bilime hizmet eden Avrupalı bilim adamları pek cok engelleme ile karşılaşıp kısıtlanmakta hatta calışmaları tamamen durdurulmak istenmekteydi (Harun Yahya Kuran Bilime Yol Gosterir)
Dunyanın Eğimini Hesaplayan Fergani
Harezmi Hint rakamlarına sıfır rakamını ekleyerek bugun kullandığımız rakamları oluşturuyor; fen bilimlerinde deneyle sabit olmayan bilgilere itibar edilmemesi gerektiğini soyleyen Ahmet Fergani enlemler arasındaki mesafeyi hesapladığı gibi Dunya'nın eksenindeki eğimi en doğru şekilde hesaplıyordu
Trigonometrik bağlantıları bugunku kullanılan şekliyle formulleştiren ElBattani 877 yılından 929 yılına kadar surekli astronomik gozlemler yapar; Tanjant ve Kotanjant'ın tanımını yaparak Sinus Tanjant ve Kotanjant'ın sıfırdan doksan dereceye kadar tablosunu hazırlar
Ebubekir erRazi cerrahide dikiş malzemesi olarak ilk kez hayvan bağırsağını kullanır; tıp biliminde deney ve gozlemin cok onemli olduğundan bahseder ve başhekimi olduğu hastanede gorev alacak olan doktorların uzmanlaşmaları gerektiğini soyler
Ebu'lVefa trigonometriye Sekant ve Kosekant kavramlarını kazandırır Gozun gorulebilir cisimler doğrultusunda ışınlar yaydığını soyleyen Oklid ve Batlamyus'a karşı; 'Gorulecek cismin şekli ışık vasıtasıyla gozden girer ve orada mercekler vasıtası ile nakledilir' diyerek yaptığı sayısız denemelerle 'goze gelen uyarıların gorme sinirleri ile beyne iletildiğini' soyleyen İbnulHeysem ise optik biliminin oncusudur
Ceşitli maddelerin birbirinden ayırt edilme yollarından birinin maddelerin ozgul ağırlıkları olduğunu soyleyerek sıcak su ile soğuk su arasındaki ozgul ağırlık farkını tespit eden elBeyruni; 973 yılında 'Bilimsel calışmaların deneylerle ispat edilmesi gerektiğini ve belgelere dayanmasının zorunlu olduğunu' soyler İbnu'nNefis 1200'lu yıllarda kucuk kan dolaşımını keşfeder
Butun İslam ulkelerinde matematik tıp uzay bilimleri ve daha bircok ilimin okutulduğu eğitim kurumları rasathaneler; donemin en gelişmiş techizatları ile donatılmış hastaneler herkese acık kutuphaneler bulunmaktaydı Bağdat Harran ve Endulus başta olmak uzere Mısır Kuzey Afrika ve Doğu Fırat cevresindeki bircok İslam şehrinde eğitim sistemi ve ilim soz konusu doneme ornek teşkil edecek duzeyde geliştirilmişti Muslumanlar yaşadıkları şehirleri uygarlık merkezleri haline getirmişlerdi Bunlardan biri olan Kurtuba hastaneleri kutuphaneleri ve Orta Avrupa'dan oğrencilerin eğitim gormek uzere geldiği okulları ile Avrupa'nın en modern şehri olarak bilinmekteydi
Bilimin Musluman Onculeri Ebul İz El Cezeri
XIII yuzyılın başında Diyarbakır Artuklu Sarayı'nda 32 yıl başmuhendislik gorevi yaptı El Cezeri su saatleri otomatik kontrol duzenleri fıskiyeler kan toplama kapları şifreli anahtarlar ve robotlar gibi pratik ve estetik bircok duzeni tasarlayan ve bunların nasıl gercekleştirileceğini anlatan Kitabel Hiyaladlı kitabın yazarıdır
Cezeri tarihte sibernetiğin kurucusudur Sibernetik; haberleşme denge kurma ve ayarlama bilimidir İnsanlarda ve makinelerde bilgi alışverişi kontrolu ve denge durumunu inceler Bu bilim zamanla gelişerek bilgisayarların ortaya cıkmasına imkan tanımıştır
Sibernetik ve otomatik sistemlerin başlangıcı konusunda; Fransızlar Descartes ve Pascal'ı; Almanlar Leibniz'i İngilizler de R Bacon'ı one surseler de aslında Cezeri bunu ortaya koyan ve ilim dunyasına sunan ilk bilgindir
Hazini
Hazini olcu ve tartı teorilerine yaptığı katkı ile tanınır Bilime yaptığı diğer bir onemli katkı da yercekimi hakkındaki goruşleridir Hazini Newton'dan 500 yıl once her cismi yer kurenin merkezine doğru ceken bir gucolduğunu soylemiştir Roger Bacon'dan yuzyıl once de dunyanın merkezine doğru yaklaştıkca suyun yoğunlaştığı fikrini ortaya atmıştır
Hazini kimyasal maddelerin yoğunluk ve ozgul ağırlıklarını olcmek amacıyla icat ettiği hassas terazilerle kimya bilimine de onemli katkılarda bulundu Oyle ki icat ettiği ve Mizanu'lHikme(Hikmet Terazisi) adını verdiği bu hassas terazi ile yaptığı yoğunluk ve ağırlık olcumleri gunumuz teknolojisi kullanılarak yapılan olcumlerden pek farklı değildir
Elementler ** ****
Altın 1905 1926
Civa 1356 1359
Bakır 866 885
Pirinc 857 840
Demir 774 779
Kalay 732 729
Kurşun 1132 1135
** Hazini'ye gore ** Modern kimyaya gore
Hazini Zici Sanacari (Yıldız Kataloğu) adlı eserinde yıldızlar ve gezegenlerle ilgili bilgilere ve Selcuklu Devleti'nin enlem ve boylamlarına da yer vermiştir Risale fi'lAlat' (Aletler Bilgisi) adlı kitapcığında ise gozlem aletlerini konu almıştır
Musaoğulları
Benu Musa kardeşler Abbasi Halifesi Memun (MS 813833) ve onu izleyen halifeler zamanında matematiksel bilimlerin gelişmesi yonunde etkin rol oynamış kişilerdi
Topkapı Sarayı III Ahmed Kutuphanesi'nde bulunan eserlerinde (A3474) sihirli kaplar fıskiyeler kandiller bir dansimetre bir koruk ve bir kaldırma duzeninden bahsedilmektedir
Harizmi
9 Yuzyıl'da Harizm'de dunyaya geldiği icin Harizmi adıyla tanınan ve buyuk bir olasılıkla Turk olan Muhammed ibn Musa Memun'un Bağdat'ta kurduğu Bilgelik Evi'nde bulunmuş ve bu kurumun kutuphanesinde matematik ve astronomi alanlarında araştırmalar yapmıştır Aritmetik ve cebirle ilgili iki yapıtı matematik tarihinin gelişimini buyuk olcude etkilemiştir
Harizmi'nin cebirle ilgili bu yapıtı 12 Yuzyıl'da Chesterlı Robert ve Cremonalı Gerard tarafından Latinceye tercume edilmiştir Yapıtların en ilginc yonlerinden biri acıların trigonometrik fonksiyonlarla ifade edildiğini gosteren bir takım tablolar ihtiva etmesidir Bunların dışında Harizmi'nin yon bulmada kullanılan usturlabın biri yapımını ve diğeri de kullanımını anlatan iki eseri daha mevcuttur Harizmi Batlamyus'un Coğrafya adlı yapıtını Kitabu Sureti'lArd' (Yer'in Bicimi Hakkında) adıyla Arapca'ya tercume etmiş ve boylece Yunanlıların matematiksel coğrafyaya ilişkin bilgilerinin İslam dunyasına girişinde onemli bir rol oynamıştır
Ali Kuşcu
Semerkant Rasathanesi'nin Mudurluğu'nu yaptığı sırada Akkoyunlular adına Osmanlılarla barış goruşmelerinde bulunmak icin İstanbul'a geldi Fatih Sultan Mehmet'in buyuk desteğini gordu ve Ayasofya Medresesi'nde gorevlendirildi Burada Mirim Celebi Sarı Lutfu Sinan Paşa gibi değerli bilim adamlarını yetiştirdi
Bilhassa astronomi ve matematik konularında cağının sınırlarını aşacak kadar onemli eğitim ve oğretim calışmalarında bulunan Ali Kuşcu; Ayasofya Medresesi'nin calışma programlarını da yeniden duzenlemiştir
Semerkant Rasathanesi'nde iken Zici Uluğ Bey' (Uluğ Bey'in Yıldız Kataloğu) adlı eserin hazırlanması icin gerekli gozlem ve hesaplamaları yaptı Soz konusu eser cağının en ileri kurumsal matematik bilgilerini icerir
Risaletu'lFethiye' adlı eseri ise 19 yuzyılda İstanbul Muhendishanesi'nde (İstanbul Teknik Universitesi) ders kitabı olarak okutulmuştur Bu eserde gok cisimlerinin yere olan uzaklığına yer vermiş; ayrıca dunya haritasını da kitabının sonuna eklemiştir Burada yer kurenin eksenindeki eğikliği 23o30'17olarak tespit etmiştir Bu gunumuz modern astronomi verilerine oldukca yakın bir tespittir
Şerafeddin Sabuncuoğlu
Fatih Sultan Mehmet doneminin unlu doktoru ve tıp bilginidir Mucerrebname' adlı eserinde kendi deney ve gozlemlerine yer vermiştir Asıl calışma alanı cerrahlık ve deneysel fizyolojidir Cerrahiyatu'lHaniye' isimli eserinde cerrahlıkla ilgili calışmalarına yer vermiş ve yaptığı cerrahi mudahaleleri resimlerle tasvir etmiştir
Bursalı Ali Munşi
Tıp bilimine yaptığı en onemli katkılardan biri Kınakına' hakkındaki calışmasıdır Burada bu ağacın kabuklarının humma sıtma gibi hastalıklara iyi gelmesi ile ilgili gozlemlerine yer vermiştir