Nevruzun Turk Toplumundaki Yansımaları
Turk kulturunde Nevruz, Turkun yeniden tarih sahnesine cıkışını, yeni bir yılın başlamasını ifade eden bir gundurBir diğer adı Ergenekon Bayramıdır
Hun, Gokturk, Uygur, Selcuklu, Osmanlı ve Turkiye Cumhuriyeti doneminde orfi bir bayram olmuş ve merasimler, eğlencelerle olagelmiştir Yani bugun Buyuk Selcuklu Devleti'nin tarihi sınırlarında bulunan her yerde Nevruz bayramı yoresel bazı farklılıklar dışında, aynı anlam cercevesinde kutlanmıştır Nevruz, Kuzey Kıbrıs'tan Doğu Turkistan'a kadar ulusun ulu gunu, yeni yıl habercisi ve bahara ulaşmak gibi anlamlar ifade eder Ayrıca Nevruz Sultanı, Mart Dokuzugibi isimlendirmeler de yapılır Ozellikle gelişmemiş ve kırsal kesimlerde boyle adlandırılmaktadır
Nevruz, her şeyden once İslama dayandırılması yanlış olan, aynı zamanda Alevilikle, Sunnilikle, Bektaşilikle bağdaştırılamayan, Turklerin islamiyeti kabulunden cok daha gerilere uzanır
Uygur Halk Ağız Edebiyatının Esaslarıadlı eserde bu bayramın cok eskiye dayandığı, Kazak, Kırgız, Ozbek ve Tatar Turkleri tarafından kutlanıldığı ve Cin halkı uzerinde buyuk etkiler yarattığı bilinmektedir Yine bu eserde merasimin kaide ve kuralları yer almaktadır
Bu kural ve kaidelere binayen; nevrUzname adı verilen koşak ve beyitler hazırlanır Nevruzun olduğu gun halk, ibadethanelere, camilere, mescit, takke veya pazar yerlerine toplanırlar Buralarda dans gosterileri, ceşitli eğlenceler, oyunlar oynanır Şair ve atışmacılar (koşakcı) aralarında atışırlar Bu topluluk munasebetiyle gencler şiir yoluyla birbirleriyle muhabbet ederek; kendilerini acarlar Okuyan cocuklar (okuyucular denilir) nevruz şarkısı soylerler Oğrenciler ağaclara yazılan nevrUznameleri taşıyarak birbirleriyle değiştirirler Bu sayede ilme teşvik edilmiş olunur Cemaat para toplayarak kazanlar kaytanılır Zengin aileler kendi yaptıkları yemekleri merasim alanına getirirler
Toplumdaki Yansımaları
Anadolu'da Mevleviler'de de kutlanan nevruz, selamsozuyle başlayan ve yedi ayetten oluşan bir duayla kutlanırdı: Ey gece ve gunduzun tedbircisi, ey gozleri ve gonulleri başka hale ceviren, ey kudret ve halleri değiştiren! Halimizi en guzele cevir!
Bektaşilerde ise dergahlarda toplanılarak, cem ayinleri yapılarak dualarla başlardı Ve bu dualar genellikle ahlak ve ruh temizliği uzerine olurdu Dua faslı bittikten sonra herkese sut ikram edilerek, NevrUziyelerokunurdu
Anadolu'da bircok yerde nevruz, Allah'a secde ve iman ile kutlanırdı Değişik yerlerde de eğlenceler duzenlenir; evler temizlenir, yemek şolenleri verilir, kus olanlar barışır; suclular affedilirdi
Nevruz gununde goze surme cekildiğinde, bazı hastalıklardan ve ozellikle goz ağrısından kurtulunacağına, gusul abdesti alanın o yıl icerisinde hastalıktan uzak kalacağına inanılırdı
Doğu Anadolu'da, ozellikle Antep ve Diyarbakır'da 21 Mart'ı 22 Mart'a bağlayan gece nevruz olarak kabul edilir Saati belli olmayan bir vakitte gokte gorunen bir kız ve kuş kılığına girmiş bir ermiş nevruz olarak kabul edilirdi Bu saatlerde uyumayanların dua ve dileklerinin kabul olacağına inanılırdı
Nevruz olayı hem edebi, hem folklorik yonuyle toplumda cok buyuk etkiler yaratmıştır Merasim gereği olagelenler koşmalara, kopuzlara, turkulere mal olmuştur Ozellikle TurkUygur ağzının gelişmesinde buyuk rol oynamıştır
Nevruz gunlerinde muneccimbaşı, yeni takvimi padişaha sunar, bahşişini de alırdı Buna da nevruziye bahşişi adı verilirdi Saray hekim başıları tarafından hazırlanan ve Nevruziye denen ceşitli baharatlardan yapılmış macunlar, padişah ailelerine ve buyuklere sunulurdu Bugun icin yapılmış macunlar, porselen kapaklı kaseler icinde sunulur ve gunun hangi saatinde yenmesi gerektiğini yazan bir kağıt da kaselere iliştirilirdi Nevruziye adı verilen macunun kokeni, kimi araştırmacılar tarafından Persler donemine kadar goturulebilmektedir Persler zamanında Nevruz gunlerinde hekimler ve eczacılar toplanarak bu ozel macunu hazırlamışlardır Bu macundan yiyenin butun yıl boyunca hastalıklardan korunacağına inanılmıştır Zamanla bu gelenek değişime uğramış ve Nevruziye Nevruz gunlerinde yenen ozel bir tatlının adı olmuştur Son zamanlarda bu geleneğin bir uzantısı olarak 21 Mart gunu Manisada mesir macunu halka dağıtılmaktadır
Doğu Anadolu halkı icin sadece Nevruz gunu değil, Nevruz gecesi de kutsallık taşımaktadır Bu gece canlı cansız butun varlıkların Tanrıya secde ettiğine inanılır O gun herkesin bir yıllık kısmeti ve geleceği belirlenir Herkes guzel ve yeni elbiseler giyerek yeni yıla hazırlanır Evlerde yemekler yapılır, karşılıklı ziyaretlerde bulunulur
Mart ayı icerisinde Anadolunun bazı yorelerinde gorulen bir diğer gelenek de Kara Carşamba geleneğidir Mart ayının ilk carşambası olan bu gunde ceşitli torenler yapılır, ceşitli yiyecekler hazırlanarak birlikte yenir Gencler bir dilek tutarak komşuların kapısını dinlerler
Nevruzla ilgili geleneklerden biri de Mart ipliğiadı verilen uygulamadır 21 Marttan itibaren ısınmaya başlayan havalar nedeniyle ağacların guneşten etkilenmemesi icin bez bağlanır Giresunda uygulanmakta olan Mart bozumu adı verilen gelenek de Nevruzla ilgili onemli geleneklerden biridir Mart bozumunda akarsulardan alınıp getirilen su evlere serpilir Ayağı uğurlu bir misafirin gelmesi ve Martınızı bozuyorum demesi beklenir
Nevruz İc Anadolu Bolgesinde Mart dokuzu olarak bilinmektedir 21 Mart gunu sabah erken kalkılır, mezarlık ziyareti yapılır, niyet tutulur Niyetlenecek kişi mezarlardan birer taş alarak kırka tamamlar Bir torbaya doldurup evinin duvarına asar ve bu arada bir niyet tutar Bir yıl sonra torbaya baktığında taşlar kırk bir olmuşsa niyetinin gercekleşeceğine inanır Bir daha ki Mart Dokuzunda taşlar iade edilir Nevruz gunu ziyaretler esnasında ceşitli yemeklerden oluşan sofralar hazırlanır, oyunlar oynanır, eğlenceler duzenlenir, boyalı yumurtalar yenir ve buyuk ateşler yakılır Her toplumun kendine ozgu nedenlerle kutladığı Nevruz, Azerbaycan, Kazakistan, Kırgızistan, Turkmenistan, Ozbekistan, Tataristan, Uygur Bolgesi, Anadolu ve Balkanlarda geleneksel kutlamalarla canlılığını gunumuzde de surdurmektedir
derleme
Turk kulturunde Nevruz, Turkun yeniden tarih sahnesine cıkışını, yeni bir yılın başlamasını ifade eden bir gundurBir diğer adı Ergenekon Bayramıdır
Hun, Gokturk, Uygur, Selcuklu, Osmanlı ve Turkiye Cumhuriyeti doneminde orfi bir bayram olmuş ve merasimler, eğlencelerle olagelmiştir Yani bugun Buyuk Selcuklu Devleti'nin tarihi sınırlarında bulunan her yerde Nevruz bayramı yoresel bazı farklılıklar dışında, aynı anlam cercevesinde kutlanmıştır Nevruz, Kuzey Kıbrıs'tan Doğu Turkistan'a kadar ulusun ulu gunu, yeni yıl habercisi ve bahara ulaşmak gibi anlamlar ifade eder Ayrıca Nevruz Sultanı, Mart Dokuzugibi isimlendirmeler de yapılır Ozellikle gelişmemiş ve kırsal kesimlerde boyle adlandırılmaktadır
Nevruz, her şeyden once İslama dayandırılması yanlış olan, aynı zamanda Alevilikle, Sunnilikle, Bektaşilikle bağdaştırılamayan, Turklerin islamiyeti kabulunden cok daha gerilere uzanır
Uygur Halk Ağız Edebiyatının Esaslarıadlı eserde bu bayramın cok eskiye dayandığı, Kazak, Kırgız, Ozbek ve Tatar Turkleri tarafından kutlanıldığı ve Cin halkı uzerinde buyuk etkiler yarattığı bilinmektedir Yine bu eserde merasimin kaide ve kuralları yer almaktadır
Bu kural ve kaidelere binayen; nevrUzname adı verilen koşak ve beyitler hazırlanır Nevruzun olduğu gun halk, ibadethanelere, camilere, mescit, takke veya pazar yerlerine toplanırlar Buralarda dans gosterileri, ceşitli eğlenceler, oyunlar oynanır Şair ve atışmacılar (koşakcı) aralarında atışırlar Bu topluluk munasebetiyle gencler şiir yoluyla birbirleriyle muhabbet ederek; kendilerini acarlar Okuyan cocuklar (okuyucular denilir) nevruz şarkısı soylerler Oğrenciler ağaclara yazılan nevrUznameleri taşıyarak birbirleriyle değiştirirler Bu sayede ilme teşvik edilmiş olunur Cemaat para toplayarak kazanlar kaytanılır Zengin aileler kendi yaptıkları yemekleri merasim alanına getirirler
Toplumdaki Yansımaları
Anadolu'da Mevleviler'de de kutlanan nevruz, selamsozuyle başlayan ve yedi ayetten oluşan bir duayla kutlanırdı: Ey gece ve gunduzun tedbircisi, ey gozleri ve gonulleri başka hale ceviren, ey kudret ve halleri değiştiren! Halimizi en guzele cevir!
Bektaşilerde ise dergahlarda toplanılarak, cem ayinleri yapılarak dualarla başlardı Ve bu dualar genellikle ahlak ve ruh temizliği uzerine olurdu Dua faslı bittikten sonra herkese sut ikram edilerek, NevrUziyelerokunurdu
Anadolu'da bircok yerde nevruz, Allah'a secde ve iman ile kutlanırdı Değişik yerlerde de eğlenceler duzenlenir; evler temizlenir, yemek şolenleri verilir, kus olanlar barışır; suclular affedilirdi
Nevruz gununde goze surme cekildiğinde, bazı hastalıklardan ve ozellikle goz ağrısından kurtulunacağına, gusul abdesti alanın o yıl icerisinde hastalıktan uzak kalacağına inanılırdı
Doğu Anadolu'da, ozellikle Antep ve Diyarbakır'da 21 Mart'ı 22 Mart'a bağlayan gece nevruz olarak kabul edilir Saati belli olmayan bir vakitte gokte gorunen bir kız ve kuş kılığına girmiş bir ermiş nevruz olarak kabul edilirdi Bu saatlerde uyumayanların dua ve dileklerinin kabul olacağına inanılırdı
Nevruz olayı hem edebi, hem folklorik yonuyle toplumda cok buyuk etkiler yaratmıştır Merasim gereği olagelenler koşmalara, kopuzlara, turkulere mal olmuştur Ozellikle TurkUygur ağzının gelişmesinde buyuk rol oynamıştır
Nevruz gunlerinde muneccimbaşı, yeni takvimi padişaha sunar, bahşişini de alırdı Buna da nevruziye bahşişi adı verilirdi Saray hekim başıları tarafından hazırlanan ve Nevruziye denen ceşitli baharatlardan yapılmış macunlar, padişah ailelerine ve buyuklere sunulurdu Bugun icin yapılmış macunlar, porselen kapaklı kaseler icinde sunulur ve gunun hangi saatinde yenmesi gerektiğini yazan bir kağıt da kaselere iliştirilirdi Nevruziye adı verilen macunun kokeni, kimi araştırmacılar tarafından Persler donemine kadar goturulebilmektedir Persler zamanında Nevruz gunlerinde hekimler ve eczacılar toplanarak bu ozel macunu hazırlamışlardır Bu macundan yiyenin butun yıl boyunca hastalıklardan korunacağına inanılmıştır Zamanla bu gelenek değişime uğramış ve Nevruziye Nevruz gunlerinde yenen ozel bir tatlının adı olmuştur Son zamanlarda bu geleneğin bir uzantısı olarak 21 Mart gunu Manisada mesir macunu halka dağıtılmaktadır
Doğu Anadolu halkı icin sadece Nevruz gunu değil, Nevruz gecesi de kutsallık taşımaktadır Bu gece canlı cansız butun varlıkların Tanrıya secde ettiğine inanılır O gun herkesin bir yıllık kısmeti ve geleceği belirlenir Herkes guzel ve yeni elbiseler giyerek yeni yıla hazırlanır Evlerde yemekler yapılır, karşılıklı ziyaretlerde bulunulur
Mart ayı icerisinde Anadolunun bazı yorelerinde gorulen bir diğer gelenek de Kara Carşamba geleneğidir Mart ayının ilk carşambası olan bu gunde ceşitli torenler yapılır, ceşitli yiyecekler hazırlanarak birlikte yenir Gencler bir dilek tutarak komşuların kapısını dinlerler
Nevruzla ilgili geleneklerden biri de Mart ipliğiadı verilen uygulamadır 21 Marttan itibaren ısınmaya başlayan havalar nedeniyle ağacların guneşten etkilenmemesi icin bez bağlanır Giresunda uygulanmakta olan Mart bozumu adı verilen gelenek de Nevruzla ilgili onemli geleneklerden biridir Mart bozumunda akarsulardan alınıp getirilen su evlere serpilir Ayağı uğurlu bir misafirin gelmesi ve Martınızı bozuyorum demesi beklenir
Nevruz İc Anadolu Bolgesinde Mart dokuzu olarak bilinmektedir 21 Mart gunu sabah erken kalkılır, mezarlık ziyareti yapılır, niyet tutulur Niyetlenecek kişi mezarlardan birer taş alarak kırka tamamlar Bir torbaya doldurup evinin duvarına asar ve bu arada bir niyet tutar Bir yıl sonra torbaya baktığında taşlar kırk bir olmuşsa niyetinin gercekleşeceğine inanır Bir daha ki Mart Dokuzunda taşlar iade edilir Nevruz gunu ziyaretler esnasında ceşitli yemeklerden oluşan sofralar hazırlanır, oyunlar oynanır, eğlenceler duzenlenir, boyalı yumurtalar yenir ve buyuk ateşler yakılır Her toplumun kendine ozgu nedenlerle kutladığı Nevruz, Azerbaycan, Kazakistan, Kırgızistan, Turkmenistan, Ozbekistan, Tataristan, Uygur Bolgesi, Anadolu ve Balkanlarda geleneksel kutlamalarla canlılığını gunumuzde de surdurmektedir
derleme
