Türkiyedeki depremler ve alınabilecek önlemler nelerdir?
TÜRKİYE’DE DEPREMLER
Tarihin eski çağlarından beri çeşitli uygarlıklara mezar olan Anadolu’da bu durumun nedenlerinden biri belki de bölgenin depremlerle sürekli sallanmasıdır. Bunun sonucu olarak Ege ve Marmara Denizi kıyılarında bulunan bazı şehirler depremlerle yerle bir olup denizin altına doğru kaydığı bilinmektedir.
Ülkemizde Cumhuriyetin kuruluşundan bu yana geçen zaman içinde can ve mal kaybına yol açan 40’dan fazla deprem olmuş ve bu depremlerde 100.000 civarında can kaybı meydana gelmiştir. 450.000’den fazla yapı yıkılmıştır. Yapılan istatistiki çalışmalar göstermektedir ki ülkemizde her 35–40 yılda yıkıcı bir deprem olduğu görülmektedir. Buna en bariz örnek Erzincan depremidir.
Erzincan ve çevresinde son bin yılda meydana gelen 17 yıkıcı depremden 5’inde bu İl yerle bir olmuş ve hayatını kaybedenlerin sayısı 150.000’i geçmiştir. Buna rağmen benzer hatalar tekrarlanmış, aynı yerde yanlış yapılanma devam etmiştir.
Türkiye topraklarının %96’sı deprem tehlikesiyle karşı karşıyadır. Nüfusumuzun % 98’i deprem riski altındadır. Büyük sanayi merkezlerinin % 98’i barajların % 925’i deprem bölgesindedir.
Bizlerin bu gerçekleri göz önünde bulundurarak deprem riskine karşı önceden hazır bulunmamız gerekmektedir.
DEPREM ŞİDDETİNİ ETKİLEYEN NEDENLER
1. Deprem dalgalarının geçtiği bölgenin tektonik özellikleri.
2. Deprem bölgesinde bulunan yapıların özellikleri.
3. Deprem dalgalarının geçtiği zemin ve kaya tabakalarının özellikleri.
Not: Genellikle sağlam son kaya tabakaları depremi aynen iletirken yumuşak, gevşek zemin depremi ıslak zemin, dolgu zemin, deniz kenarı, bataklıklar, kurumuş göl yatakları depremin şiddetini 1-2 derece arttırır. Bu bilgilere bakıldığında kayalık ve som kayalıklar üzerine yüksek katlı bina yapabileceğimiz buna karşılık gevşek zemin üzerine çok katlı bina yapmanın tehlikeli olduğu anlaşılmaktadır.
DEPREME KARŞI ALINACAK TEDBİRLER
A. DEPREM ÖNCESİNDE ALINMASI GEREKEN ÖNLEMLER :
1- Bina yapacağımız yerin zemin etüdü yapılmalıdır. (Gevşek zemin, kaygan zemin, bataklık ve kurumuş göller iskana açılmamalıdır.)
2- Yapılan zemin etüdüne göre o bölgeye kaç katlı bina yapılacağı tespit edilmelidir.
3- Yapılan binanın taşıyıcı sisteminin (kolon,kiriş vb.) olması önemlidir.
4- Ev ve işyerlerinde izinsiz kat inşa edilmemeli, balkon eklenmemeli, bu ekler deprem anında binanın tamamen yıkılmasına neden olur.
5- Çok katlı binalarda genelde elektrik kesildiğinde otomatik olarak jeneratör devreye girer. Bu jeneratörlere, deprem anında devreyi kesecek sistem konmalıdır.
6- Binanın çıkış kapılarına çıkışı engelleyen malzeme bırakılmamalıdır.
7- Resmi ve özel kuruluşlarda acil kurtarma ekipleri oluşturulup bunların eğitimi verilmelidir.
8- Aile bireylerine depremde alınacak önlemler ve ilk yardım konularında bilgi verilmelidir. Bu kişilere deprem gerçeği ile yaşanacağı uygun bir dille anlatılmalı, bulunulan ortamda deprem olursa nerelere ne şekilde sığınacakları ve nasıl hareket edecekleri öğretilmeli, ev ve işyerlerinde boşaltma planı hakkında bilgi verilmeli, Hiçbir yerde yardım almadan en az üç gün hayatta kalma mücadelesine hazır olması sağlanmalı, her birey için kişisel acil durum çantası bulundurulmalıdır.
Bu çantada ;
a) Pilli radyo ve pil,
b) El feneri,
c) Düdük,
d) Dayanıklı yiyecek malzemesi,
e) Temizlik malzemeleri,
f) Battaniye,
g) Giyecek elbise,
h) İlk yardım çantası (Ağrı kesici, Pamuk, Bandaj, Varsa devamlı kullandığı ilaç v.b.),
i) Kişinin üzerinde taşıması gereken bilgiler.(Kan grubu, Telefon no.,Ev adresi, Kimlik v.b.).
9- Deprem sonrası buluşma planı hazırlanmalı çünkü; deprem sırasında aile bireyleri bir arada olmayabilir. Böyle bir duruma karşı depremden sonra bir kaç buluşma noktaları belirlenmelidir. Ve bu yerler tüm aile bireylerinin bildiği yer olmalıdır.
Örnek ; Mahalledeki okul parkı, park veya güvenli bir açık alan olabilir.
Belirtilen bu yerlerde zarar görmüş olabilir. Bu nedenle oturduğumuz bölgeden en az 100 km uzakta yaşayan akraba veya arkadaş haberleşme aracı olarak seçilmeli ve bunu önceden aile bireyleri bilmeli.
İletişim kurulacak kişinin adı-soyadı: ……………………………………………..
Telefon no : ……………………………………………..
Adres : ……………………………………………..
Bu bilgiler aile bireylerinin üzerinde bulunmalıdır.
10- Aileye dair önemli bilgi ve belgeleri yazılarak güvenli bir yerde saklanması gerekmektedir. Bu bilgiler (Tüm aile bireylerinin isimleri, emekli sicil no, kurum sicil no, sigorta no, meslekleri, okul bilgileri, sağlık bilgileri, nüfus kayıtları vb.)
11- Ev içinde güvenliği sağlamak için deprem güvenlik planı yapılmalıdır.
Bunlar:
Ev ve iş yerlerinin bütün odalarında en güvenli ve hayat üçgeni oluşturulacak yerlerin belirtilmesi. Bu yerler iki duvarın birleştiği köşe, masa, sıra, kitap ya da çamaşır dolu sandık, dolgun hacimli koltuk, çamaşır makinesi, para kasası vb. yanları veya sağlam olanların altı, insanlar bu gibi yerlerin önceden belirleyip deprem anında panik yapmadan bu yerlere saklanmalıdırlar. Duvardaki eşyalar sabitlenmelidir.
Deprem anında kullanılacak, malzemeler hazır bulundurulmalıdır.
DEPREM SIRASINDA ALINACAK ÖNLEMLER
1- Sakin olunmalı,
2- Önceden belirttiğimiz güvenli bölgelere saklanmalıyız,
3- Eğer dışarı çıkış yakınsa 5–6 saniye içersinde dışarı çıkıp güvenli bir yere gitmeliyiz,
4- Yersarsıntısı durana kadar saklandığımız yerden çıkmamalıyız,
5- Sabitlenmemiş ve devrilecek eşyalardan, pencere kenarlarından uzak durmalıyız,
6- Gazla ve elektrikle çalışan aletler (Soba,Ocak,Fırın,vb.) açıksa kapatılmalıdır. Çünkü deprem sonrası faciaya neden olabilir. Mümkünse ana musluk ve ana vana kapatılmalı,
7- Uykuda deprem olursa depremi hissettiğimiz anda yatağın kenarında hayat üçgeni oluşturmalıyız,
8- Tekerlekli sandalyede oturanların tehlike anında tekerlekleri kilitleyip, baş ve boyunlarını varsa yakındaki yastık, kitap, vb. yoksa elleri ile korumaya çalışmalıdır,
9- Merdivenlerde, balkonlardan ve sütunsuz geniş sahanlı yerlerden uzak durmalıyız,
10- Asansör kullanılmamalı, asansörde ise kat çıkış düğmesine basıp o katta durmalı ve asansörü terk etmelidir.
DEPREM ANINDA DIŞARIDA İSE :
Kesinlikle dışarıda kalmalı ancak binalardan, duvar diplerinden, pencerelerden, baca yakınlarından, panolardan, elektrik tellerinden ve direklerinden uzak durmalıyız. Güvenli ve açık alanda beklemeliyiz. Aynı zamanda etraftan gelecek tehlikelere karşı hazır olmalıyız.
DENİZ KIYISINDA İSE:
Hemen yüksek yerlere doğru kaçmalı çünkü Tusunami (Dev dalga) olabilir.
ARAÇTA İSE :
1- Araç seyir halinde ise sağa çekip yolu açık bırakacak şekilde park etmeliyiz. Kontak kapatıp araç da beklemeliyiz(Araç güvenli bir alanda ise),
2- Araç tehlikeli alanda ise aracı durdurmalı, kontak anahtarı üzerinde bırakılmalı ve kişi derhal en güvenli yere sığınmalı,
3- Sarsıntı sona erdiğinde yine dikkatli olunmalı depremin yol kenarına zarar verebileceği göz önünde bulundurulmalı yarık, heyelan, çökme gibi yerlere dikkat edilmesi gerekir.
DEPREM SONRASI ALINACAK ÖNLEMLER :
1- Deprem durduktan sonra sakin bir şekilde tehlikeli bölgeyi terk etmeliyiz,
2- Düşme tehlikesi olan maddelere dikkat etmeliyiz,
3- Ortalığa dökülüş kimyasal maddelere dikkat etmeliyiz,
4- Tüp, Elektrik, Su, Doğal gaz kaçağı olup olmadığı kontrol edilmeli,
5- Elektrikle çalışan aletlerin fişi çekilmeli,
6- Yangın kontrolü yapılmalı varsa tehlike giderilmeli,
7- Eğer deprem olmuş ise ışık kaynağı için el feneri kullanılmalı kesinlikle kibrit ve mum gibi aydınlatma sistemi kullanılmamalı çünkü herhangi bir gaz kaçağı varsa yangına sebep verebilir,
8- Çevredeki yaralılar kontrol edilmeli, ihtiyacı olanlara yardım edilmeli ağır yaralılar hareket ettirilmemeli,
9- Özel yardıma ihtiyacı olanlara öncelik verilmeli,
10- Şahsi acil durum çantası alınmalı,
11- Bina zarar görmemiş ise hemen içeri girilmemeli yetkililerin talimatına uyulmalı,
12- Aile güvenliği sağlandıktan sonra ilkyardım ve kurtarma bilgisi olan kişiler kurtarma çalışmalarına katılmalıdır.
KURTARMA YAPACAK KİŞİ :
1- En başta kendi güvenliğini sağlamalı,
2- Yaralıların isimlerini kayıt etmeli,
3- Emniyetli olduğundan emin olmadığı yerlere girmemeli,
4- Artçı depremlere karşı hazırlıklı olmalı,
5- Gaz ve elektrik kaçağını kontrol etmeli ona göre tedbir almalı,
6- Önce sesle ve sonra diğer türlü arama yöntemlerini kullanmalı,
7- Etraf karanlık ise el feneri kullanmalı,
8- Yaralı bulursa güvenliğini sağlamalı ve ilk yardım yapmalı.
ENKAZ ALTINDA KALAN KİŞİ :
1- Enerjisini boşa harcamamalı kurtarma ekiplerine enkaz altından sesini duyurmak için (Boru, Kalorifer peteği vb.) cisimlere vurarak sesini duyurmalı.
DEPREMDEN ZARAR GÖRMEMİŞ VATANDAŞLAR NE YAPMALI :
1- Çok acil durumlar dışında telefon kullanmamalı,
2- Mecbur kalmadıkça trafiğe çıkmamalı çünkü trafiğin tıkanmasına ve acil kurtarma ve yardım ekiplerinin olay yerine geç gelmesine sebep olur,
3- Gelişmeler radyodan takip edilmeli,
4- Sadece uzman ve resmi kaynakların vereceği habere göre hareket edilmeli kulaktan kulağa yayılan haberlere itibar etmemeli,
5- Geçici iskan bölgelerinde halkın sağlığı için temizlik ve hijyen kurallarına uyulmalı,
6- Lüzumsuz fazla yardım malzemesi alınmamalı,
7- Aile bireyleri birbirleriyle yardımlaşma halinde olması çocuklar olayın etkisinden kurtarılmalı,
8- Deprem sonrası meydana gelecek sağlık sorunları (uykusuzluk, Huysuzluk gibi Psikolojik bozukluklar tedavi altına alınmalı.
TÜRKİYE’DE DEPREMLER
Tarihin eski çağlarından beri çeşitli uygarlıklara mezar olan Anadolu’da bu durumun nedenlerinden biri belki de bölgenin depremlerle sürekli sallanmasıdır. Bunun sonucu olarak Ege ve Marmara Denizi kıyılarında bulunan bazı şehirler depremlerle yerle bir olup denizin altına doğru kaydığı bilinmektedir.
Ülkemizde Cumhuriyetin kuruluşundan bu yana geçen zaman içinde can ve mal kaybına yol açan 40’dan fazla deprem olmuş ve bu depremlerde 100.000 civarında can kaybı meydana gelmiştir. 450.000’den fazla yapı yıkılmıştır. Yapılan istatistiki çalışmalar göstermektedir ki ülkemizde her 35–40 yılda yıkıcı bir deprem olduğu görülmektedir. Buna en bariz örnek Erzincan depremidir.
Erzincan ve çevresinde son bin yılda meydana gelen 17 yıkıcı depremden 5’inde bu İl yerle bir olmuş ve hayatını kaybedenlerin sayısı 150.000’i geçmiştir. Buna rağmen benzer hatalar tekrarlanmış, aynı yerde yanlış yapılanma devam etmiştir.
Türkiye topraklarının %96’sı deprem tehlikesiyle karşı karşıyadır. Nüfusumuzun % 98’i deprem riski altındadır. Büyük sanayi merkezlerinin % 98’i barajların % 925’i deprem bölgesindedir.
Bizlerin bu gerçekleri göz önünde bulundurarak deprem riskine karşı önceden hazır bulunmamız gerekmektedir.
DEPREM ŞİDDETİNİ ETKİLEYEN NEDENLER
1. Deprem dalgalarının geçtiği bölgenin tektonik özellikleri.
2. Deprem bölgesinde bulunan yapıların özellikleri.
3. Deprem dalgalarının geçtiği zemin ve kaya tabakalarının özellikleri.
Not: Genellikle sağlam son kaya tabakaları depremi aynen iletirken yumuşak, gevşek zemin depremi ıslak zemin, dolgu zemin, deniz kenarı, bataklıklar, kurumuş göl yatakları depremin şiddetini 1-2 derece arttırır. Bu bilgilere bakıldığında kayalık ve som kayalıklar üzerine yüksek katlı bina yapabileceğimiz buna karşılık gevşek zemin üzerine çok katlı bina yapmanın tehlikeli olduğu anlaşılmaktadır.
DEPREME KARŞI ALINACAK TEDBİRLER
A. DEPREM ÖNCESİNDE ALINMASI GEREKEN ÖNLEMLER :
1- Bina yapacağımız yerin zemin etüdü yapılmalıdır. (Gevşek zemin, kaygan zemin, bataklık ve kurumuş göller iskana açılmamalıdır.)
2- Yapılan zemin etüdüne göre o bölgeye kaç katlı bina yapılacağı tespit edilmelidir.
3- Yapılan binanın taşıyıcı sisteminin (kolon,kiriş vb.) olması önemlidir.
4- Ev ve işyerlerinde izinsiz kat inşa edilmemeli, balkon eklenmemeli, bu ekler deprem anında binanın tamamen yıkılmasına neden olur.
5- Çok katlı binalarda genelde elektrik kesildiğinde otomatik olarak jeneratör devreye girer. Bu jeneratörlere, deprem anında devreyi kesecek sistem konmalıdır.
6- Binanın çıkış kapılarına çıkışı engelleyen malzeme bırakılmamalıdır.
7- Resmi ve özel kuruluşlarda acil kurtarma ekipleri oluşturulup bunların eğitimi verilmelidir.
8- Aile bireylerine depremde alınacak önlemler ve ilk yardım konularında bilgi verilmelidir. Bu kişilere deprem gerçeği ile yaşanacağı uygun bir dille anlatılmalı, bulunulan ortamda deprem olursa nerelere ne şekilde sığınacakları ve nasıl hareket edecekleri öğretilmeli, ev ve işyerlerinde boşaltma planı hakkında bilgi verilmeli, Hiçbir yerde yardım almadan en az üç gün hayatta kalma mücadelesine hazır olması sağlanmalı, her birey için kişisel acil durum çantası bulundurulmalıdır.
Bu çantada ;
a) Pilli radyo ve pil,
b) El feneri,
c) Düdük,
d) Dayanıklı yiyecek malzemesi,
e) Temizlik malzemeleri,
f) Battaniye,
g) Giyecek elbise,
h) İlk yardım çantası (Ağrı kesici, Pamuk, Bandaj, Varsa devamlı kullandığı ilaç v.b.),
i) Kişinin üzerinde taşıması gereken bilgiler.(Kan grubu, Telefon no.,Ev adresi, Kimlik v.b.).
9- Deprem sonrası buluşma planı hazırlanmalı çünkü; deprem sırasında aile bireyleri bir arada olmayabilir. Böyle bir duruma karşı depremden sonra bir kaç buluşma noktaları belirlenmelidir. Ve bu yerler tüm aile bireylerinin bildiği yer olmalıdır.
Örnek ; Mahalledeki okul parkı, park veya güvenli bir açık alan olabilir.
Belirtilen bu yerlerde zarar görmüş olabilir. Bu nedenle oturduğumuz bölgeden en az 100 km uzakta yaşayan akraba veya arkadaş haberleşme aracı olarak seçilmeli ve bunu önceden aile bireyleri bilmeli.
İletişim kurulacak kişinin adı-soyadı: ……………………………………………..
Telefon no : ……………………………………………..
Adres : ……………………………………………..
Bu bilgiler aile bireylerinin üzerinde bulunmalıdır.
10- Aileye dair önemli bilgi ve belgeleri yazılarak güvenli bir yerde saklanması gerekmektedir. Bu bilgiler (Tüm aile bireylerinin isimleri, emekli sicil no, kurum sicil no, sigorta no, meslekleri, okul bilgileri, sağlık bilgileri, nüfus kayıtları vb.)
11- Ev içinde güvenliği sağlamak için deprem güvenlik planı yapılmalıdır.
Bunlar:
Ev ve iş yerlerinin bütün odalarında en güvenli ve hayat üçgeni oluşturulacak yerlerin belirtilmesi. Bu yerler iki duvarın birleştiği köşe, masa, sıra, kitap ya da çamaşır dolu sandık, dolgun hacimli koltuk, çamaşır makinesi, para kasası vb. yanları veya sağlam olanların altı, insanlar bu gibi yerlerin önceden belirleyip deprem anında panik yapmadan bu yerlere saklanmalıdırlar. Duvardaki eşyalar sabitlenmelidir.
Deprem anında kullanılacak, malzemeler hazır bulundurulmalıdır.
DEPREM SIRASINDA ALINACAK ÖNLEMLER
1- Sakin olunmalı,
2- Önceden belirttiğimiz güvenli bölgelere saklanmalıyız,
3- Eğer dışarı çıkış yakınsa 5–6 saniye içersinde dışarı çıkıp güvenli bir yere gitmeliyiz,
4- Yersarsıntısı durana kadar saklandığımız yerden çıkmamalıyız,
5- Sabitlenmemiş ve devrilecek eşyalardan, pencere kenarlarından uzak durmalıyız,
6- Gazla ve elektrikle çalışan aletler (Soba,Ocak,Fırın,vb.) açıksa kapatılmalıdır. Çünkü deprem sonrası faciaya neden olabilir. Mümkünse ana musluk ve ana vana kapatılmalı,
7- Uykuda deprem olursa depremi hissettiğimiz anda yatağın kenarında hayat üçgeni oluşturmalıyız,
8- Tekerlekli sandalyede oturanların tehlike anında tekerlekleri kilitleyip, baş ve boyunlarını varsa yakındaki yastık, kitap, vb. yoksa elleri ile korumaya çalışmalıdır,
9- Merdivenlerde, balkonlardan ve sütunsuz geniş sahanlı yerlerden uzak durmalıyız,
10- Asansör kullanılmamalı, asansörde ise kat çıkış düğmesine basıp o katta durmalı ve asansörü terk etmelidir.
DEPREM ANINDA DIŞARIDA İSE :
Kesinlikle dışarıda kalmalı ancak binalardan, duvar diplerinden, pencerelerden, baca yakınlarından, panolardan, elektrik tellerinden ve direklerinden uzak durmalıyız. Güvenli ve açık alanda beklemeliyiz. Aynı zamanda etraftan gelecek tehlikelere karşı hazır olmalıyız.
DENİZ KIYISINDA İSE:
Hemen yüksek yerlere doğru kaçmalı çünkü Tusunami (Dev dalga) olabilir.
ARAÇTA İSE :
1- Araç seyir halinde ise sağa çekip yolu açık bırakacak şekilde park etmeliyiz. Kontak kapatıp araç da beklemeliyiz(Araç güvenli bir alanda ise),
2- Araç tehlikeli alanda ise aracı durdurmalı, kontak anahtarı üzerinde bırakılmalı ve kişi derhal en güvenli yere sığınmalı,
3- Sarsıntı sona erdiğinde yine dikkatli olunmalı depremin yol kenarına zarar verebileceği göz önünde bulundurulmalı yarık, heyelan, çökme gibi yerlere dikkat edilmesi gerekir.
DEPREM SONRASI ALINACAK ÖNLEMLER :
1- Deprem durduktan sonra sakin bir şekilde tehlikeli bölgeyi terk etmeliyiz,
2- Düşme tehlikesi olan maddelere dikkat etmeliyiz,
3- Ortalığa dökülüş kimyasal maddelere dikkat etmeliyiz,
4- Tüp, Elektrik, Su, Doğal gaz kaçağı olup olmadığı kontrol edilmeli,
5- Elektrikle çalışan aletlerin fişi çekilmeli,
6- Yangın kontrolü yapılmalı varsa tehlike giderilmeli,
7- Eğer deprem olmuş ise ışık kaynağı için el feneri kullanılmalı kesinlikle kibrit ve mum gibi aydınlatma sistemi kullanılmamalı çünkü herhangi bir gaz kaçağı varsa yangına sebep verebilir,
8- Çevredeki yaralılar kontrol edilmeli, ihtiyacı olanlara yardım edilmeli ağır yaralılar hareket ettirilmemeli,
9- Özel yardıma ihtiyacı olanlara öncelik verilmeli,
10- Şahsi acil durum çantası alınmalı,
11- Bina zarar görmemiş ise hemen içeri girilmemeli yetkililerin talimatına uyulmalı,
12- Aile güvenliği sağlandıktan sonra ilkyardım ve kurtarma bilgisi olan kişiler kurtarma çalışmalarına katılmalıdır.
KURTARMA YAPACAK KİŞİ :
1- En başta kendi güvenliğini sağlamalı,
2- Yaralıların isimlerini kayıt etmeli,
3- Emniyetli olduğundan emin olmadığı yerlere girmemeli,
4- Artçı depremlere karşı hazırlıklı olmalı,
5- Gaz ve elektrik kaçağını kontrol etmeli ona göre tedbir almalı,
6- Önce sesle ve sonra diğer türlü arama yöntemlerini kullanmalı,
7- Etraf karanlık ise el feneri kullanmalı,
8- Yaralı bulursa güvenliğini sağlamalı ve ilk yardım yapmalı.
ENKAZ ALTINDA KALAN KİŞİ :
1- Enerjisini boşa harcamamalı kurtarma ekiplerine enkaz altından sesini duyurmak için (Boru, Kalorifer peteği vb.) cisimlere vurarak sesini duyurmalı.
DEPREMDEN ZARAR GÖRMEMİŞ VATANDAŞLAR NE YAPMALI :
1- Çok acil durumlar dışında telefon kullanmamalı,
2- Mecbur kalmadıkça trafiğe çıkmamalı çünkü trafiğin tıkanmasına ve acil kurtarma ve yardım ekiplerinin olay yerine geç gelmesine sebep olur,
3- Gelişmeler radyodan takip edilmeli,
4- Sadece uzman ve resmi kaynakların vereceği habere göre hareket edilmeli kulaktan kulağa yayılan haberlere itibar etmemeli,
5- Geçici iskan bölgelerinde halkın sağlığı için temizlik ve hijyen kurallarına uyulmalı,
6- Lüzumsuz fazla yardım malzemesi alınmamalı,
7- Aile bireyleri birbirleriyle yardımlaşma halinde olması çocuklar olayın etkisinden kurtarılmalı,
8- Deprem sonrası meydana gelecek sağlık sorunları (uykusuzluk, Huysuzluk gibi Psikolojik bozukluklar tedavi altına alınmalı.
