Anahtarınızı nerede bıraktığınızdan tutun da, onemli bir telefona geri donuş yapmaya kadar bircok onemli ve onemsiz gorevin unutulması gunluk hayatımızın bir parcasıdır Unutkanlık, her insanın hayatında yeri olan cok genel bir durumdur Fakat, duşunulduğunun aksine istenen bilginin hafızadan tamamen silinmesinden kaynaklı değil; hafızaya kodlama, kaydetme ya da hatırlama ile ilgili bir problemdir Unutkanlık, ozellikle bir şeyi hatırlamanız gerektiğinde – mesela bir sınav sırasında ya da aciliyet gerektiren bir durum olduğunda – gercekten cok sinir bozucu olabilir
Unutkanlık hemen hemen her insanda gorulur; fakat bazıları icin bu durum oldukca can sıkıcı olabilir Eğer sizin de başınız unutkanlıkla dertteyse, prova ve belletec gibi unuttuğunuz şeyleri hatırlamanıza yardımcı olacak birkac yontem bulunmaktadır Bu yontemler, makalenin ilerleyen kısımlarında daha detaylı acıklanacaktır
Unutmak her durumda olmasa da, bazen cok faydalı da olabilir Orneğin, beş yıl once gecirdiğiniz trafik kazası sonrası yaşadığınız acıyı gercekten de hatırlamak istiyor musunuz? Unutma aynı zamanda utanc dolu, sıkıntılı, acı cektiğiniz vb gibi nahoş deneyimlerinizi arkanızda bırakarak hayatınıza devam etmenizi de sağlar Fakat buna rağmen bircok insan hala unutma eyleminin nicin gercekleştiğini merak etmektedir Araştırmacıların bu konuyla ilgili ceşitli teorileri bulunmaktadır
h 6Yerine Koyma Teorisi ve UnutkanlıkYerine koyma teorisine gore hafızamıza kaydedilen yeni bilgiler eski bilgilerin yerini alır Bu tezi destekleyen bazı araştırmalara gore, bazen yanıltıcı bilgiler gercek bilginin yerini alabilmektedir Mesela, yapılan bir araştırmada iki grup insana bir araba kazasının resimleri gosterilmiştir Araştırmacılar, birinci gruba resimde “dur işareti olmasına rağmen “yavaşla işareti olduğuna inanmalarını sağlayan sorular sormuştur Diğer gruba ise herhangi bir soru sorulmamış ve resimdeki bilgilerin olduğu gibi akılda kalması beklenmiştir Daha sonra iki grup toplanmış ve araştırmanın amacı acıklandıktan sonra hangi grubun yanlış duşunduğunu aralarında kararlaştırmaları istenmiştir Birinci grupta yer alan deneklerin neredeyse hepsi “yavaşla işareti gorduklerinden emin olduklarını ve yanlış bilgilendirilen grubun kendileri olmadığını ileri surmuşlerdir Araştırmacıların buradan cıkardığı sonuc ise, yerleştirilen anının gercek anının yerini aldığıdır
h 5Kaybolma Teorisi ve UnutkanlıkKaybolma teorisine gore, bazı hatıralar uzun sureli bellekten arada bir geri cağırılmadıkları surece kaybolacaktır Bu teoriye gore, bellekte yeni bir girdinin yaratılması beyin hucrelerinde bellek izi olarak bilinen bazı değişikliklere sebep olur Eğer hafızadaki bilgi yeteri kadar tekrarlanmıyorsa, bellek izi yavaş yavaş kaybolur Kullanmadığınız bir bilgiyi saklamak icin nicin beyninizde yer ayırasınız ki? Şansımıza, kaybolma durumu butun hatıralar icin gecerli değildir Bircok işlevsel hatıra, yaşadığınız sure boyunca uzun sureli belleğinizde kalacaktır Orneğin, 15 yıl boyunca bisiklete binmeseniz de, bisikletin uzerine oturduğunuz an nasıl kullanıldığını hatırlıyor olacaksınız Belleğe alınan bilgilerin kaybolmaması icin ne kadar zamanda bir tekrarlanmaları gerektiğine dair belirli bir limit yoktur; bazı bilgilerin kaybolması bir gun icerisinde gercekleşirken, bazılarının kaybolması icin yıllar gecmesi gerekebilir
Hafıza kaybı, beyinde gercekleşen hasara bağlı da olabilir Eğer kafanıza cok ciddi bir darbe aldıysanız, darbenin alındığı bolgede kaydedilen bilgilerin bir kısmı kaybolabilir Ortaya cıkan hasarın cinsine bağlı olarak, hafıza kaybı da gecici ya da kalıcı olabilir
h 4İpucuna Bağlı Hafıza Teorisi ve Unutkanlıkİpucuna bağlı hafıza teorisine gore bilgilerin hatırlanması, hafızada bu bilgilerin yer aldığı noktalara ulaşmamıza yardımcı olacak ipucları sayesinde gercekleşir; eğer bu ipucları bulunamıyorsa, hatırlama eylemi gercekleşmez İnsan beyni bilgileri ilişkilendirerek sakladığı icin, hatırlanmak istenen şeyle ilgili bir bilginin hatırlanması aranan bilginin hatırlanması ihtimalini arttırır Orneğin, sınıf arkadaşınızın soyadını unuttuğunuzda; ilk ismini, oturduğu yeri, takma adını veya belki de ilk tanıştığınız anı ya da mekanı hatırlamanız, sizi soyadını hatırlamanıza yoneltecek ipucları olarak karşınıza cıkar Bu ipucları olmadan, arkadaşınızın soyismini hatırlamanız mumkun olmayabilir
Cakışma Teorisi ve UnutkanlıkCakışma teorisine gore hafızada yer alan bilgiler kaydetme ya da hatırlama aşamasında gercekleşen diğer bilgilerle cakışabilir ve bu da bilgiyi unutmanıza yol acabilir Bu durum genellikle cakışan bilgilerin birbirine benzer olmaları durumunda ortaya cıkar ve ilk kaydedilen bilgi hatırlanmak istediğinde ikinci bilgi kafamızı karıştırarak hatırlamayı gercekleştiremememize sebep olur Ya da bunun tam tersi gercekleşir ve ilk kaydedilen bilgi daha sonra kaydedilen bilgiyle cakışır ve daha yakın zamanda oğrenilen bilginin hatırlanması gercekleşmez Mesela, cok yakın zamanda benzer isme sahip iki kişiyle tanıştığınızı farz edelim Daha sonra bu insanlardan biriyle karşılaştığınızda iki ismi karıştırmanız cok olasıdır Cakışma teorisi, yerine koyma teorisi ile benzerlik gosterse de yeni bilgi eski bilginin yerini almadığı icin bu teoriden ayrılır Her iki bilgi de yerindedir fakat hatırlanırken birbirlerine karışırlar
Psikojenik Amnezi Teorisi ve UnutkanlıkPsikojenik amnezi teorisine gore acı, utanc ve benzeri nahoş deneyimlerinizle ilgili bilgileri bu durumlardan kacmak istediğiniz icin unutursunuz Ozet olarak, hatırlamak istemediğiniz bilgileri beyninizin derinliklerine iter ve bu durumu yaşanmamış hale getirirsiniz Fakat, bu derinlere itilen anılarla bir daha asla karşılaşmayacaksınız demek değildir Yaşanan anılarla ilgili ipucları bu hatıraların cağrıştırılmasına sebep olabilir Bu kavram, ruh sağlığınız icin travmatik ya da tehlikeli olarak addedilen durumlarla yuzleşmemek icin bazı hatıraları istemsiz olarak bilincaltına ittiğinizi one suren “bilincaltına itme teorisi, Sigmund Freud tarafından ortaya suruldukten sonra dikkate alınmaya başlanmıştır Kişi, bilincaltında kaydedilen bilgilerden habersiz olduğu icin olayla ilgili hisleri ve ayrıntıları hatırlamaz Bir diğer deyişle, kişinin bu olayı unutması icin anılar bilinc dışına itilmiştir Bilincaltına itme teorisi bircok uzman icin cok ciddi bir tartışma konusu olmuştur
Eğer bir insana bir şeyi “unutmasını soylerseniz, muhtemelen onu hatırlamasına yardımcı olacaksınızdır Unutulmak istenen olay kısa sureli bellekte bir sure kaldıktan sonra hafızadan silinecekken olayın uzerine dikkat cekilmesi, olaya olması gerekenden fazla bir anlam yukler ve uzun sureli belleğe kaydedilerek uzun bir sure hatırlanılmasına sebep olur
Unutkanlık hemen hemen her insanda gorulur; fakat bazıları icin bu durum oldukca can sıkıcı olabilir Eğer sizin de başınız unutkanlıkla dertteyse, prova ve belletec gibi unuttuğunuz şeyleri hatırlamanıza yardımcı olacak birkac yontem bulunmaktadır Bu yontemler, makalenin ilerleyen kısımlarında daha detaylı acıklanacaktır
Unutmak her durumda olmasa da, bazen cok faydalı da olabilir Orneğin, beş yıl once gecirdiğiniz trafik kazası sonrası yaşadığınız acıyı gercekten de hatırlamak istiyor musunuz? Unutma aynı zamanda utanc dolu, sıkıntılı, acı cektiğiniz vb gibi nahoş deneyimlerinizi arkanızda bırakarak hayatınıza devam etmenizi de sağlar Fakat buna rağmen bircok insan hala unutma eyleminin nicin gercekleştiğini merak etmektedir Araştırmacıların bu konuyla ilgili ceşitli teorileri bulunmaktadır
h 6Yerine Koyma Teorisi ve UnutkanlıkYerine koyma teorisine gore hafızamıza kaydedilen yeni bilgiler eski bilgilerin yerini alır Bu tezi destekleyen bazı araştırmalara gore, bazen yanıltıcı bilgiler gercek bilginin yerini alabilmektedir Mesela, yapılan bir araştırmada iki grup insana bir araba kazasının resimleri gosterilmiştir Araştırmacılar, birinci gruba resimde “dur işareti olmasına rağmen “yavaşla işareti olduğuna inanmalarını sağlayan sorular sormuştur Diğer gruba ise herhangi bir soru sorulmamış ve resimdeki bilgilerin olduğu gibi akılda kalması beklenmiştir Daha sonra iki grup toplanmış ve araştırmanın amacı acıklandıktan sonra hangi grubun yanlış duşunduğunu aralarında kararlaştırmaları istenmiştir Birinci grupta yer alan deneklerin neredeyse hepsi “yavaşla işareti gorduklerinden emin olduklarını ve yanlış bilgilendirilen grubun kendileri olmadığını ileri surmuşlerdir Araştırmacıların buradan cıkardığı sonuc ise, yerleştirilen anının gercek anının yerini aldığıdır
h 5Kaybolma Teorisi ve UnutkanlıkKaybolma teorisine gore, bazı hatıralar uzun sureli bellekten arada bir geri cağırılmadıkları surece kaybolacaktır Bu teoriye gore, bellekte yeni bir girdinin yaratılması beyin hucrelerinde bellek izi olarak bilinen bazı değişikliklere sebep olur Eğer hafızadaki bilgi yeteri kadar tekrarlanmıyorsa, bellek izi yavaş yavaş kaybolur Kullanmadığınız bir bilgiyi saklamak icin nicin beyninizde yer ayırasınız ki? Şansımıza, kaybolma durumu butun hatıralar icin gecerli değildir Bircok işlevsel hatıra, yaşadığınız sure boyunca uzun sureli belleğinizde kalacaktır Orneğin, 15 yıl boyunca bisiklete binmeseniz de, bisikletin uzerine oturduğunuz an nasıl kullanıldığını hatırlıyor olacaksınız Belleğe alınan bilgilerin kaybolmaması icin ne kadar zamanda bir tekrarlanmaları gerektiğine dair belirli bir limit yoktur; bazı bilgilerin kaybolması bir gun icerisinde gercekleşirken, bazılarının kaybolması icin yıllar gecmesi gerekebilir
Hafıza kaybı, beyinde gercekleşen hasara bağlı da olabilir Eğer kafanıza cok ciddi bir darbe aldıysanız, darbenin alındığı bolgede kaydedilen bilgilerin bir kısmı kaybolabilir Ortaya cıkan hasarın cinsine bağlı olarak, hafıza kaybı da gecici ya da kalıcı olabilir
h 4İpucuna Bağlı Hafıza Teorisi ve Unutkanlıkİpucuna bağlı hafıza teorisine gore bilgilerin hatırlanması, hafızada bu bilgilerin yer aldığı noktalara ulaşmamıza yardımcı olacak ipucları sayesinde gercekleşir; eğer bu ipucları bulunamıyorsa, hatırlama eylemi gercekleşmez İnsan beyni bilgileri ilişkilendirerek sakladığı icin, hatırlanmak istenen şeyle ilgili bir bilginin hatırlanması aranan bilginin hatırlanması ihtimalini arttırır Orneğin, sınıf arkadaşınızın soyadını unuttuğunuzda; ilk ismini, oturduğu yeri, takma adını veya belki de ilk tanıştığınız anı ya da mekanı hatırlamanız, sizi soyadını hatırlamanıza yoneltecek ipucları olarak karşınıza cıkar Bu ipucları olmadan, arkadaşınızın soyismini hatırlamanız mumkun olmayabilir
Cakışma Teorisi ve UnutkanlıkCakışma teorisine gore hafızada yer alan bilgiler kaydetme ya da hatırlama aşamasında gercekleşen diğer bilgilerle cakışabilir ve bu da bilgiyi unutmanıza yol acabilir Bu durum genellikle cakışan bilgilerin birbirine benzer olmaları durumunda ortaya cıkar ve ilk kaydedilen bilgi hatırlanmak istediğinde ikinci bilgi kafamızı karıştırarak hatırlamayı gercekleştiremememize sebep olur Ya da bunun tam tersi gercekleşir ve ilk kaydedilen bilgi daha sonra kaydedilen bilgiyle cakışır ve daha yakın zamanda oğrenilen bilginin hatırlanması gercekleşmez Mesela, cok yakın zamanda benzer isme sahip iki kişiyle tanıştığınızı farz edelim Daha sonra bu insanlardan biriyle karşılaştığınızda iki ismi karıştırmanız cok olasıdır Cakışma teorisi, yerine koyma teorisi ile benzerlik gosterse de yeni bilgi eski bilginin yerini almadığı icin bu teoriden ayrılır Her iki bilgi de yerindedir fakat hatırlanırken birbirlerine karışırlar
Psikojenik Amnezi Teorisi ve UnutkanlıkPsikojenik amnezi teorisine gore acı, utanc ve benzeri nahoş deneyimlerinizle ilgili bilgileri bu durumlardan kacmak istediğiniz icin unutursunuz Ozet olarak, hatırlamak istemediğiniz bilgileri beyninizin derinliklerine iter ve bu durumu yaşanmamış hale getirirsiniz Fakat, bu derinlere itilen anılarla bir daha asla karşılaşmayacaksınız demek değildir Yaşanan anılarla ilgili ipucları bu hatıraların cağrıştırılmasına sebep olabilir Bu kavram, ruh sağlığınız icin travmatik ya da tehlikeli olarak addedilen durumlarla yuzleşmemek icin bazı hatıraları istemsiz olarak bilincaltına ittiğinizi one suren “bilincaltına itme teorisi, Sigmund Freud tarafından ortaya suruldukten sonra dikkate alınmaya başlanmıştır Kişi, bilincaltında kaydedilen bilgilerden habersiz olduğu icin olayla ilgili hisleri ve ayrıntıları hatırlamaz Bir diğer deyişle, kişinin bu olayı unutması icin anılar bilinc dışına itilmiştir Bilincaltına itme teorisi bircok uzman icin cok ciddi bir tartışma konusu olmuştur
Eğer bir insana bir şeyi “unutmasını soylerseniz, muhtemelen onu hatırlamasına yardımcı olacaksınızdır Unutulmak istenen olay kısa sureli bellekte bir sure kaldıktan sonra hafızadan silinecekken olayın uzerine dikkat cekilmesi, olaya olması gerekenden fazla bir anlam yukler ve uzun sureli belleğe kaydedilerek uzun bir sure hatırlanılmasına sebep olur
