Sıklıkla, sporun sağlığı bozan bir cok faktorun kaynağı olduğu unutulur Sporun yararlarını bir tarafa koyarak, “hasta olmak istiyorsanız spor yapın da diyebiliriz
Yılda milyona yakın olumun spordan kaynaklandığı tahmin edilir Olumler yalnızca, otomobil yarışcıları ya da alpinistler gibi ust duzey sporcuların şaşırtıcı kazalarından kaynaklanmaz Olumlerin coğu yetersiz hazırlanma yanlışlıklarından da kaynaklanır; guneş altında tenis oynamak, cok yoğun bir koşu sonrası ya da yuzerek gereğinden fazla kuvvetine guvenerek plajdan cok uzaklara acılma sonrası kramp girmesi nedeniyle boğulmaların gorulmesi
Spora başlarken mutlaka cok dikkatli olunmalı ve hekimin oğutleri goz onune alınmalıdır Kırk yaşından sonra, sağlıklı olsanız bile, ozellikle kardiyak yıkımlardan sakınmak icin duzenli olarak hekim kontrolunden gecmek gerekir Spora bağlı kazalar ve sonuclarını 4 guruba ayırabiliriz; kalpdamar bozuklukları, travmatik sorunlar, hareket sisteminde aşırı işlevsel sorunlar ve dopinge bağlı sorunlar
1 Hareket sistemi uzerine: Hareket sisteminde gorulen rahatsızlıklar cok fazladır fakat ağır bir sorun değildirler Onem derecesine gore sıralayacak olursak;
Kas tutuklukları; bu sonunlar, aşırı bir calışma sonrası kaslarda biriken aşırı toksinlerin, ozellikle laktik asitin birikmesinden kaynaklanır Bu olay calışmadan 24 saat sonra başlar ve 23 gun kadar surebilir Bu durum da cok su icmeli ve kaslara yumuşatıcı pomadlar surulmelidir Sauna ya da sıcak bir banyo iyi bir etki sağlayabilir
Kasılma; istemsiz kas kasılmalarıdır, refleks bir reaksiyondan, aşırı uzamadan ya da eklem travmasından kaynaklanırlar Olayın durumuna gore kas uzerine buz ya da tersine, sıcak banyo ve masaj uygulanır
Uzama; kas liflerinin gerilmesine neden olan, kasın elastikiyet sınırının aşılmasıdır Bu durumda zorunlu olarak tum masajlardan kacınmak ve liflerin toparlanması icin 10 gun beklemek gerekir
Lif kopması; belirli sayıda kas liflerinin yırtılmasından kaynaklanır ve beraberinde kas duzeyinde bir ic kanama gorulur Masaj sakıncalıdır, iyileşme en az bir ay surer
Kas Yırtılması; kasın yırtılması cok ağır bir tablo oluşturur Cerrahi bir girişim gerektirir
Tendinit; sporcularda sıklıkla gorulur Genellikle aşil tendonunda, pubisde, diz kapağında, uyluk adduktorlerinde ve dirsekte odaklanırlar (tenisci dirseği) Tendinitler bazen tum sportif aktivitelerin bir sure kesilmesini zorunlu kılar
2 Kalpdamar sistemi uzerine; kalbin, saygı gosterilmesi gereken sınırlarının bilinmesi gerekir Bu tur riskler ozellikle; uzun sureden beri spor yapmayan, hicbir on hazırlığı olmayan, akşam karar verip sabah başlayan, kırk yaş uzeri yetişkinlerde ortaya cıkmaktadır
Cok anlamlı bir ornek squac tır ve gorunmediği kadar cok şiddetli bir spordur Tenis ve koşu da, ozellikle guneş altında uygulandıkları zaman, bazen tehlikeli sporlar olarak ortaya cıkarlar
Sigara icmek ya da onemli bir fizik aktiviteden sonra saunaya girmek gibi yanlışlardan da kacınmak gerekir
3Doping; Yıllardan beri doping sorunu kaygı verici boyutlara ulaşmıştır, 1988 de Seul Olimpiyatlarında Ben Johnson un altın madalyasının geri aalındığı hatıralardadır Doping olarak kullanılan urunlerin listesi hayli kabarıktır, ozellikle yapay olarak performansta iyileşme sağlayan anabolizanlar on sırayı almaktadır Bunlar coğunlukla vitaminler gibi psikolojik etkiye sahiptirler Ustelik, duşuncesizce bu riski goze alan sporcuların yaşam ve sağlıkları icin gercek bir tehlike oluştururlar
Anabolizanlar; bunlar hormonlardır, erkek testosteronu olarak takdim edilirler Yoğun bir antrenmanı uygulamak koşuluyla onemli olcude kas kitlesini artırırlar Kaslarda kitle artışı gorulse bile tendonların uzerine hicbir etkileri yoktur, kasın kasılma kuvveti tarafından kopmalar olabilir
Anabolizanlar bazen tehlikeli tendon kopuklarına yol acmaktadırlar Bunun yanında, kadınlarda geri donuşumu olmayan erkekleşme, seksuel yaşam bozuklukları, bazen kanser (ozellikle prostat kanseri) gibi cok ağır tabloların kokenini oluştururlar
Amfetaminler; en cok bilinen urunlerdir, uyarıcı ilaclardır Aclık duygusunu, ozellikle yorgunluk hissini yatıştırırlar Yarışma esnasında ofori sağlarlar ve sporcu kendisini yenilmez hisseder Fakat, uzun surede onemli psikolojik bozukluklara yol acarlar, ozellikle kişi surekli olarak hallisunasyonlar ile karşı karşıya kalır
Kortikoidler; strese karşı mucadeleye ve cabuk toparlanmaya olanak sağlarlar Fakat, hormonal sistemi tamamen bozarlar, kas ve tendon duzeyinde ağır yaralanmalara yol acarlar, bazen diyabete neden olurlar ya da kullanımlarından uzun yılar sonra osteoporoza yol acarlar
Kardiyak uyarıcılar; uzun zamandır, yarışma oncesi eritrosit enjeksiyonu, ozellikle dayanıklılık sporlarında destekleyici rol oynadığı sanıldı Oysa, bu doping tamamen etkisizdir ve gunumuzde terk edilmiştir Kardiyak tonik olarak bilinen unlu efedrin bir cok oksuruk şurubu ve burun damlası gibi ilaclarda bulunur Kafeinin aşırı tuketimi yasaktır, fakat yinede kontrole yakalanmamak icin 68 fincan icilebilir
Medikal kontrol; sportif bir aktiviteye başlamadan once medikal bir kontrolun yapılması kacınılmazdır Bu kontrol ozel bir merkezde yapılmalıdır Bu kontrolun amacı, genel olarak bir sporu yapmaya ya da belli bir spor icin olası yasaklı durumların varlığını saptamayı amaclar Bu durum EKG, kardiyak enzimler, rontgen ve hastanın muayenesi ile araştırılır
Kesin yasaklı durumlar;
yeni gecirilmiş miyokard infarktusu
tipik goğus ağrısı
konjenital kardiyopati (doğuştan kalp hastalığı)
kardiyomiyopati (kalp kasının kasılma ozelliğinin azalması)
akut perikardit (kalp zarının iltihabi hastalığı), miyokardit (kalp kasının iltihabi hastalığı),
kalp ritim ve iletim bozuklukları
Goreceli yasaklı durumlar;
miyokard infarktusu; yeterli bir aradan sonra (en az 6 ay) ılımlı egzersizi engellemez, fakat yarışma yasaktır,
kalp ritim bozuklukları (hastanın takibi gerekir),
goğus ağrısı (EKG ve kardiyak enzimler normal, atipik goğus ağrısı olursa spor yapılabilir),
orta derece arteriyel hipertansiyon (yuksek hipertansiyon yasak) ,
tansiyonu duşuk olanlar ya da efor testinde tansiyonu yukselmeyenler
Bu incelemelerden sonra, hekim size yapabileceğiniz sporu onerecektir Mesela, kulak ağrınız var ise suya dalmanız yasaklayacaktır
Yılda milyona yakın olumun spordan kaynaklandığı tahmin edilir Olumler yalnızca, otomobil yarışcıları ya da alpinistler gibi ust duzey sporcuların şaşırtıcı kazalarından kaynaklanmaz Olumlerin coğu yetersiz hazırlanma yanlışlıklarından da kaynaklanır; guneş altında tenis oynamak, cok yoğun bir koşu sonrası ya da yuzerek gereğinden fazla kuvvetine guvenerek plajdan cok uzaklara acılma sonrası kramp girmesi nedeniyle boğulmaların gorulmesi
Spora başlarken mutlaka cok dikkatli olunmalı ve hekimin oğutleri goz onune alınmalıdır Kırk yaşından sonra, sağlıklı olsanız bile, ozellikle kardiyak yıkımlardan sakınmak icin duzenli olarak hekim kontrolunden gecmek gerekir Spora bağlı kazalar ve sonuclarını 4 guruba ayırabiliriz; kalpdamar bozuklukları, travmatik sorunlar, hareket sisteminde aşırı işlevsel sorunlar ve dopinge bağlı sorunlar
1 Hareket sistemi uzerine: Hareket sisteminde gorulen rahatsızlıklar cok fazladır fakat ağır bir sorun değildirler Onem derecesine gore sıralayacak olursak;
Kas tutuklukları; bu sonunlar, aşırı bir calışma sonrası kaslarda biriken aşırı toksinlerin, ozellikle laktik asitin birikmesinden kaynaklanır Bu olay calışmadan 24 saat sonra başlar ve 23 gun kadar surebilir Bu durum da cok su icmeli ve kaslara yumuşatıcı pomadlar surulmelidir Sauna ya da sıcak bir banyo iyi bir etki sağlayabilir
Kasılma; istemsiz kas kasılmalarıdır, refleks bir reaksiyondan, aşırı uzamadan ya da eklem travmasından kaynaklanırlar Olayın durumuna gore kas uzerine buz ya da tersine, sıcak banyo ve masaj uygulanır
Uzama; kas liflerinin gerilmesine neden olan, kasın elastikiyet sınırının aşılmasıdır Bu durumda zorunlu olarak tum masajlardan kacınmak ve liflerin toparlanması icin 10 gun beklemek gerekir
Lif kopması; belirli sayıda kas liflerinin yırtılmasından kaynaklanır ve beraberinde kas duzeyinde bir ic kanama gorulur Masaj sakıncalıdır, iyileşme en az bir ay surer
Kas Yırtılması; kasın yırtılması cok ağır bir tablo oluşturur Cerrahi bir girişim gerektirir
Tendinit; sporcularda sıklıkla gorulur Genellikle aşil tendonunda, pubisde, diz kapağında, uyluk adduktorlerinde ve dirsekte odaklanırlar (tenisci dirseği) Tendinitler bazen tum sportif aktivitelerin bir sure kesilmesini zorunlu kılar
2 Kalpdamar sistemi uzerine; kalbin, saygı gosterilmesi gereken sınırlarının bilinmesi gerekir Bu tur riskler ozellikle; uzun sureden beri spor yapmayan, hicbir on hazırlığı olmayan, akşam karar verip sabah başlayan, kırk yaş uzeri yetişkinlerde ortaya cıkmaktadır
Cok anlamlı bir ornek squac tır ve gorunmediği kadar cok şiddetli bir spordur Tenis ve koşu da, ozellikle guneş altında uygulandıkları zaman, bazen tehlikeli sporlar olarak ortaya cıkarlar
Sigara icmek ya da onemli bir fizik aktiviteden sonra saunaya girmek gibi yanlışlardan da kacınmak gerekir
3Doping; Yıllardan beri doping sorunu kaygı verici boyutlara ulaşmıştır, 1988 de Seul Olimpiyatlarında Ben Johnson un altın madalyasının geri aalındığı hatıralardadır Doping olarak kullanılan urunlerin listesi hayli kabarıktır, ozellikle yapay olarak performansta iyileşme sağlayan anabolizanlar on sırayı almaktadır Bunlar coğunlukla vitaminler gibi psikolojik etkiye sahiptirler Ustelik, duşuncesizce bu riski goze alan sporcuların yaşam ve sağlıkları icin gercek bir tehlike oluştururlar
Anabolizanlar; bunlar hormonlardır, erkek testosteronu olarak takdim edilirler Yoğun bir antrenmanı uygulamak koşuluyla onemli olcude kas kitlesini artırırlar Kaslarda kitle artışı gorulse bile tendonların uzerine hicbir etkileri yoktur, kasın kasılma kuvveti tarafından kopmalar olabilir
Anabolizanlar bazen tehlikeli tendon kopuklarına yol acmaktadırlar Bunun yanında, kadınlarda geri donuşumu olmayan erkekleşme, seksuel yaşam bozuklukları, bazen kanser (ozellikle prostat kanseri) gibi cok ağır tabloların kokenini oluştururlar
Amfetaminler; en cok bilinen urunlerdir, uyarıcı ilaclardır Aclık duygusunu, ozellikle yorgunluk hissini yatıştırırlar Yarışma esnasında ofori sağlarlar ve sporcu kendisini yenilmez hisseder Fakat, uzun surede onemli psikolojik bozukluklara yol acarlar, ozellikle kişi surekli olarak hallisunasyonlar ile karşı karşıya kalır
Kortikoidler; strese karşı mucadeleye ve cabuk toparlanmaya olanak sağlarlar Fakat, hormonal sistemi tamamen bozarlar, kas ve tendon duzeyinde ağır yaralanmalara yol acarlar, bazen diyabete neden olurlar ya da kullanımlarından uzun yılar sonra osteoporoza yol acarlar
Kardiyak uyarıcılar; uzun zamandır, yarışma oncesi eritrosit enjeksiyonu, ozellikle dayanıklılık sporlarında destekleyici rol oynadığı sanıldı Oysa, bu doping tamamen etkisizdir ve gunumuzde terk edilmiştir Kardiyak tonik olarak bilinen unlu efedrin bir cok oksuruk şurubu ve burun damlası gibi ilaclarda bulunur Kafeinin aşırı tuketimi yasaktır, fakat yinede kontrole yakalanmamak icin 68 fincan icilebilir
Medikal kontrol; sportif bir aktiviteye başlamadan once medikal bir kontrolun yapılması kacınılmazdır Bu kontrol ozel bir merkezde yapılmalıdır Bu kontrolun amacı, genel olarak bir sporu yapmaya ya da belli bir spor icin olası yasaklı durumların varlığını saptamayı amaclar Bu durum EKG, kardiyak enzimler, rontgen ve hastanın muayenesi ile araştırılır
Kesin yasaklı durumlar;
yeni gecirilmiş miyokard infarktusu
tipik goğus ağrısı
konjenital kardiyopati (doğuştan kalp hastalığı)
kardiyomiyopati (kalp kasının kasılma ozelliğinin azalması)
akut perikardit (kalp zarının iltihabi hastalığı), miyokardit (kalp kasının iltihabi hastalığı),
kalp ritim ve iletim bozuklukları
Goreceli yasaklı durumlar;
miyokard infarktusu; yeterli bir aradan sonra (en az 6 ay) ılımlı egzersizi engellemez, fakat yarışma yasaktır,
kalp ritim bozuklukları (hastanın takibi gerekir),
goğus ağrısı (EKG ve kardiyak enzimler normal, atipik goğus ağrısı olursa spor yapılabilir),
orta derece arteriyel hipertansiyon (yuksek hipertansiyon yasak) ,
tansiyonu duşuk olanlar ya da efor testinde tansiyonu yukselmeyenler
Bu incelemelerden sonra, hekim size yapabileceğiniz sporu onerecektir Mesela, kulak ağrınız var ise suya dalmanız yasaklayacaktır
