Vucuttan Gelen Alarm Hapşırma

[SoruCevap]

Vucuttan Gelen Alarm: Hapşırma
sızıntı dergisinin ocak 2024 sayısı Adem ARIKANLI kaleminden

Kokuları algılama ve havayı akciğerlere hazır hale getirmede vazifeli olan burunda, hikmetli bir yaratılış vardır Burnumuz, butun vucudu koruma ve vucudun ahenkli calışmasına yardımcı olma işlerinde de vazifelidir

Hayatımızın devamı icin nefes alıp vermemiz gerekir Bizim icin olmazsa olmaz olan oksijenin, vucudumuzun ihtiyacını karşılamaya hazır hale gelmesi icin, burnun dar kanallarından turbulansla gecerken, temizlenip ısı ve nemi ayarlanır Boylece soluduğumuz hava, soluk borusu ile akciğerlerdeki alveollere servise hazır hale getirilir Burunda bu şekilde gunluk ortalama 23000 defa alınan nefesle yaklaşık on beş metrekup hava işlenir Bir araştırmacı, burundaki kusursuz yaratılışa duyduğu hayreti şoyle ifade etmektedir: Burun deliklerinin ardındaki alan, kimyacıların acıklamada zorlandıkları harikulade duyarlılığa sahip bir iklimlendirme sistemiyle donatılmıştır1 Bu sistem, sadece havanın sıcaklık ve nemini ayarlamaz, aynı zamanda havanın muhteviyatındaki zararlı molekulleri algılayıp alarm veren bir mekanizmaya da sahiptir Bu alarm mekanizması, burun mukozasının uyarılmasıyla, akciğerlerdeki havanın burun ve ağızdan kasırga hızıyla dışarıya boşaltılması şeklinde faaliyet gosterir ki, bu durum hapşırma olarak adlandırılır Hapşırma neticesinde, solunan havayla vucuda giren zararlı maddeler dışarı atılır

Nasıl ve neden hapşırırız?
Vucudumuza her gun milyonlarca mikroorganizma daha cok teneffus ettiğimiz hava ile girmesine rağmen, sık sık hasta olmamamız bir İlahi lutuftur Teneffus ettiğimiz hava ile burnumuza giren mikroplar, tozlarla birlikte buradaki silya adı verilen tuycuklere takılır Buradan kurtulanlara burnun icini doşeyen epitelden salgılanan antibakteriyal mukus salgısı tarafından adeta parola sorulur Koku molekullerinin sinir hucrelerince algılanabilmesi, mukusun kalınlığının 0,06 mm civarında olmasına bağlıdır Mukus tabakası daha kalın olsaydı kokuları algılamamız azalacaktı, daha ince olsaydı savunma sistemi zayıflayacak ve koku tuycukleri kolayca tahrip olacaktı Ayrıca muhtevası ve yoğunluğu ile bu salgı, hava icindeki yabancı partikulleri filtre etmek ve havayı tam kıvama gelecek tarzda nemlendirmekle vazifeli kılınmıştır Bu noktanın gecilmesi tehlike arz ettiğinden, vucudun hapşırma dediğimiz alarmı devreye girer ve mikroplar bu yolla defedilir Hapşırma, ust solunum yollarının en muhim savunma mekanizmalarından biridir Burundaki hususi sinir hucreleri eşik değerinin uzerinde uyarılınca sinyaller, beyne ulaştırılır ve hapşırma refleksi devreye girer Mukus bezleri uyarılıp, mukus salgılanır ve kılcal damarlar genişler Bu sırada burunda bir kaşıntı veya karıncalanma hissedilir Beyinden gelen ikaz neticesinde baş, boyun ve karın kasları uyarılırken, ses tellerinin olduğu bolum kapanarak, akciğerlerde hava basıncı iyice artar Daha sonra da aniden acılıp, hava yuksek bir sesle dışarıya verilirken, burun ve solunum yolundaki yabancı maddeler de dışarı atılır Hapşırmada vazifeli sinirler, aynı zamanda gozle de irtibatlı olduğundan hapşırma sırasında genellikle gozyaşı salgılanır ve bu esnada gozler gayriihtiyari kapanır


Grip, nezle, bronşit gibi rahatsızlıkların yanında, burun polipleri, ucuşan polenler, tozlar, parfumler, hayvan tuyleri ve hatta aniden ışığa bakma gibi faktorler, hapşırmaya sebep olabilir Bazı insanlar, bazı faktorlere karşı hassas olduklarından, daha cabuk etkilenip hapşırır Bir kısmı da belirli donemlerde hapşırmaya daha yatkındır Mesela, hamilelerin hormon miktarındaki değişiklikten dolayı, hapşırmaya daha meyyal oldukları tespit edilmiştir Nesiller boyu bazı ailelerin fertlerinin arka arkaya belli sayılarda (35 defa) hapşırdığı tespit edilmiştir, bu durum hapşırık nobetinin kalıtımla alakalı olabileceği fikrini desteklemektedir Erkeklerin kadınlardan, beyazların zencilerden daha cok hapşırdıkları bilinmektedir İnsanların beşte biri karanlıkta ilerlerken, parlak bir ışığa baktığında hapşırır Işığın ani yansımasından dolayı, gozbebekleri kuculur ve gozyaşı salgısı artar Bu salgı, gozyaşı kanalıyla burun boşluğunun ust bolumune ulaşır ve burun icindeki mukoza dokusunu uyararak hapşırmayı tetikler Soğuk algınlığı gibi rahatsızlıklarda burun mukozası, daha hassas olduğundan, hapşırma cabuk tetiklenmekte ve gercekleşmektedir2

Misket bombalarına dikkat
Hapşırma, vucudun tabii işleyişinin cok farklı bir durum arz ettiği nadir anlardan biridir Mukoz bağın parcalanmasına yetecek gucte havanın hareketlenmesine yol acan hapşırma ve oksurme neticesinde damlacıklar meydana gelir Bu esnada ağızdan cıkan havanın ve icindeki partikullerin cıkış hızının yaklaşık 150 kmsaat olduğu tespit edilmiştir Grip vb hastalıkların virusunu taşıyanlar, hapşırma esnasında etrafa yuz milyon civarında mikroorganizmayı misket bombası gibi sacar Meydana gelen bulutcukta 25005000 civarında damlacık cekirdeği havada saatlerce kalabilmektedir Damlacık cekirdeklerinin capı azaldıkca havada kalma sureleri artar Uzun sure havada kalarak hastalıkların yayılmasına sebep olan damlacık cekirdeklerinin capı, bir ila beş mikrondur

Tuberkuloz, yiyecek ve iceceklerden ziyade hapşırma, oksurme gibi derin solunum hareketlerinde basil yuklu damlacıkla; havaya dağılıp buharlaşarak daha kucuk partikuller haline gecen damlacıkların sağlam kişiler tarafından solunum yoluyla alınmasıyla bulaşır3 Bu sebeple hapşıran kişinin, mikropları cevreye yaymamak icin eliyle veya mendille ağzını kapatması gerekir Peygamber Efendimiz'in (sallallahu aleyhi ve sellem) 'hapşırdığı zaman, yuzunu elleriyle veya bir bezle orttuğu, sesini kıstığı'4 rivayet edilmiştir Kendisinden sonra gelenlerin bir Sunnet olarak bunu yapacağını bilen Alemlerin Rehberi (sallallahu aleyhi ve sellem), bu davranışıyla muhtemelen ummetine mu'cizevi bir mesaj vererek, bu hususa dikkat cekmiş olabilir Cunku bu sayede hapşırma sırasında ağız ve burundan cıkan taneciklerin etrafa yayılmasına mani olunacak, sesin kısılması ile de kimse rahatsız edilmeyecektir

Viral bir enfeksiyon gerekli korunma sağlanmadığı takdirde, bir ay icinde dunyaya yayılabilir Cunku virus taşıyan damlacıklar, ağız yoluyla hapşırıkta kırk metre, oksurukte altı metre, konuşmada iki metre uzağa gidebilmektedir Bu yuzden kış aylarında grip gibi damlacıklarla bulaşan hastalıklar sık gorulur Cunku insanların toplu bulunduğu yerlerde, bir kişinin birkac defa hapşırması, virusun yuzlerce kişiye birkac dakika icinde bulaştırılması demektir

Hapşırma faydalı mıdır?
Ust solunum yolunda bulunan tuycuklerin hareketi, akciğerlerin sağlığı acısından cok muhimdir Bu tuycukler hava ile gelen zararlı maddeleri tutar, hapşırma refleksini harekete gecirir ve mukus ile birlikte, akciğerlere gitmesini engelleyerek, cok ehemmiyetli bir koruma vazifesi gorur Vucuda zarar vermesi muhtemel maddelerin, akciğerlerdeki hava ile birlikte dışarı atılması, kişiye buyuk fayda sağlayan bir nimettir Bundan dolayı hapşırabilmek icin eskiden enfiye olarak bilinen karabiber gibi nebati tozlar burna cekilmiştir Hapşırdığımızda, beyin ve kalb damarları genişlerken, gozyaşı ve sinus kanalları acılır, boylece akciğerlerden normalde atamadığımız olu hava dışarı atılır

Bir uzman; Hapşırırken karın bolgesi ve beyin ağırlıklı olmak uzere vucutta buyuk bir basınc ortaya cıkar Bu basınc sebebiyle kalp damarlarına cok kan gider ve hatta hapşırık nobeti tutması halinde bayılmalar gibi ciddi durumlar ortaya cıkabilir Ancak hapşırma sağlıklı kalp icin faydalıdır5 acıklamasını yapmaktadır Hapşırırken ağzın tamamen kapatılarak, nefesin tutulması durumunda akciğerlerde patlama veya yırtılma meydana gelebilir Cok şiddetli ve dengesiz bir hapşırma ile kaburgalar bile kırılabilir Kişi, hapşırma refleksi başladıktan sonra ağzını ve burnunu tıkayarak hapşırmayı bastırmaya calışırsa, beyne zarar verip felc gecirebilir veya beyin damarlarında basınc arttığından, kanama olabilir Bu durumda hususiyle ameliyatlı kişiler, ciddi zarar gorebilir Ayrıca goz damarları şişerek catlayabilir Onun icin hapşırma tetiklendiğinde kişi kendisini rahat bırakmalı ve hapşırmaya mani olmamalıdır

Hapşırma, solunum sistemine giren zararlılardan korunmayı sağlamanın yanında, vucudun rahatlamasına, ferahlamasına ve dincleşmesine vesile olan bir reflekstir Bu refleks vucuda yerleştirilmeseydi, rahatsızlık verecek pek cok zararlıdan kurtulmak zor olacaktı Hapşırma sırasında kalbin diyastol (gevşeme) sonu dinlenme suresi artar Muhtemelen hapşıran birine 'Cok yaşa!' denmesinin bir sebebi de budur Guzel nimetlerden birisi olan hapşırmadan sonra Elhamdulillah!demek, verdiği nimetler dolayısıyla Allah'a (celle celaluhu) şukrun bir ifadesidir Bu şukru işitenin de Yerhamukellah!demesi Sunnet'tir Bunun uzerine hapşıran Yehdikumullah ve yuslihu balekum!(Allah size hidayet etsin ve işlerinizi duzeltsin) diyerek mukabelede bulunur6 Musluman'ın Musluman uzerindeki altı hakkından birisinin de hapşırdığı zaman dua etmesidir7 ve Duanın kabul olduğu yerlerden biri de hapşırma anıdır8 şeklindeki Kutlu Nebi'ye (sallallahu aleyhi ve sellem) ait beyanlar, Allah'ın (celle celaluhu) hapşırma ile bize adeta yeniden bahşettiği sıhhatimizin kıymetini bilmek ve hayatımıza devam ettiğimiz icin, bir defa daha verilen onca nimete şukretmek manasına da gelir Hapşırma, sadece kendimizin değil, bu ana şahitlik edenlerin de duaya katılmasına, şukur hislerine ortak olmasına vesile olacak kadar rahmet buutludur

Dipnotlar
1 John Lenihan, Human Enginerring, s 94, New York, John Braziller Inc1974
2 Gerald Legg, New Scientisfe
3 Hacıevliyagil S Tuberkilozda Bulaşma Malatya, İnonu Universitesi Goğus Hastalıkları Ana bilim Dalı
4 Ebu Davut, Edeb, 98
5 Gurbuz M Kalp Sağlığı Bursa, Bahar Hastanesi Kardiyoloji Uzmanı 6042024
6 Buhari, Edep,125
7 Mecmau'zZevaid, 8186
8 Mecmau'zZevaid, 4181
imagesvucuttangelenalarmhapsirma5afef194eee1e
sızıntı dergisi