Yaşlılık, insan ömrünün en hassas periyodudur. Kimse yaşlanmak istemese de bu kaçınılmaz bir hayat sürecinin başlangıcıdır. Yaşlanma, ana karnında başlayıp hayatın sonuna dek devam eden bir süreçtir. Farklı bir tanımla; hastalık laf konusu olmadan, devirle koşut ortaya çıkan anatomik yapı ve fizyolojik işlev değişiklikleridir. Sonuç olarak kaçınılmaz bir durumdur.
Yaşlılığı sınıflandıracak olursak şayet:
Orta Yaşlılık: Bu kısım kişinin çalışma yaşantısındaki 2. kısmı oluşturur. 40 ile 65 yaş arasını kapsar. Bu devirde fonksiyonel kayıplar genç erişkinlik devrine nazaran %10-30 arasındadır.
Yaşlılık: 65 ile 75 yaş arasını kapsayan bu devir sıklıkla emekliliği takip eden bir periyottur. Fonksiyonel olarak çok büyük kayıpların gözlenmediği ve beklenmediği bir periyottur. Velev bazen genç yaşlılık olarak da anılır.
İleri Yaşlılık: 75 ile 85 yaş arasını içeren bu devirde sıklıkla fonksiyonel kayıplar gözlenir lakin kişi genelikle muayyen bir orantıda diğerlerine bağımlı olmadan ömrünü sürdürebilecek durumdadır.
Çok İleri Yaşlılık: 85 yaş ve üstünü içeren bu periyottaki insanlar hususî bakıma, kişisel konutlara yahut yardımcıya muhtaçlık duyarlar.
Yaşlılar, istenilmeyen beslenme açısından risk öbeği oluşturmaktadırlar. İleri yaşlarda makûs beslenme nedenleri şunlardır: Ekonomik zorluklar, eğitim seviyesinin düşük olması, diş dertleri ve zihinsel fonksiyonlarda zayıflık. Her yaşlı bireyin yanlışsız ve bilinçli beslenme açısından tabiplerce uyarılması, eğitilmesi ve diyetinin denetlenmesi gereklidir.
Yaşlılıkla birlikte tat ve koku alma duyusu azalır. 4 ana tadın en az birini tanımlamakta güçlük çekerler. Tükürük salgısında azalma ve yemek borusundaki kasılmaların zayıflığı nedeniyle yutma güçlüğü çekerler. Takma dişler ve diş sayısındaki azalma nedeniyle katı besin tüketimi güçleşir. Midenin boşalım suratı azaldığı için tokluk hissi daha uzun sürer. İnce bağırsaktaki değişiklikler de vücuttaki besin ögelerinin kullanılmasını azaltır. Bağışıklık hücrelerinin çoğalması yavaşlar. Hudut hücrelerindeki kayıplar bunama ve depresyon oluşturabilir. Alzheimer, en yaygın yaşlılık periyodu illetlerinden bir adedidir. Alzheimer belirtilerinden kısaca bahsedelim:
Günlük ömür işlevlerini etkileyecek bellek kaybı
Kolay sözleri bulmada güçlük
Yargı ve karar vermede güçlük çekme
Pratik düşünmede güçlük çekme
Sık kullanılan eşyaları yanlış mekana koyma
Ruh hali ve davranışlarda değişiklikler
Kişilik değişimleri
Sorumluluktan kaçma
Yaşlılık periyodu dertlerinden biri de “anemi”dir. Anemi durumunda yapılması gerekenleri özetleyecek olursak:
Demir ile zenginleştirilmiş tahıllar, kuru baklagiller, tam tahıllar, yağsız et üzere demir kaynaklarını seçilmelidir. Tahıla dayalı öğünlere biraz et, tavuk yahut balık eklenmelidir. Bunların demir içeriği, tahıllardaki demirin vücut tarafından daha çok emilmesine yardımcı olur.
Yaşlılık periyodu beslenmesi sahiden itina isteyen bir programdır. Yiyecekleri çok sıcak ya da soğuk olmamalı, çiğnenmesi ve sindirilmesi kolay yumuşak besinler seçilmeli, azar azar ve sık sık tüketim olmalı, akşam yemekleri daha hafif seçilmeli, yemekler mümkün olduğu kadar küçük kesimler hâlinde, yumuşak, çiğnenmesi ve yutulması kolay besinlerden seçilmelidir. Yalnız yemek yenilmesine mani olunmalıdır ki yalnızlık hissine kapılıp iştahsızlık oluşması engellensin. Velev masa sistemi arı ve şık olmalıdır ki morali yüksek olsun, büyük bir şevkle yemeğini tüketsin.
Yemek bölgeyken yutma sorunu çekmemesi için masada kesinlikle su ve taze meyve suyu üzere likitler bulundurulmalıdır. Kendi başlarına rahat yemek yemelerini engelleyecek fizikî handikap ya da hastalık varsa kesinlikle dışarıdan destek sağlanmalıdır.
Yaşlılıkta, her besin öbeğinden nizamlı olarak tüketmek gerekir. Protein, yağlar, karbonhidratlar, vitamin, mineral ve sudan oluşan bu besin öğelerinin ölçüleri yaşla birlikte farklılık gösterir. Gençlikte daha ziyade tüketilmesi gereken besin öğelerinden kimileri yaşlılıkta daha az tüketilir.
Yaşlılıkta harcanan güç azaldığı için alınan kuvvetin de azaltılması gerekir. Ayrıyeten yaşla birlikte ortaya çıkan çeşitli marazlar da vücuttaki kimi besin öğelerinin istikrarlı alınmasını gerektirir. Örneğin yüksek tansiyon sorunu olan bir yaşlının, tuzu ya azaltması ya da külliyen ortadan kaldırması zaruridir. Kolesterolü yüksek bir yaşlı, hayvansal yağlar mekanına bitkisel yağları tercih etmelidir. Yani ilerleyen yaşlar ve yaşla birlikte gelişen marazlar vücudun gereksinimlerini değiştirir. Bu değişiklikler doğrultusunda tekrar düzenlenen besin öğeleri, vücudun istikrarını himayeyi sağlar ve olumsuzluk riskini minimum seviyeye indirir.
Yaşlılıkta kimi besin öğelerine bilhassa dikkat etmek gerekir. Protein, kalsiyum, D-C-A-B12 vitaminleri, folik asit, demir, çinko ve su yaşlıların istikrarlı beslenmeleri için daha çok tüketmesi gereken besin öğeleridir. Yaş ilerledikçe mineral yoğunluğunda azalmalar görülür. Bu dertler uygun bir beslenme planının yanı sıra münasip bir egzersizle de geciktirilebilir. Çok yorulmadan yapılan kısa yürüyüşler ülküdür. Kalsiyum, kemiklerinizi korur ve kırılma riskini azaltır. Hatunlarda ve erkeklerde, kalsiyum gereksinimi yaşlandıkça artar (%20 oranında). Yaşlı beslenmesinde, kalsiyum alımı ihmal edilmemesi gereken bir durumdur zira yaşla birlikte osteoporoz (kemiklerin kırılması) riski de artar. D vitamini, kalsiyumun vücut tarafından kullanılmasına yardımcı olur. Bu nedenle güneş ışığına daha çok çıkmak, gerekirse D vitaminini tablet olarak almak kemikleri korur. Kemiklerin güçlü kalabilmesi için kalsiyumla birlikte D vitaminine de muhtaçlık vardır. Haftada en az iki defa, 20 dakika boyunca güneşten yararlanmak gerekir. Ellerin ve yüzün güneş görmesi D vitamini alımı açısından değer oluşum etmektedir.
Sağlıklı bir yetişkinin günde en az 2.5 litre su tüketmesi gerekir. Bu likit vücuttan idrarla, terle, teneffüs yoluyla ve öteki metotlarla atılır. Yaşlanmayla birlikte susama duygusu azalır yahut unutulur. Bu durumda böbrekler suyu geri emmeyebilir, bu sebeple vücutta daha az likit kalır. Susamayı beklemeden, her gün 2.5 litre suyu yudum yudum da olsa tüketmekte yarar vardır. Daha çok su içmek, hem böbreklerin sağlıklı kalmasını hem de öteki meselelerin oluşmasını önler. Mahsusen sıcak havalarda oluşan su kaybı, çeşitli sıhhat problemlerini da beraberinde getirir.
YAŞLILIK BESLENMESİ İÇİN ÖRNEK YEMEK LİSTESİ
Sabah: 1 fincan yeşil çay, 1 kibrit kutusu büyüklüğünde beyaz peynir (haftada 2 sefer 1 haşlanmış yumurta da verilebilir), 1 tatlı kaşığı pekmez, 1 su bardağı taze sıkılmış meyve suyu ya da süt, 2 ince dilim kepekli ekmek.
Ara Öğün I (Kuşluk): 1 porsiyon meyve
Öğlen: 1 kase çorba, 1 porsiyon zerzevat yemeği, söğüş ya da salata, 1 su bardağı yoğurt, ½ porsiyon pilav ya da makarna, 1 köfte, 1 ince dilim kepekli ekmek
Ara II (İkindi): 1 bardak süt, 2 dilim kek
Akşam: 1 kase çorba, 1 porsiyon etli zerzevat yemeği, 1 su bardağı ayran, 1/2 porsiyon pilav ya da makarna, 1 ince dilim kepekli ekmek, 1/2 kase muhallebi
Ara III: 1 porsiyon meyve
Yaşlılığı sınıflandıracak olursak şayet:
Orta Yaşlılık: Bu kısım kişinin çalışma yaşantısındaki 2. kısmı oluşturur. 40 ile 65 yaş arasını kapsar. Bu devirde fonksiyonel kayıplar genç erişkinlik devrine nazaran %10-30 arasındadır.
Yaşlılık: 65 ile 75 yaş arasını kapsayan bu devir sıklıkla emekliliği takip eden bir periyottur. Fonksiyonel olarak çok büyük kayıpların gözlenmediği ve beklenmediği bir periyottur. Velev bazen genç yaşlılık olarak da anılır.
İleri Yaşlılık: 75 ile 85 yaş arasını içeren bu devirde sıklıkla fonksiyonel kayıplar gözlenir lakin kişi genelikle muayyen bir orantıda diğerlerine bağımlı olmadan ömrünü sürdürebilecek durumdadır.
Çok İleri Yaşlılık: 85 yaş ve üstünü içeren bu periyottaki insanlar hususî bakıma, kişisel konutlara yahut yardımcıya muhtaçlık duyarlar.
Yaşlılar, istenilmeyen beslenme açısından risk öbeği oluşturmaktadırlar. İleri yaşlarda makûs beslenme nedenleri şunlardır: Ekonomik zorluklar, eğitim seviyesinin düşük olması, diş dertleri ve zihinsel fonksiyonlarda zayıflık. Her yaşlı bireyin yanlışsız ve bilinçli beslenme açısından tabiplerce uyarılması, eğitilmesi ve diyetinin denetlenmesi gereklidir.
Yaşlılıkla birlikte tat ve koku alma duyusu azalır. 4 ana tadın en az birini tanımlamakta güçlük çekerler. Tükürük salgısında azalma ve yemek borusundaki kasılmaların zayıflığı nedeniyle yutma güçlüğü çekerler. Takma dişler ve diş sayısındaki azalma nedeniyle katı besin tüketimi güçleşir. Midenin boşalım suratı azaldığı için tokluk hissi daha uzun sürer. İnce bağırsaktaki değişiklikler de vücuttaki besin ögelerinin kullanılmasını azaltır. Bağışıklık hücrelerinin çoğalması yavaşlar. Hudut hücrelerindeki kayıplar bunama ve depresyon oluşturabilir. Alzheimer, en yaygın yaşlılık periyodu illetlerinden bir adedidir. Alzheimer belirtilerinden kısaca bahsedelim:
Günlük ömür işlevlerini etkileyecek bellek kaybı
Kolay sözleri bulmada güçlük
Yargı ve karar vermede güçlük çekme
Pratik düşünmede güçlük çekme
Sık kullanılan eşyaları yanlış mekana koyma
Ruh hali ve davranışlarda değişiklikler
Kişilik değişimleri
Sorumluluktan kaçma
Yaşlılık periyodu dertlerinden biri de “anemi”dir. Anemi durumunda yapılması gerekenleri özetleyecek olursak:
Demir ile zenginleştirilmiş tahıllar, kuru baklagiller, tam tahıllar, yağsız et üzere demir kaynaklarını seçilmelidir. Tahıla dayalı öğünlere biraz et, tavuk yahut balık eklenmelidir. Bunların demir içeriği, tahıllardaki demirin vücut tarafından daha çok emilmesine yardımcı olur.
Yaşlılık periyodu beslenmesi sahiden itina isteyen bir programdır. Yiyecekleri çok sıcak ya da soğuk olmamalı, çiğnenmesi ve sindirilmesi kolay yumuşak besinler seçilmeli, azar azar ve sık sık tüketim olmalı, akşam yemekleri daha hafif seçilmeli, yemekler mümkün olduğu kadar küçük kesimler hâlinde, yumuşak, çiğnenmesi ve yutulması kolay besinlerden seçilmelidir. Yalnız yemek yenilmesine mani olunmalıdır ki yalnızlık hissine kapılıp iştahsızlık oluşması engellensin. Velev masa sistemi arı ve şık olmalıdır ki morali yüksek olsun, büyük bir şevkle yemeğini tüketsin.
Yemek bölgeyken yutma sorunu çekmemesi için masada kesinlikle su ve taze meyve suyu üzere likitler bulundurulmalıdır. Kendi başlarına rahat yemek yemelerini engelleyecek fizikî handikap ya da hastalık varsa kesinlikle dışarıdan destek sağlanmalıdır.
Yaşlılıkta, her besin öbeğinden nizamlı olarak tüketmek gerekir. Protein, yağlar, karbonhidratlar, vitamin, mineral ve sudan oluşan bu besin öğelerinin ölçüleri yaşla birlikte farklılık gösterir. Gençlikte daha ziyade tüketilmesi gereken besin öğelerinden kimileri yaşlılıkta daha az tüketilir.
Yaşlılıkta harcanan güç azaldığı için alınan kuvvetin de azaltılması gerekir. Ayrıyeten yaşla birlikte ortaya çıkan çeşitli marazlar da vücuttaki kimi besin öğelerinin istikrarlı alınmasını gerektirir. Örneğin yüksek tansiyon sorunu olan bir yaşlının, tuzu ya azaltması ya da külliyen ortadan kaldırması zaruridir. Kolesterolü yüksek bir yaşlı, hayvansal yağlar mekanına bitkisel yağları tercih etmelidir. Yani ilerleyen yaşlar ve yaşla birlikte gelişen marazlar vücudun gereksinimlerini değiştirir. Bu değişiklikler doğrultusunda tekrar düzenlenen besin öğeleri, vücudun istikrarını himayeyi sağlar ve olumsuzluk riskini minimum seviyeye indirir.
Yaşlılıkta kimi besin öğelerine bilhassa dikkat etmek gerekir. Protein, kalsiyum, D-C-A-B12 vitaminleri, folik asit, demir, çinko ve su yaşlıların istikrarlı beslenmeleri için daha çok tüketmesi gereken besin öğeleridir. Yaş ilerledikçe mineral yoğunluğunda azalmalar görülür. Bu dertler uygun bir beslenme planının yanı sıra münasip bir egzersizle de geciktirilebilir. Çok yorulmadan yapılan kısa yürüyüşler ülküdür. Kalsiyum, kemiklerinizi korur ve kırılma riskini azaltır. Hatunlarda ve erkeklerde, kalsiyum gereksinimi yaşlandıkça artar (%20 oranında). Yaşlı beslenmesinde, kalsiyum alımı ihmal edilmemesi gereken bir durumdur zira yaşla birlikte osteoporoz (kemiklerin kırılması) riski de artar. D vitamini, kalsiyumun vücut tarafından kullanılmasına yardımcı olur. Bu nedenle güneş ışığına daha çok çıkmak, gerekirse D vitaminini tablet olarak almak kemikleri korur. Kemiklerin güçlü kalabilmesi için kalsiyumla birlikte D vitaminine de muhtaçlık vardır. Haftada en az iki defa, 20 dakika boyunca güneşten yararlanmak gerekir. Ellerin ve yüzün güneş görmesi D vitamini alımı açısından değer oluşum etmektedir.
Sağlıklı bir yetişkinin günde en az 2.5 litre su tüketmesi gerekir. Bu likit vücuttan idrarla, terle, teneffüs yoluyla ve öteki metotlarla atılır. Yaşlanmayla birlikte susama duygusu azalır yahut unutulur. Bu durumda böbrekler suyu geri emmeyebilir, bu sebeple vücutta daha az likit kalır. Susamayı beklemeden, her gün 2.5 litre suyu yudum yudum da olsa tüketmekte yarar vardır. Daha çok su içmek, hem böbreklerin sağlıklı kalmasını hem de öteki meselelerin oluşmasını önler. Mahsusen sıcak havalarda oluşan su kaybı, çeşitli sıhhat problemlerini da beraberinde getirir.
YAŞLILIK BESLENMESİ İÇİN ÖRNEK YEMEK LİSTESİ
Sabah: 1 fincan yeşil çay, 1 kibrit kutusu büyüklüğünde beyaz peynir (haftada 2 sefer 1 haşlanmış yumurta da verilebilir), 1 tatlı kaşığı pekmez, 1 su bardağı taze sıkılmış meyve suyu ya da süt, 2 ince dilim kepekli ekmek.
Ara Öğün I (Kuşluk): 1 porsiyon meyve
Öğlen: 1 kase çorba, 1 porsiyon zerzevat yemeği, söğüş ya da salata, 1 su bardağı yoğurt, ½ porsiyon pilav ya da makarna, 1 köfte, 1 ince dilim kepekli ekmek
Ara II (İkindi): 1 bardak süt, 2 dilim kek
Akşam: 1 kase çorba, 1 porsiyon etli zerzevat yemeği, 1 su bardağı ayran, 1/2 porsiyon pilav ya da makarna, 1 ince dilim kepekli ekmek, 1/2 kase muhallebi
Ara III: 1 porsiyon meyve