Yutma Problemleri (Disfaji)
Santral had sisteminin serebral korteksten bulbusa kadar bir çok seviyesinde bulunan yapılar yutma sürecine katılırlar. Yaklaşık 30 civarında kas ve bunları innerve eden baş çiftleri ağız içindeki lokmanın mideye geçmesini sağlamada sıralı olarak çalışırlar.
Sıradan yutma hareketi istemli ve istemsiz olarak iki faza ayrılır. İstemli fazda, ağza alınan besinin çiğnenmesi, tükrük ile karıştırılarak lokma (bolus) haline getirilmesi ve boyutlarının küçültülmesi gerçekleşir. İstemsiz fazda, lokmanın farenks ve üst özofagus sfinkterine gerçek hareket etmesi sağlanır, sonra besin özofagustaki peristaltik dalgalarla alt özofagus sfinkterine ve buradan mideye iletilir.
Alışılagelmiş yutma hikayesinde birinci olarak alınan besin lisan ile geriye orofarenkse itilir. Azığın orofarenkse ulaşması ile nasofarenksi kapatmak için (nasal rejürjitasyonu ve aspirasyonu önler) yumuşak damak yükselir, suprahyoid kas kontraksiyonu larinksi yukarı ve öne çeker, hyoid kemik yukarıya ve ileriye hareket eder, glotisin ileriye hareketi trekeaya aspirasyonu önler, sonra üst özofageal sfinkter açılır ve lokma üst özofagusa(Yemek borusu girişi) hakikat itilir. Teneffüs, yutma işlevi sırasında merkezi olarak inhibe(engelleme) edilir. Azığın farinksten üst özofagusa geçmesi ile orofarengeal geçiş tamamlanır ve özofageal geçiş başlar. Primer ve sekonder peristaltik dalgalar, alınan gıdayı 10 saniye içinde alt özofagusa ulaştırır ve alt özofagus sfinkterinin gevşemesi ile besin mideye makbul.
Yutma Sorunu (Disfaji), alınan besinin ağızdan mideye aktarımının mekanik olarak engellenmesi, yutma hareketini sağlayan kasların gücünün azalması yahut uyumunun bozulması sonucu oluşan semptomdur. Yutmanın orofaringeal yahut özofageal safhalarında olabilir. Orofaringeal disfaji, aktarım disfaji olarak da isimlendirilir. Daha çok nörolojik, miyopatik(Kas Gevşemesi) ve metabolik nedenlerden kaynaklanır. Orofarinks, larinks ve üst özofagus sfinkter fonksiyonlarının etkilendiği marazlara bağlı oluşur. Özofageal disfaji ise sıklıkla özofagusun intrensek illetlerinden kaynaklanır. Özofagus lümeni(Yemek borusu), alt özofagus sfinkteri(büzücü kaslar) yahut kardiya(Midenin başlangıç kısmı) ortamını etkileyen marazlar sonucu mekanik yahut motilite (Hareket gücü) bozukluklarına bağlı oluşur.
Yutma bozuklukları nadir değildir. Yaşlı bireylerde %59-69 orantısında, hastanelerde yatan hastalarda %10-30 arasında yutma bozukluğu olduğu ortaya konmuştur. Acil hekimlikte %13-14 nispetinde yutma bozukluğu sorunu ile karşılaşılmaktadır. Umumi popülasyonda ise yutma bozukluğunun %6 nispetinde ortaya çıktığı öne sürülmüştür. Tüm yutma bozuklukları içinde nörolojik marazlara bağlı yutma bozukluklarının %75-80 orantısında olduğu belirtilmektedir.
Yutma bozuklukları sıklıkla CP’li bireylere; İnme ya da baş travması geçirmiş hastalara; MS, Demans, Parkinson, Huntington, Wilson, ALS, Miyastenia gravis ve Motor Nöron hastalarına; Guillain Barre sendromu, Down sendromu, Prader Willi sendromu, Plummer-Vinson sendromu, Foix-Chavany-Marie sendromu, Worster-Drought Sendromu, Bulbospinal Muskuler Atrofi (Kennedy Sendromu), Brown-Vialetto-van Laere Sendromu, Fazio-Londe sendromu, Edward’s sendromu, Eagle Sendromu, Pierre Robin Sekansı, DiGeorge Sendromu üzere sendromlara eşlik etmektedir.
Disfajinin, orofarengeal ve özofageal olarak incelenmesi yaklaşımsal kolaylıklar sağlar, lakin her iki tip disfajinin örtüşebileceği de akılda tutulmalıdır. Ayrıyeten, hastaların yutma güçlüğünün katı ve/veya likit besinlerle mı olduğunun bilinmesi nedenin ortaya konmasında kıymetli bir nokta fiyat (Şenol ve Koçkar 2008). Erişkinde özofagus lümeni 4 cm çapa kadar genişleyebilir. 2,5 cm’den daha ziyade genişleyemiyorsa katı besinlere karşı, 1,3 cm’den daha çokça genişleyemiyorsa hem katı hem likit besinlere karşı disfaji oluşur.
Orofarengeal Disfaji
Orofarengeal disfaji, ağız, hipofarenks ve üst özofagusu etkileyen sorun varlığında ortaya çıkar. Yutkunma aksiyonunun başlaması ve azığın üst özofagusa itilmesi dertlidir. Hastalar yutma hareketi sırasında öksürük ve boğulma hissinden yakınırlar. En sık nedenleri lisan, çene yahut öbür ağız yapılarının ehliyetsiz motor fonksiyonu ve yutma refleksindeki bozukluktur.
Disfajinin orofarengeal nedenli olduğunu düşündüren semptomlar, nazal rejürjitasyon, yutkunma sırasında öksürme yahut yutkunmaya başlamada zorluktur. Bazen dizartri üzere konuşma bozuklukları ve nazal konuşma görülebilir. Öte yandan, daha az sıklıkla Zenker divertikülü üzere farengeal kesimin yapısal bozuklukları da orofarengeal disfajiye neden olabilir. Larengeal korunmanın zayıflığından ötürü yiyeceklerin trekeaya kaçması sonucu sık tekrarlayan pulmoner (Akciğer) enfeksiyonlarla karşılaşılabilmektedir.
Özofageal Disfaji
Sıradan özofagus 20-30 mm çapa sahiptir, özofagus çapı 13 mm’nin altına inerse disfaji ortaya çıkar. Özofageal disfajili hastalar, semptomları çoklukla sternum (Göğüs kemiği) alt kısmında yahut epigastrik (mide çukuru) nahiyede tanım ederler. Daha az sayıda hasta lokmanın substernal çentikte(Göğüs kemiğinin altında) yahut üst özofagusta takıldığını hissettiğini belirterek başvurur. Hastalar çoğunlukla tekrarlayan yutma hareketi, kollarının başın üzerine kaldırılması, omzu arkaya atma ve Valsalva manevrası üzere yutmayı kolaylaştırıcı hareketlerle rahatlamaya çalışırlar.
Özofageal disfaji nedenleri mekanik-yapısal lezyona bağlı obstrüksiyon (Tıkanma) yahut motilite (Hareket gücü) marazları halinde ikiye ayrılır. Mekanik obstrüksiyona bağlı disfaji ekseriyetle katı azıklara karşı oluşur ve tekrarlayıcıdır. Lezyon ilerlemesine bağlı özofagusta daralma arttıkça disfaji de ağırlaşır.
Motilite hastalıklarında görülen disfaji hem katı hem likit besinlere mukabildir. Nöbetler biçimindedir ve ilerleme gösterebilir. Akalazya, özofageal motilite illetlerinin prototipidir. Disfajiye ek olarak regürjitasyon (geri kaçış) ve kilo kaybı görülebilir. Progresif disfaji nedenidir. Gevşeme güçlüğü mealine gelir, Daha çok 30-60 yaş arasında görülür. Erkek/kadın orantısı eşittir.
Odinofaji, ağrılı yutma olarak tanımlanır. Kostik husus alımı, ilaçlara bağlı özofajitler, radyasyon hasarı ve enfeksiyöz özofajitler (candida, herpes viruslar ve citomegalovirus) en kıymetli odinofaji nedenleridir.
Yutma güçlüğü ile bağlantılı olabilecek belirtiler aşağıdaki üzere sıralanabilir:
• Yutma esnasında ağrı oluşumu (odinofaji),
• Yutmanın mümkün olmaması,
• Besinlerin boğaz, göğüs yahut göğüs gerisinde (sternum) sıkışmış olma hissinin oluşması,
• Ağız suyu akması,
• Ses kısıklığı,
• Yiyeceklerin geri gelmesi,
• Sık sık mide ekşimesinin olması,
• Besin ve mide asidinin boğazda birikmesi,
• Beklenmedik formda kilo kaybı,
• Yutma sırasında öksürme üzere.
Bebekler ve çocuklarda yutma güçlüğüne işaret eden belirtiler şunlardır:
• Emzirme yahut yemek yeme sırasında dikkat eksikliği,
• Besleme sırasında vücudun gergin yahut huysuz olması,
• Yemek yemeyi red etmesi,
• Emzirme ve yemek yeme müddetinin 30 dakika yahut daha uzun sürmesi,
• Emzirmede sorun yaşanması,
• Ağzından besin yahut likit gelmesi,
• Emzirme yahut yemek yeme sırasında öksürmesi yahut boğulur üzere olması,
• Evladın beslenme yahut emzirme sırasında tükürmesi yahut kusması,
• Yemek bölgeyken yahut bir şeyler içerken nefes alışverişlerinde sorun yaşanması,
• Kilo alma ve büyümede yavaşlama yaşanması,
• Tekrarlayan akciğer iltihapları üzere belirtiler bebekler ve çocuklarda görülebilir.
Savaş Çelik
Uzm. Lisan ve Konuşma Terapisti
Santral had sisteminin serebral korteksten bulbusa kadar bir çok seviyesinde bulunan yapılar yutma sürecine katılırlar. Yaklaşık 30 civarında kas ve bunları innerve eden baş çiftleri ağız içindeki lokmanın mideye geçmesini sağlamada sıralı olarak çalışırlar.
Sıradan yutma hareketi istemli ve istemsiz olarak iki faza ayrılır. İstemli fazda, ağza alınan besinin çiğnenmesi, tükrük ile karıştırılarak lokma (bolus) haline getirilmesi ve boyutlarının küçültülmesi gerçekleşir. İstemsiz fazda, lokmanın farenks ve üst özofagus sfinkterine gerçek hareket etmesi sağlanır, sonra besin özofagustaki peristaltik dalgalarla alt özofagus sfinkterine ve buradan mideye iletilir.
Alışılagelmiş yutma hikayesinde birinci olarak alınan besin lisan ile geriye orofarenkse itilir. Azığın orofarenkse ulaşması ile nasofarenksi kapatmak için (nasal rejürjitasyonu ve aspirasyonu önler) yumuşak damak yükselir, suprahyoid kas kontraksiyonu larinksi yukarı ve öne çeker, hyoid kemik yukarıya ve ileriye hareket eder, glotisin ileriye hareketi trekeaya aspirasyonu önler, sonra üst özofageal sfinkter açılır ve lokma üst özofagusa(Yemek borusu girişi) hakikat itilir. Teneffüs, yutma işlevi sırasında merkezi olarak inhibe(engelleme) edilir. Azığın farinksten üst özofagusa geçmesi ile orofarengeal geçiş tamamlanır ve özofageal geçiş başlar. Primer ve sekonder peristaltik dalgalar, alınan gıdayı 10 saniye içinde alt özofagusa ulaştırır ve alt özofagus sfinkterinin gevşemesi ile besin mideye makbul.
Yutma Sorunu (Disfaji), alınan besinin ağızdan mideye aktarımının mekanik olarak engellenmesi, yutma hareketini sağlayan kasların gücünün azalması yahut uyumunun bozulması sonucu oluşan semptomdur. Yutmanın orofaringeal yahut özofageal safhalarında olabilir. Orofaringeal disfaji, aktarım disfaji olarak da isimlendirilir. Daha çok nörolojik, miyopatik(Kas Gevşemesi) ve metabolik nedenlerden kaynaklanır. Orofarinks, larinks ve üst özofagus sfinkter fonksiyonlarının etkilendiği marazlara bağlı oluşur. Özofageal disfaji ise sıklıkla özofagusun intrensek illetlerinden kaynaklanır. Özofagus lümeni(Yemek borusu), alt özofagus sfinkteri(büzücü kaslar) yahut kardiya(Midenin başlangıç kısmı) ortamını etkileyen marazlar sonucu mekanik yahut motilite (Hareket gücü) bozukluklarına bağlı oluşur.
Yutma bozuklukları nadir değildir. Yaşlı bireylerde %59-69 orantısında, hastanelerde yatan hastalarda %10-30 arasında yutma bozukluğu olduğu ortaya konmuştur. Acil hekimlikte %13-14 nispetinde yutma bozukluğu sorunu ile karşılaşılmaktadır. Umumi popülasyonda ise yutma bozukluğunun %6 nispetinde ortaya çıktığı öne sürülmüştür. Tüm yutma bozuklukları içinde nörolojik marazlara bağlı yutma bozukluklarının %75-80 orantısında olduğu belirtilmektedir.
Yutma bozuklukları sıklıkla CP’li bireylere; İnme ya da baş travması geçirmiş hastalara; MS, Demans, Parkinson, Huntington, Wilson, ALS, Miyastenia gravis ve Motor Nöron hastalarına; Guillain Barre sendromu, Down sendromu, Prader Willi sendromu, Plummer-Vinson sendromu, Foix-Chavany-Marie sendromu, Worster-Drought Sendromu, Bulbospinal Muskuler Atrofi (Kennedy Sendromu), Brown-Vialetto-van Laere Sendromu, Fazio-Londe sendromu, Edward’s sendromu, Eagle Sendromu, Pierre Robin Sekansı, DiGeorge Sendromu üzere sendromlara eşlik etmektedir.
Disfajinin, orofarengeal ve özofageal olarak incelenmesi yaklaşımsal kolaylıklar sağlar, lakin her iki tip disfajinin örtüşebileceği de akılda tutulmalıdır. Ayrıyeten, hastaların yutma güçlüğünün katı ve/veya likit besinlerle mı olduğunun bilinmesi nedenin ortaya konmasında kıymetli bir nokta fiyat (Şenol ve Koçkar 2008). Erişkinde özofagus lümeni 4 cm çapa kadar genişleyebilir. 2,5 cm’den daha ziyade genişleyemiyorsa katı besinlere karşı, 1,3 cm’den daha çokça genişleyemiyorsa hem katı hem likit besinlere karşı disfaji oluşur.
Orofarengeal Disfaji
Orofarengeal disfaji, ağız, hipofarenks ve üst özofagusu etkileyen sorun varlığında ortaya çıkar. Yutkunma aksiyonunun başlaması ve azığın üst özofagusa itilmesi dertlidir. Hastalar yutma hareketi sırasında öksürük ve boğulma hissinden yakınırlar. En sık nedenleri lisan, çene yahut öbür ağız yapılarının ehliyetsiz motor fonksiyonu ve yutma refleksindeki bozukluktur.
Disfajinin orofarengeal nedenli olduğunu düşündüren semptomlar, nazal rejürjitasyon, yutkunma sırasında öksürme yahut yutkunmaya başlamada zorluktur. Bazen dizartri üzere konuşma bozuklukları ve nazal konuşma görülebilir. Öte yandan, daha az sıklıkla Zenker divertikülü üzere farengeal kesimin yapısal bozuklukları da orofarengeal disfajiye neden olabilir. Larengeal korunmanın zayıflığından ötürü yiyeceklerin trekeaya kaçması sonucu sık tekrarlayan pulmoner (Akciğer) enfeksiyonlarla karşılaşılabilmektedir.
Özofageal Disfaji
Sıradan özofagus 20-30 mm çapa sahiptir, özofagus çapı 13 mm’nin altına inerse disfaji ortaya çıkar. Özofageal disfajili hastalar, semptomları çoklukla sternum (Göğüs kemiği) alt kısmında yahut epigastrik (mide çukuru) nahiyede tanım ederler. Daha az sayıda hasta lokmanın substernal çentikte(Göğüs kemiğinin altında) yahut üst özofagusta takıldığını hissettiğini belirterek başvurur. Hastalar çoğunlukla tekrarlayan yutma hareketi, kollarının başın üzerine kaldırılması, omzu arkaya atma ve Valsalva manevrası üzere yutmayı kolaylaştırıcı hareketlerle rahatlamaya çalışırlar.
Özofageal disfaji nedenleri mekanik-yapısal lezyona bağlı obstrüksiyon (Tıkanma) yahut motilite (Hareket gücü) marazları halinde ikiye ayrılır. Mekanik obstrüksiyona bağlı disfaji ekseriyetle katı azıklara karşı oluşur ve tekrarlayıcıdır. Lezyon ilerlemesine bağlı özofagusta daralma arttıkça disfaji de ağırlaşır.
Motilite hastalıklarında görülen disfaji hem katı hem likit besinlere mukabildir. Nöbetler biçimindedir ve ilerleme gösterebilir. Akalazya, özofageal motilite illetlerinin prototipidir. Disfajiye ek olarak regürjitasyon (geri kaçış) ve kilo kaybı görülebilir. Progresif disfaji nedenidir. Gevşeme güçlüğü mealine gelir, Daha çok 30-60 yaş arasında görülür. Erkek/kadın orantısı eşittir.
Odinofaji, ağrılı yutma olarak tanımlanır. Kostik husus alımı, ilaçlara bağlı özofajitler, radyasyon hasarı ve enfeksiyöz özofajitler (candida, herpes viruslar ve citomegalovirus) en kıymetli odinofaji nedenleridir.
Yutma güçlüğü ile bağlantılı olabilecek belirtiler aşağıdaki üzere sıralanabilir:
• Yutma esnasında ağrı oluşumu (odinofaji),
• Yutmanın mümkün olmaması,
• Besinlerin boğaz, göğüs yahut göğüs gerisinde (sternum) sıkışmış olma hissinin oluşması,
• Ağız suyu akması,
• Ses kısıklığı,
• Yiyeceklerin geri gelmesi,
• Sık sık mide ekşimesinin olması,
• Besin ve mide asidinin boğazda birikmesi,
• Beklenmedik formda kilo kaybı,
• Yutma sırasında öksürme üzere.
Bebekler ve çocuklarda yutma güçlüğüne işaret eden belirtiler şunlardır:
• Emzirme yahut yemek yeme sırasında dikkat eksikliği,
• Besleme sırasında vücudun gergin yahut huysuz olması,
• Yemek yemeyi red etmesi,
• Emzirme ve yemek yeme müddetinin 30 dakika yahut daha uzun sürmesi,
• Emzirmede sorun yaşanması,
• Ağzından besin yahut likit gelmesi,
• Emzirme yahut yemek yeme sırasında öksürmesi yahut boğulur üzere olması,
• Evladın beslenme yahut emzirme sırasında tükürmesi yahut kusması,
• Yemek bölgeyken yahut bir şeyler içerken nefes alışverişlerinde sorun yaşanması,
• Kilo alma ve büyümede yavaşlama yaşanması,
• Tekrarlayan akciğer iltihapları üzere belirtiler bebekler ve çocuklarda görülebilir.
Savaş Çelik
Uzm. Lisan ve Konuşma Terapisti