Ziya Gökalp, Osmanlıcılığı savunmamıştır. Kendisi, Osmanlılık fikrinin çağın toplumsal gerçeğine uygun olmadığını düşünmüştür. Osmanlıcılık, millet adı olmayıp bir devlet adı olması, kozmopolit bir yapı ve ideale sahip olduğu için Ziya Gökalp, Türkçülüğün milli kültürü arama ihtiyacından doğduğunu savunmuştur.

Osmanlıcılık fikri, Genç Osmanlılar Cemiyeti tarafından benimsenmiştir. Bu akımın en önemli temsilcileri ise Ziya Paşa, Namık Kemal ve Şinasi'dir. Osmanlıcılık fikri, Osmanlı İmparatorluğu'nun çok uluslu yapısına vurgu yaparak ortak bir Osmanlı kimliği oluşturmayı hedeflemiştir.

Ziya Gökalp, Türkçülük akımının önemli temsilcilerinden biridir. Türkçülük akımını sosyolojik bir metotla inceleyerek bir sistem haline getirmiştir. Türk milliyetçiliği ve kültürel birliği üzerine odaklanmış ve Türk milletini milli değerler etrafında birleştirme çabalarını desteklemiştir.

Osmanlıcılık fikri, zaman içerisinde başarılı olamamıştır çünkü Balkan Savaşları sonrasında imparatorluğun parçalanmasıyla geçerliğini kaybetmiştir. Osmanlı İmparatorluğu'nun çok uluslu yapısına dayalı olarak oluşturulan Osmanlıcılık ideolojisi, bağımsızlık mücadeleleri sonucu etkisini yitirmiştir.

Osmanlıcılık fikri, Fransız İhtilali sonrasında ortaya çıkmıştır. Fransız İhtilali'nin getirdiği milliyetçilik akımı dünya genelinde yayılarak azınlıkların kendi milli kimliklerini oluşturma taleplerini artırmıştır. Osmanlıcılık, Osmanlı İmparatorluğu'nun çok uluslu yapısına vurgu yaparak ortak bir Osmanlı kimliğini oluşturma amacı taşımıştır.

Ziya Gökalp, Türkçülük düşüncesini sistemleştirmiş ve milli edebiyatın gelişmesinde önemli rol oynamıştır. Turancılık, Oğuzculuk ve Türkiye Türkçülüğü fikirlerine destek vermiştir. Türk milletinin birlik ve beraberliğine vurgu yapmış ve Türk kültürünün korunması gerektiğini savunmuştur.